جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام خمینی ، قائل به پوشیده­بودن مفهوم عشق به اقتضای پوشیدگی ذات الهی است. وی از سویی بر این عقیده است که عالم هستی همگی سایه حضرت محبوبند حتی عشق جبلی و فطری نیز متعلق به محبوب است و از سویی دیگر آن محبوب مطلق را در نهایت خفا وصف­کرده­است، تا جایی که حتی به­کاربردن واژگان غیب باطن را نیز در باب ذات الهی از سر ناچار و اضطرار می­داند. زبان غزل و مطلع­های شورانگیز و مضامین عاشقانه و عبارات بی­پروا، مجالی برای درس و بحث عرفان نمی­گذارد و اگر اثری و ثمری از عرفان هست، لُبّ و عصارۀ آن است که چون حلقه بر درِ عشق، سر می­کوبد و حاجت می­گوید. وصل عبارت است از وحدت حقیقت، چون سرّ به حق متصل­گشت جز حق نبیند و نفس را از خود به­طوری غایب گرداند که از کس خبر ندارد. امام با همه عظمتی که برای ارباب عرفان قائل است، ولی شخصیت عرفانی او از همه آنان ممتاز است. حضرت امام(ره) در آثار عرفانی خود به مقام وصل با موضوعات مختلف اشاره­کرده­است. امام معتقد است که چشم­پوشی از لذت­های دنیوی نه­تنها حجاب­های ظلمانی را کنارمی­زند بلکه پرده­های نور را یکی پس از دیگری از میان­ برمی­دارد. روحیۀ ملامت­گری در مکتب عرفانی امام در شعرشان مشهود است. همچنین غزل­هایشان در کلام و محتوا متناقض­نماست.

صراط مستقیم یکی از مهمترین موضوعاتی است که قرآن کریم و اهل بیت علیهم السلام بدان اشاره کرده¬اند. امام خمینی (ره) نیز در بیانات وآثار قلمی خویش هم به زبان توده ی مردم و هم عارفانه از آن سخن گفته اند. ایشان، سعادت انسان را در قرار گرفتن در صراط مستقیم و حرکت و رشد در این مسیر متعالی می دانند. در این پژوهش توصیفی - تحلیلی "حقیقت صراط مستقیم از منظر عرفانی امام خمینی (ره)" تبیین شده است. اهمیت معنای حقیقی و ملکوتی و سلوک عرفانی امام، تحقیق علمی پیرامون حقیقت صراط را لازم و ضروری نشان داد. چرا که تا آن حقیقت ملکوتی آشکار نشود نمی¬توان سراغ مصادیق آن رفت و همچنین عدم درک حقیقت صراط، تعدد صراط را در پی خواهد داشت. حقایق مانند بطون هستند که سخن از یک حقیقت، رد و نفی حقیقت دیگر نیست. اگر حقیقت صراط، توحید و ولایت است این دو امر از یکدیگر جدا نیستند و اگر صراط در دنیا کشیده شده است، در واقع همان مسیر صحیح توحید و پذیرش ولایت است. درکلام امام خمینی (ره) صراط مستقیم تشریعی که ادامه صراط تکوینی است از عالم دنیا ی محسوس آغاز می¬شود و تا لقا ءالله که مقصد نهایی است کشیده شده است و هنگامی که در جهان آخرت حجاب ها کنار برود این صراط به صورت پلی محسوس بر روی جهنم مشاهده خواهد شد. در حقیقت صراط اخروی تجسم صراط دنیوی است. در دیدگاه عرغانی امام خمینی انا لله و انا الیه راجعون و اسفار اربعه در حقیقت اشاره به صراط مستقیم است. در این سفر روحانی، انسان¬ها با سیر و سلوک و طی کردن آن، به کمک هادیان صراط مستقیم به حقیقت صراط می¬رسند.

