جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ننسی مورفی که مهم­ترین دغدغه­اش مطالعه­ی سرشت انسان است، معتقد است خداوند به او الهام کرده تا از دانش فلسفی­اش برای کمک به کلیسا استفاده کند. او برای این مطالعه و بر مبنای تعامل علم و دین، به تقریر خاصی از فیزیکالیسم غیرتحویلی روی می­آورد که از علم تجربی، فیزیکالیسم و از کتاب مقدس، کل­انگاری را وام می­گیرد، تا فیزیکالیسم کل­انگارانه­­اش (MHP) را صورت­بندی کند؛ موضعی میانه­ی دوگانه­انگاری جوهری و وهم­انگاری که انسان­ها را ابدان روحانی­ تعریف می‏کند، و مسئله­ی ذهن را درونش مستتر دارد: براساس MHP، نحوه­ی ارتباط بُعد جسمانی با بُعد روحانی انسان چگونه است؟ این سؤال اصلی نگارندگان است و به این نتیجه رسیده­اند که مورفی روح را با پیش‏فرض­های الهیاتی­اش وارد MHP می­کند و نه با شواهد علمی و استدلال­های فلسفی. بنابراین MHP اولاً، نظریه­ای کلامی است؛ نه فلسفی. ثانیاً، تعامل علم و دین را نیز تسهیل نمی­کند. ثالثاً، چون کیفیت ارتباط روح با بدن را تبیین ننموده است، به مسئله­ی ذهن پاسخ نمی‏دهد. به قول کیم وجه تمایز فیزیکالیسم غیرتحویلی از فیزیکالیسم تحویلی التفات به شکاف تبیینی در مسئله­ی ظهور (= ظهورِ حالت ذهنی از امر فیزیکی) است. MHP این شکاف را پر نکرده و تنها شکل مسئله را از تبیین رابطه­ی اجزاء انسانی، به تبیین رابطه ابعاد انسانی تغییر داده است. بنابراین تلفیق تلقیات جهانی و ضعیف ظهور، به همراه آموزه‏های ایجابی و سلبی MHP، یعنی استفاده از فیزیکالیسم کل­انگارانه­ی خالص و پرهیز از وارد کردن پیش‏فرض‏های الهیاتی در یک نظریه فلسفی (خروجی­های این پژوهش)، می­تواند برای حل مسئله­ی ذهن گره‏گشا باشد.

امروزه در ادبیات فلسفی، از ماتریالیسم با عنوان فیزیکالیسم یاد می‌کنند که به دو دسته‌ حذف‌انگار و غیرحذف‏انگار تقسیم می‏شود. حذف‌انگاران درباره مسئله آگاهی معتقدند اگر به اکمال به فیزیکالیسم پایبند باشیم، آگاهی به مسئله‏ای لاینحل تبدیل نخواهد شد و مسئله خواندنِ آگاهی، به دلیل عبور از مبانی فیزیکالیستی است. نوروفلسفه از جمله نظریاتی است که تقریری حداکثری از فیزیکالیسم دارد و ازآنجاکه این مقاله درصدد بررسی دیدگاه این شاخه‌ نوین فلسفی درباره‌ مسئله آگاهی است، ابتدا رویکرد این نظریه را درباره آگاهی تبیین و سپس نقدهای وارد به آن‌ را مطرح می‌کنیم. به نظر می‌رسد با در نظر داشتنِ انتقادهای مهمی چون درونی بودن، مسئله سخت‏آگاهی، ابهام و تحقق چندگانه که بر دیدگاه معتقدان به تبیین مبتنی بر نور و فلسفه وارد می‏شود، نوروفلسفه نمی‏تواند آگاهی را به درستی تبیین کند

از آخرین تلاشهای فلسفی هیک پیش از مرگش، رفع تعارضات جدیدی بود که در حوزه علم و دین مطرح شده است. از این جهت وی به عنوان یک فیلسوف دینِ متأله سعی میکند چالشهایی را که یافته- های علم عصبشناسی در برابر تجربه دینی قرار داده است، مرتفع کند. هدف اصلی نوشتار حاضر بررسی نظر هیک در این باب است. این بررسی در دو محور کلی انجام گرفته است: در ابتدا دیدگاه هیک درباره تجربه دینی تبیین و بررسی شده، سپس نحوه پاسخ او به مناقشات برآمده از عصب شناسی ارزیابی و بررسی شده است. با بررسی دیدگاه هیک و با توجه به نقدهایی که در دو بخش جداگانه بر دیدگاه وی مطرح کردیم، روشن شد که اگر هم چالشی میان مباحث عصبشناختی و بحث تجربه دینی وجود داشته باشد- که این خود محل مناقشه است- به نظر نمیرسد اراده علمی- فلسفی هیک برای حل این چالش کافی باشد.

