جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ظهور اندیشه عثمانیه و نفوذ و گسترش آن در همه دانش­ های اسلامی از جمله تاریخ به ­­شکل ­گیری مکتب تاریخ ­نگاری عثمانیه انجامید. ابن ­تیمیه عالم سنی سده هفتمی یکی از متأثران از اندیشه و مکتب عثمانیه بود که البته درباره شماری از رویدادهای تاریخ صدر اسلام صاحب دیدگاه ­های خاص خود است. این مقاله که با روش مقایسه­ ای نگاشته شده، به ­دنبال آن است که با استقصای موارد تمایز و تشابه میان تاریخ‌نگاری عثمانیه و ابن‌تیمیه در موضوع تقابل علی(ع) و معاویه، به شناخت عمیق‌تر از گرایش‌های آنان دست یابد. نتایج حاصل از این مقایسه، نشان داد که مورخان متمایل به مکتب عثمانیه کوشیدند تا با تحریف در برخی از گزارش ­ها، تصویری غیرواقعی از تقابل علی(ع) و معاویه برای مخاطبان خویش ارائه دهند؛ ابن ­تیمیه نیز در موارد زیادی در مواجهه با گزارش­ های تاریخی همسو با این مورخان است. با این همه در برخی موارد همچون نقش علی(ع) در فتنه عثمان، رویکردی متعارض با مبانی تاریخی مورخان عثمانیه اتخاذ کرد.

تدوین و نگارش سیره‌، سال‌ها پس از رحلت پیامبر(ص) و صحابه در دوره اموی آغاز و در دوره عباسی تکامل یافت. نگاه پسینی به ‌همراه پیش‌آگاهی و فاصله تاریخی وقوع حوادث تا نگارش آن، سبب شد تا راویان با اطلاع از اوضاع روزگار خویش‌ و اخبار گذشته، فرصت مناسبی برای داستان‌پردازی بیابند. از جمله روش‌هایی که راویان به آن مبادرت ورزیده‌اند وارد کردن اخبار کاهنان در سیره نبوی است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است ‌که سیره‌نویسان با چه اهدافی اخبار کاهنان را محور تدوین بخشی از سیره پیامبر(ص) قرار داده و بدان­ها پرداخته­اند؟ بررسی داده‌های منابع اصلی نشان می‌دهد که ورود گزارش کاهنان در داستان­ها، نوعی اعتباربخشی به اصالت داستان­ها بوده‌است. یعنی داستانی ساختگی با اتصال به نیروهای ماورایی و منابع غیبی، اصیل جلوه داده می‌شد؛ امری که پذیرش آن در محیطی که از عقل‌گرایی فاصله گرفته بود، به ‌سهولت صورت می‌گرفته‌است.

با انتقال خلافت از امویان به عباسیان، دیری نپایید علویان که در آرزوهای خود ناکام مانده بودند و فشارهای سیاسی و ظلم و ستم حاکمان جدید آنان را از دستیابی به عدالت نا امید ساخته بود، برای احیای حقوق از دست رفته خویش دست به قیام زدند. اگرچه آنان در همه قیامها اهداف و انگیزه های واحدی را دنبال می کردند؛ اما در شیوه های مدیریت و رهبری قیام با یکدیگر متفاوت بودند. هدف از این پژوهش آن است تا با استفاده از منابع کتابخانه ای و به صورت توصیفی و تحلیلی به مقایسه تطبیقی مدیریت و رهبری دو جنبش شیعی یعنی شریک بن شیخ المهری و یحیی بن عبدالله حسنی پرداخته و به این سوال اساسی پاسخ دهد که این جنبشها از لحاظ نوع مدیریت و رهبری در قیام چه تفاوتهایی با یکدیگر داشته و کدام یک از مولفه ها در شدت و یا ضعف مدیریتی رهبران قیام اثر گذار بوده اند. یافته های پژوهش نشان می دهد که خصوصیات شخصیتی و راهبردها و رویکردهای منحصر به فرد شریک بن شیخ از عوامل تقویت قیام او بودند، در حالی که ویژگی ها و رویکردهای نسبتا ضعیف و نامناسب یحیی قدرت رهبری او را در قیام تضعیف ساخته بود.