بحث حب و عشق الهی، از مباحث جالب توجه مخصوصاً در عرفان اسلامی است که بسیاری از عرفا و اندیشمندان را واداشته تا با توجه به آیات قرآنی مربوطه، به شرح و بسط آن­ها بپردازند. امام خمینی نیز با راهگشایی آیات و روایات از طرفی و نیز با تأثر از بزرگان و اکابر وادی عرفان و معرفت، در آثار خویش به این موضوع پرداختند که در پژوهش حاضر سعی بر آن است تا با روش کتابخانه­ای و جمع­آوری مطالب و تحلیل محتوا به بحث و شرح آن پرداخته­شود. آنچه از آثار ایشان مطرح­می­شود اشاره به این دارد که جهان هستی و خلقت انسان، زاییده عشق و حب الهی است. حب و عشقی که اگر در وجود سالک راه حق سریان و جریان یابد، قادر است تا دوباره او را از این جهان خاکی به عالم باقی رهنمون­سازد که البته آن هم در سایه عمل به احکام و شریعتی که الله از بنده خواسته، امکان­پذیرست و مفهوم انا لله و انا الیه راجعون در باب آن تحقق­می­یابد. در نگاه امام، حبّ الهی به منزله آتشی است که از همان ابتدای آفرینش در قلب عاشق برافروخته­می­شود و در راه رسیدن به آن باید از تصفیه و تزکیه نفس یاری خواست، صفتی که به­دنبال تهذیب نفس از آلودگی­ها و موانع و حجاب­های دنیوی و مادی در باطن سالک پدیدمی­آید، سالک را قادرمی­سازد که به استناد آیات قرآن، ملکوت را دریابد و به لقاء الله برسد.

این پژوهش با هدف بیان دیدگاه های آیت الله علامه محمد حسین طباطبایی(ره)، آیت الله عبدالله جوادی آملی در باب حقیقت اسرار عبادات(نماز، حج) انجام شده است. غرض از تشریح حقیقت اسرار عبادت، توجه دادن انسان به موقوف خاص و ممتازی است که در عالم هستی دارد و آن، شناخت مبدا و آفریدگار جهان، به کمال مطلق است، و سپس حرکت و سیر روحی به سوی او، ریختن همه گونه آلودگی های مادی از نواحی وجود و تشدید جوهر نفس و منور شدن به نور حق است. لذت بردن از این احساس نیل به قرب جوار خدا که جمال مطلق و کمال بی صداست و این همان فضیلت عالی زهد و انقطاع از دنیا است که مولود نور عرفان و توجه کامل انسان به عالم بالاست اما در میان عبادات نماز خاصیت تنویر جان آدمی به نور ذکر و مناجات با خدا است و خداوند می فرماید. نماز برای من به پا دار نماز ستون دین است و با پذیرفته شدن آن سایر اعمال نیز پذیرفته خواهد شد و لذا اسرار آن ستون رازهای دین است و اگر اسرار نماز به دست آمد و مشاهده شد رازهای سایر اعمال نیز مورد دستیابی و مشاهده قرار خواهد گرفت. امتیاز عبادت حج در میان انواع عبادات این است که هم خاصیت تدبیر دارد هم مایه تزیین است هم رفع ظلمت حب مال از دل می کند و هم نورانیت ذکر و انس با خدا می آورد اما فضیله بزرگ حج در بین عبادات ، از اهم فرایض است قرآن کریم، کعبه را رمز هدایت برای جهانیان خواند هدی للمتقین در این مقاله با توجه به آثار و اقوال آیت الله علامه محمد حسین طباطبایی (ره) و آیت الله جوادی آملی در خصوص این دو فریضه بزرگ یعنی نماز و حج به بررسی اسرار باطنی آنها جهت تنویر خوانندگان پرداخته شده است.