آن‌چه هیوم در باب گزاره‌های دینی بیان کرده، بر مبنای معرفت‌شناسی اوست. وی با هدف خدشه‌دار کردن الهیات طبیعی، آراء نقادانه‌اش نسبت به این گزاره‌ها را ارائه و بر مبنای تجربه‌گرایی‌اش، مدعیات الهیات طبیعی را خارج از محدوده معرفت بشری معرفی می‌کند. بر همین اساس، این جستار شامل سه بخش اصلی است، که به ترتیب به تأثیر آراء معرفتی هیوم بر نقدهای او به برهان هستی‌شناختی، برهان جهان‌شناختی و برهان نظم می‌پردازد. در این پژوهش، تجربه‌گرایی هیوم و همچنین نظرات او در باب براهین اثبات وجود خدا مورد نقادی قرار نمی‌گیرند؛ چراکه این مباحث هریک خود مجالی جداگانه می‌طلبند، و ضمناً، با هدف اصلی مقاله حاضر، یعنی درک تأثیر معرفت‌شناسی هیوم بر آراء او در باب براهین اثبات وجود خدا، نیز مستقیماً مرتبط نیست. اما اگر کسی خواهان نقد آراء هیوم در باب آن براهین باشد، می‌تواند از ماحصل این مقاله که نشان‌دهنده تأثیر حداکثری تجربه‌گرایی هیوم است، استفاده کند و با به چالش کشیدنِ آن مبانی معرفتی، این نقدها را هم متزلزل نماید.

هیوم در ارائة رأی خود دربارة منشأ باور دینی، از معرفت­شناسی تجربه­ گرایانه ­اش بهره می‌برد؛ اما پاره‌ای تعارضات درونی آن را نحیف می­کند و نظریة طبیعت­ گرایانة هیوم دربارة خاستگاه دین را از انسجام و استحکام تهی می­سازد. بر این اساس، در این جستار ابتدا رأی هیوم دربارة منشأ دین بیان می‌شود و پس از بررسی میزان تأثیر معرفت ­شناسی هیوم بر گزارة فلسفة دینی او، نقدهایی بر هیوم وارد می­کنیم که به‌طورعمده بر ناسازواری این گزارة فلسفه دینی هیوم با آرای معرفت­ شناختی او متمرکز است. پس از مشخص شدنِ تأثیر حداکثری معرفت ‏شناسی هیوم بر نظر او در مورد منشأ دین، این نتیجه به دست آمد که اولاً بهترین نقدها بر نظر هیوم دربارة منشأ دین، نقدهایی هستند که عمدتاً بر مبانی معرفت ‏شناختی او متمرکز شده است؛ ثانیاً رأی هیوم در این مورد استحکام لازم را نداشته است و در این میان، نداشتن انسجام درونی، نقش عمده­ای در تضعیف نظریة هیوم دارد.

با تدقیق در آثار دیوید هیوم، مشخص می‌شود هدف او از تبیین مسئلۀ شر همان هدفی است که در سراسر فلسفۀ دینش دنبال می‌کند، یعنی حمله به الهیات طبیعی و معرفی کردن آن به عنوان امری فاقد وجاهت معرفتی و غیرنظام‌مند. بنابراین، خلاف آنچه در بیشتر تقریرها بیان شده، دایر بر این که هیوم با بیان مسئلۀ شر قصد دارد استدلالی علیه وجود خدا بیاورد، هدف هیوم حمله به این ادعای الهیات طبیعی است که گزاره‌های دینی عقلاً غیرقابل اثبات‌اند، نه آن که این گزاره‌ها کلاً مردود باشند؛ یعنی به لحاظ معرفت‌شناختی آنها را بیرون از محدودۀ شناسایی انسان می‌داند، نه آن ‌که به لحاظ وجودشناختی فاقد هستی باشند. بر همین اساس، در این جستار با پژوهشی کتابخانه‌ای، به دنبال آن هستیم که با نشان دادن دو گونه شاهد، که یکی اذعان صریح به امکان وجود علتی برای نظم موجود در جهان در متن آثار هیوم (پایان هر دو کتاب تاریخ طبیعی و گفتگوها) است، و دیگری راه‌حل‌هایی است که هیوم برای مسئلۀ شر ارائه می‌دهد، مشخص گردد تقریر مشهور از مسئلۀ شر او، که استدلالی علیه وجود خدا قلمداد می‌گردد، با در نظر گرفتن متن آثار وی چندان صحیح نیست. بنابراین لباس الحاد را از تن هیوم درمی‌آوریم و او را به نوع خاصی از ایمان‌گراییِ قریب به رازوارگی ملبس می‌کنیم.