جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقش فرایند ایجاد انگیزش در تربیت اخلاقی از مهمترین مسائلی است که در علوم تربیتی بحث می‌شود. قرآن کریم با توجه به مبانی وحیانی خود دارای مؤلفه‌هایی است که برای شناخت این فرایند باید به آن مؤلفه‌ها دست یافت؛ زیرا پیش از تعیین آنها نمی‌توان این فرایند را به‌صورت صحیح مشخص کرد. این مؤلفه‌ها شامل مبانی، اصول، ویژگی‌ها، اهداف و مراحل است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به استخراج این مؤلفه‌ها از قرآن کریم پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، مبانی فرایند ایجاد انگیزش در تربیت اخلاقی از منظر قرآن کریم عبارت است از: یکتاپرستی، اختیار و فطرت؛ اصول این فرایند: وحیانی بودن، تکریم انسان و توازن جسم و روح است؛ ویژگی‌ها و خصوصیات آن: اعتدال و میانه‌روی، قابل اجرا بودن و آگاهی‌بخشی است؛ اهدافش نیز اصلاح سبک زندگی، رسیدن به کمال و قرب الهی و رستگاری است؛ مراحل فرایند ایجاد انگیزش در تربیت اخلاقی از منظر قرآن کریم نیز در سه مرحله خلاصه می‌شود: مرحله ورودی (بعد نظری و شناختی) مرحله فعالیت‌ها (بعد عملی و رفتاری)؛ مرحله خروجی (تصمیم‌گیری).

تربیت اخلاقی انسان و جوامع بشری همیشه مورد توجه جدی اندیشمندان و مکاتب دینی و غیر دینی در سرتاسر جهان بوده و هست. انگیزش متربی به سمت تسلیم در برابر اصول و مقررات تربیت اخلاقی و رعایت فضائل اخلاقی و ترک رذائل اخلاقی نیز از جمله مباحث مهم در تربیت اخلاقی است که از سوی صاحبنظران و مکاتب علمی پیگیری شدید میشود. مقوله انگیزش در نظام تربیت اخلاقی، فرایند خاصی دارد و این فرایند از اجزاء و عناصر مخصوصی تشکیل یافته است. بر اساس ادله معتبر و فراوان نقلی و عقلی، قرآن کریم بهترین، جامعترین و کامل‌ترین کتاب در زمینه تربیت اخلاقی بشر است. بنابراین، این کتاب، برترین مربی اخلاق انسان نیز به شمار می‌رود. ‌خداوند متعال در آیات نورانی و حکیمانه این کتاب آسمانی، نظام خاصی را در زمینه تربیت اخلاقی بشر طراحی و تبیین کرده و از انگیزش، بهره فراوانی جهت تربیت اخلاقی انسان برده است. در این انگیزش مزبور، عناصر مهمی جای داده شده و هدف از این انگیزش، دست یافتن متربی به تربیت اخلاقی و سپس تقرب او به خداوند متعال بوده است. روش این تحقیق توصیفی ـ تحلیلی، با رویکرد میان‌رشته‌ای و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد: فرایند ایجاد انگیزش در تربیت اخلاقی از منظر قرآن در پروسه‌ای سه مرحله‌ای شکل گرفته است. 1. مرحله ورودی: بعد نظری و شناختی که شامل (خودشناسی، خداشناسی، قرآن‌شناسی، پیامبرشناسی، هدف شناسی، یادآوری نعمت‌ها و نصرت‌ها، تبیین سنن الهی انگیزه‌بخش، برشمردن آثار مثبت تربیت اخلاقی، بیان حکمت‌های نهی، تبیین ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها برای متربی، رفع شبهات، توصیه به عبرت گرفتن از سرگذشت پیشینیان، اطمینان‌بخشی به قلوب با ذکر داستان‌های پیامبران، بیان اسرار تربیت، یادآوری و تذکر در امور تربیتی و غفلت زدایی با یاد مرگ و معاد)؛ 2. مرحله فعالیت‌ها: بعد عملی و رفتاری که شامل (ارائه برخی از راهکارهایی تربیتی مانند توبه و استغفار، توسل و شفاعت، دعا و عبادت، حفظ عفت و حیا، ترغیب حسن تعاون و همکاری، جلب اعتمادبه‌نفس، ایجاد حس رقابت و مسابقه، دادن وعده‌ووعید، ترسیم چشم‌انداز منفی و مثبت، مقایسه در مرئی و منظر متربی؛ عهد و پیمان گرفتن از متربی، ترساندن از اهمال‌کاری، تحریض بر تفکر و تعقل و تشویق و تنبیه متربی)؛ 3. مرحله خروجی: رسیدن به کمال و قرب الهی در این عالم و جهان آخرت است.