فطرت و عرفان از مباحثی است که دارای سازه­های گوناگونی هستند و می‌توان آن را با صورت‌بندی‌های متفاوت مورد مداقه قرارداد. در این پژوهش می‌کوشیم آراء تحلیلی فطرت و سلوک عرفانی را در منظومه‌های فکری و معرفتی امام­خمینی (ره) و آیت‌الله شاه‌آبادی (ره) مورد واکاوی قرار دهیم. به‌منظور شناسایی منظومه فکری و معرفتی آنان بایستی ابتدا، مبانی عرفانی هستی شناسانه و انسان شناسانه فطرت را شناسایی­کرده و سپس، شاخصه‌های فطرت و سیر و سلوک عرفانی، ابعاد فطرت، رابطه معرفت فکری با معرفت شهودی (سلوک عرفانی) و فطرت و عشق از منظر امام خمینی (ره) و آیت‌الله شاه‌آبادی (ره) را مورد تحلیل قراردادیم و در نهایت مبانی فکری معرفتی آن‌ها مقایسه­شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که آیت‌الله شاه‌آبادی (ره)، نقطه‌ عطفی در سیر تطورات تاریخی نظریه فطرت است. نوآوری شگرف ایشان در ارتباط با فطرت نشان از برجستگی کار ایشان است زیرا نظریه فطرت را به مباحث نفس­شناسی و حکمت عملی پیوند زد و برای تجرد نفس و ارائه راهکار عملی برای سیر و سلوک، به مقتضیات فطرت تمسک کرده­ است. امام خمینی (ره) درخصوص فطرت و سلوک عرفانی نظریه نظام‌مند را صورت­بندی­کرد. ایشان فطرت را با مقام ولایت مطلقه پیوند زده­است. روش پژوهش به‌صورت توصیفی – تحلیلی است.

هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی مبانی عرفان و وجه تمایز آن در شعر امام خمینی(ره) بوده است. این تحقیق با استفاده از روش کتابخانه‌ای با رویکرد توصیفی – تحلیلی انجام شده است. عرفان از نظر امام خمینی ابزاری برای رسیدن به مقصود اصلی، یعنی خشنودی خداوند و سعادت بشر است. از نظر امام، موضوع علومی از قبیل عرفان که ذات حق‌تعالی است، جزئی است نه کلی؛ یعنی علومی از قبیل عرفان که از موضوعات جزئی و شخصی بحث می‌کنند، نمی‌توانند مسائل را در صورت‌های منطقی قضایای حقیقی طرح‌ریزی کنند. موضوع علم عرفان، کلی است و در نتیجه از نوع قضایای حقیقی است، گواینکه طبیعت واجب‌الوجود در خارج از اذهان کلی، منحصربه‌فرد، یکتا و بی همتاست. مبادی علم عرفان که با آن ارتباط حق به خلق و ارتباط خلق به حق، با یکی از دو صورتِ یافتن کمّل و عارفان ابرار روشن می‌شود، عبارت است از امهات و اصول حقایقی که لازمه وجود حق‌تعالی هستند و اسماء ذات نامیده می‌شوند. تفاوت منشأ و آبشخور بنیادین عرفان امام خمینی تا حدودی متفاوت از آبشخور صوفیان متقدم به‌ویژه تصوف ایرانی مکتب خراسان است. اهتمام امام به رعایت موازین شرع و مبادی قرآنی، پررنگ‌ترین بخش حیات اخلاقی عرفانی ایشان را تشکیل می‌دهد. او با تصوف منفی و مروج ترهب و انزواطلبی مخالف بود.