فراگیری تفکر عثمانیه به‌عنوان خونخواهان عثمان و تأثیرگذاری این تفکر در شاخه‌های مختلف علوم و شکل‌گیری «مکتب تاریخ‌نگاری عثمانیه»، مسئله‌ای در خور توجه می‌باشد. از آنجا که تقابل با علی(ع) و اعتقاد به عدم مشروعیت خلافت وی در تفکر عثمانیه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اصول این تفکر، پذیرفته شده است، شناخت نوع رویکرد تاریخ‌نگاران این مکتب در ترسیم شخصیت آن حضرت و چگونگی تصویرسازی آنان از حوادث دوران حکومت ایشان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی تحلیلی، می‌کوشد تا گونه‌ نگاه تاریخ‌نگاران این مکتب نسبت به علی(ع) و حوادث دوران خلافت وی را بررسی و تحلیل نماید. بر اساس یافته‌های پژوهش، تاریخ‌نگاران این مکتب همسو با سیاست‌های حاکمان و حامیان اموی خویش، تلاش کردند تا با جعل و تحریف در برخی از گزارش‌ها، تصویری متفاوت و غیرواقعی از شخصیت علی(ع) و حوادث دوران خلافت وی برای مخاطبان خویش ارائه دهند.

دانش تاریخ‌نگاری اسلامی در آندلس، با وجود هویت و شاکله ویژه خود، از دیگر نقاط جهان اسلام تأثیر پذیرفته است. یکی از جریان‌های اثرگذار بر تاریخ­نگاری اسلامی در آندلس، خاندان رازی در سده سوم تا پنجم قمری/ نهم تا یازدهم میلادی است که تاکنون تحقیق مستقل و جامعی درباره آنها صورت نگرفته است‌. این مقاله، با تکیه بر روش تحلیل وقایع، به دنبال پاسخ به این پرسش اساسی است که با توجه به بسترهای شکل‌گیری تاریخ‌نگاری آندلس، نقش خاندان رازی در زمینه انتقال تجربیات تاریخ‌نگاری به آندلس چه بوده است؟ یافته­های این پژوهش، نشانگر آن است که از سده سوم و ابتدای سده چهارم هجری، با ورود مورخانی از خاندان رازی، روش حدیثی در کنار تاریخ­نگاری واقع­گرایانه سبک کوفی، زمینه‌ساز تحول تاریخ‌نگاری آندلس شد‌‌. گرایش به تدوین تاریخ‌های عمومی تا پایان دوره امویان در آندلس و گرایش شدید خاندان حاکم به تدوین طبقات شاعران و ادیبان و نیز تاریخ­نگاری منظوم در اواخر عصر اموی و تقویت رویکرد عقلانی­ترشدن، جدا از سیر تاریخ‌نگاری درباری در دوره­های بعد را می­توان از مهم‌ترین پیامدهای حضور خاندان رازی برشمرد.

در این پژوهش، روش شناسی امام شافعی در حدیث بر اساس منابع کتابخانه ای واکاوی خواهد شد. ره یافت جدید معرفتی و روشی شافعی در علوم حدیث، برآیند شرایط زمانی و مکانی بود. او با ارائه ی خوانشی جدید از اجتهاد مبتنی بر نقل صحیح و عقل سلیم و در پیش گرفتن روشی متفاوت از معاصرانش در حدیث متأثر از بوم های مختلف و عُرف آن ها، دو رویکرد فقهی رایج اهل حدیث و اهل رأی را جمع کرد. شافعی در دامان مکتب حدیث پرورش یافت و اصول حدیث را آموخت. از دیدگاه شافعی، حدیث از اهمیّتی هم سطح قرآن برخوردار بود و این اعتبار، اطاعت و پیروی از آن را الزامی می نمود. وی دایره ی کاربست حدیث را در فقه توسعه داد و همان طور که ابوحنیفه با به کارگیری رأی در اجتهاد، مردم را به فهم عقلانی رهنمون بود، شافعی هم با اعتباربخشی به حدیث بر میزان قرآن، اهل حدیث را از دایره ی تنگ و بسته ی فهم ظاهری از حدیث و عمل به آن رهانید. مبانی روایی اندیشه های امام شافعی به میزان وسعت منابع روایی آن، استوار و مستحکم بود؛ از لحاظ منابع، اندیشه ی او در حدّ یک بوم و شهر متوقّف نماند و شافعی در اخذ روایات افرادی غیر از اهالی مدینه، نه تنها هیچ محدودیّتی قائل نشد، بلکه چه در عراق و چه در مصر، در تلاش بود تا روایات را از راه های مختلف وارد شده بشنود. وی با در پیش گرفتن راه میانه و اعتدال، توانست تا حدّ مطلوب از افراط اهل حدیث و تفریط اهل رأی در به کارگیری حدیث برای استنباط فقهی بکاهد.