جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئلة پژوهش حاضر این است که راهکار حلّ مشکل سوگیری‌های شناختی در تجربة دینی مدرن چیست؟ با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و با تحلیل اندیشه‌های نظریه‌پردازان حوزه‌های مرتبط با مسئله، به‌ویژه ویتگنشتاین، برای پاسخ به این سؤال از یک سو باید دانست که بین باور کلّی برآمده از متافیزیک دینی و باور شخصی ناشی از تجربة دینی رابطة تعاملی برقرار است و از سوی دیگر میان متافیزیک دینی و صورت حیات دینی رابطة تعاملی در کار است. در نتیجه، اگر تجربة دینی بر اساس صورت حیات خاص شخصِ تجربه‌گر و شخصِ مفسّر واکاوی نشود، می‌تواند موجب سوگیری‌های شناختی شود. بنابراین تفاسیر تجربة دینی مغایر صورت حیات می‌تواند برای خود تجربه‌گر از نظر اول شخص غیرشفاف و بی‌معنا باشد. همچنین، برای شخص مفسّر از نظر سوم شخص به نحوی بدعت‌آمیز شناخته شود.

معنویت مدرن، مفهومی است که فهم آن، در گروی بررسی دقیق مصادیق نوپدید آن است. این پژوهش با بررسی یکی از مصادیق مزبور، یعنی شیطان‌گرایی مدرن در پی یافت شاخصه‌های آن برآمده است. ازآنجاکه شیطان‌گرایی مدرن، ناظر به جریان‌ مدرنیسم و لیبرالیسم و اومانیسم مسیحی، تحقق یافته است، با به‌کارگیری روش توصیفی ـ تحلیلی، نخست، به بررسی شاخصه‌های معنویت مدرن در جریان‌های مزبور پرداختیم و سپس آن را با شیطان‌گرایی در دو ساحت روان‌شناختی و جامعه‌شناختی تطبیق کرده‌ایم. در نهایت، جایگزین‌های معنویت در شیطان‌گرایی که همسو با جریان‌های نوسازی مسیحی بود را به‌عنوان نتیجه‌گیری بیان‌کرده‌‌ایم. جایگزین‌های مزبور عبارتند از التفات به لذت و خشنودی فرد انسانی بخصوص در مسائل جنسی، به‌ جای تقوا و پارسایی؛ معرفت به ساحت ناخودآگاه فردی، به جای عرفان به موجود مابعدالطبیعی؛ تبدیلِ سازوکار معنوی سنتی که بیشتر صبغۀ درونی داشت، به پویش‌ها و فعالیت‌های اجتماعی با هدف حل مشکلات جامعه شناختی؛ تخلق به اخلاق فردگرایانه، به‌جای اخلاق دینی با رویکردهای جمعی.

مدخلیت تغییرات فرهنگی و اجتماعی در پویایی افهام و استفهام معناشناختی واژگان و گزاره های شرعی و کلامی، پرسشی را فرا می آورد که این پژوهش در صدد پاسخ به آن است. از این روی، با رویکردی تطبیقی و مقایسه ای به بررسی اشتراکات و افتراقات دو نظریه مرتبط با موضوع پژوهش یعنی تئوری صورت حیات ویتگنشتاین و عرف خاص فقاهتی پرداخته ایم. توضیح اینکه مقاله حاضر با تلفیق روش های کتابخانه ای و تحلیل محتوای متن، به واکاوی متون اجتهادی و فقاهتی شیعی و سنی در مورد مصطلح عرف خاص پرداخته است و پس از ایضاح مصطلح مزبور، آن را با تفسیری از تئوری صورت حیات مورد تطبیق قرار داده است. در نتیجه گیری پژوهش، وجوه اشتراکی که عبارتند از زمانبندی، جمعی بودن، آگاهانه بودن و وجه افتراقی «نسبیت» بدست آمده است. در نهایت با تحلیل ثانوی وجه افتراقی، امکان نادیده گرفتن آن _ بر اساس تدریجی بودن تغییر و تحولات عرفی در پویایی معانی شرعی و اعتقادی و تجویز پویایی مزبور از سوی شرع _ مورد بررسی قرار گرفته است