صراط مستقیم از امور بسیار مهمی است که حضرت امام خمینی (ره) به آن توجه زیادی داشته و در بیانات و آثار قلمی خویش، به زبان عامیانه و عارفانه از آن سخن گفته‌اند و سعادت آدمی را درگرو قرار گرفتن در صراط مستقیم و حرکت و رشد و ثبات و بقاء در آن می‌دانند. در این پژوهش توصیفی – تحلیلی به مصادیق صراط مستقیم برای اهل سلوک و نیز کسانی که وارد طریق سلوک نشده‌اند، از دیدگاه امام خمینی (ره) پرداخته‌شده است. منظور ایشان از مصادیق صراط مستقیم برای اهل سلوک، رسول خدا (ص)، ائمه هدی (ع) و امیرالمؤمنین (ع)، انسان کامل و فاطمه زهرا (س) است و برای کسانی که وارد طریق سلوک نشده‌اند، مصادیق صراط همان ظاهر شریعت است که به اموری همچون دین، اسلام، عدالت، انسانیت و سیاست تفسیر شده است. انسان با مدد جستن از مصادیق مذکور است که می‌تواند از انحراف به دور باشد و به مقصد و وصال یار نائل شود. جامعیت کتاب الهی و حالت استثنائی و اعجاز گونه قرآن باعث شده است که فراتر از تقسیم‌بندی رایج برای مصادیق صراط مستقیم باشد و درعین‌حال تمامی اقسام مصادیق صراط مستقیم را هم شامل بشود.

«خودشناسی» عبارت است از نوعی درون نگری و کنکاش در وجود خویشتن، جهت شناخت استعداد‌ها، تمایلات و کشش‌های باطنی و در نهایت دستیابی انسان به کمال حقیقی خود. در خودشناسی، شناخت «خود» حقیقی و ملکوتی انسان، مد نظر است که، حقیقتی غیر مادی، غیر متکثر، ثابت و باقی در جمیع حالات و عوارض است؛ به گونه ای که انسان برای اثبات آن در درون خویش نیاز به هیچ برهان و استدلالی ندارد و با علم حضوری آن را شهود می‌کند. دانشمندان بسیاری در حوزه‌های مختلف معرفتی به طور مستوفی در این زمینه سخن گفته اند لیکن نوع نگرش عارف سالک علامه طباطبایی(ره) در این باب (خودشناسی)، بسیار دقیق و پرمحتوا است. این مقاله به روش توصیفی –تحلیلی در آثار ایشان درصدد دست یابی به موضوع فوق الذکر به این نتایج دست یافته است: ایشان طریق معرفت نفس را نزدیک ترین راه به سوی خداشناسی می‌داند و بر این باور است که برای ورود و دستیابی به این طریق، باید از اسباب مذکور در شرع از قبیل: محاسبه، مراقبه، صمت، جوع، خلوت، شب زنده داری و دیگر اسباب یاد شده در منابع شرعی مدد گرفت و بر اعمال عبادی مجاهدت نمود . بدین ترتیب در اثر توجه به نفس به تدریج چهار عالم توحید افعال، توحید صفات، توحید اسماء و در پایان توحید در ذات بر شخص سالک منکشف خواهد شد.

فنا و بقا از بهترین مراحل سیر و سلوک عرفانی است که در اکثر آثار شعرا و عرفا به گونه های مختلف تبیین شده است. در این میان محیی الدین ابن عربی و عطار از جمله نویسندگان و شاعرانی هستند که این موضوع را به گونه ای صریح در آثارشان منعکس کرده اند. حاصل این تحقیق این است که در نزد ابن عربی فنا امری نسبی است. «فنا» نیست شدن از مرتبه ناقص است که ملازم با بقا در مرتبه کامل است. بنابراین چیزی که فانی می شود غیر حق است و آنچه باقی می ماند تجلی حق است. وی فنا و بقا را جز نسبت هایی که به حق و خلق اضافه شده اند نمی داند؛ یعنی فنا را نسبت انسان به عالم و ماسوی الله و بقا را نسبت انسان به حق می داند و این موضوع را مرتبط با اعیان ثابته دانسته و در نهایت با تبیین مساله بقا موضوع را به وحدت وجود ربط می دهد. اما در نظر عطار؛ فنا، قطع تعلقات دنیوی و اخروی، جانبازی در راه معشوق و غیبت از خلق می باشد و هر دو آن ها قایل به این مساله اند که فنا دارای سه مرتبه است و ... عطار نیز مساله فنا را چون ابن عربی به وحدت وجود ربط موضوعی می دهد.