سؤال از آموزه‌های تربیتی قرآن و گیتا در ساحت اجتماعی و عقلانی با استفاده از رهنمودهای آیات موجود در قرآن و فقره‌های موجود در گیتا و مقایسه‌ی بین آن دو، موضوعی است که تاکنون مورد مطالعه قرارنگرفته است. این پژوهش، پس از بیان آموزه‌های تربیتی قرآن ‌کریم و گیتا در ساحت اجتماعی و عقلانی با روش توصیفی- تحلیلی و مقایسه ای، آموزه‌های این دو کتاب را مورد مقایسه و تطبیق قرارداده و سپس نکات اشتراک و افتراق آنها را بیان نموده است. نتایج نشان می دهد که قرآن ‌مجید آموزه‌های بیشتر و مفصل‌تری برای رشد اجتماعی و عقلانی دارد و در این کتاب آموزه‌هایی آمده که در کتاب گیتا نیامده است مانند آموزه های راجع به فرزندان و والدین و زن و شوهر در ساحت اجتماعی و مصادیق آیات آفاقی و انفسی مثل مراحل آفرینش انسان و تفکر در آثار و سنن گذشتگان وغیره در ساحت عقلانی. وجود اشتراکات و افتراقات در این دو کتاب، یک امر طبیعی به نظر می رسد، چون بسیاری از تعالیم گیتا شبیه صحیفه آسمانی است و بسیاری از دانشمندان هندو ادعا دارند که گیتا وحی الهی است.. در ساحت اجتماعی، در باره ی بستگان، مانند برخورد محترمانه، رعایت ادب و در رابطه با معلم و مربی، رعایت ادب و فروتنی و درباره ی حاکمان رعایت عدالت و در رابطه با عموم مردم رعایت مساوات و عدم خشونت وغیره و در ساحت عقلانی عوامل تربیت عقلانی مانند آموزه ی اندیشه ورزی و آموزه ی بصیرت، موانع تربیت عقلانی مثل پیروی از هوای نفس و مجادله به باطل و روش های تربیت عقلانی مانند به کار گیری تمثیلات و گفتمان عقلی و استدلالی وغیره. در قرآن، نسبت به گیتا بسیاری از این مطالب از لحاظ کمی و کیفی امتیازاتی دارند که در لا به لای بحث به ان اشاراتی شده است. انتخاب و عمل به این آموزه‌های تربیتی می‌تواند به رشد بعد اجتماعی و عقلانی افراد منجر شود تا در پرتو این آموزه‌ها، آنان بتوانند زندگی مسالمت ‌آمیز داشته باشند.

عواطف در زندگی خانوادگی، نقش اساسی دارد و بدون توجه به عواطف، موفقیت انسان در زندگی دشوار، بلکه غیرممکن است. خانواده،اولین جایگاه تربیتی، محل بروز و ظهور عواطف انسانی و سنگ بنای جامعه است و اگر سالم باشد، می‌توان به داشتن جامعه‌ای سالم امیدوار بود. نوشتار حاضر با استفاده از روش اجتهادی با بررسی آیات قرآن کریم، مهم‌ترین ویژگی‌هایعاطفی خانواده سالم را استخراج نموده، سپسبه توصیف و تحلیل آن پرداختهو مهمترین دلالت‌های تربیتی هر یک از آن‌ها را ارائه کرده است. بررسی‌هانشان می‌دهد: ازجمله ویژگی‌های عاطفی خانواده سالم در قرآن کریم، مودّت و رحمت است که دلالت‌های تربیتی مانند حضور خداوند در خانواده، استحکام خانواده، رشد و تعالی خانواده و افزایش صمیمیت بین زوجین است؛ ویژگی دیگر، آرامش‌بخشی است که مهم‌ترین دلالت‌های تربیتی آن، راه شناخت خدا، نشاط در خانواده، رشد سلامت عاطفی خانواده و ارضای نیازهای روحی و روانی همسران در خانواده است.

در این مقاله امکان تربیت اخلاقی کودکانی که در سنین اولیه −تولد تا هفت سال− قرار دارند و براساس حدیث حضرت رسول(ص) سیادت دارند، با تأکید بر آیات و روایات بررسی می‌شود. برای این منظور ابتدا با روش تحلیلی با توجه به مفهوم تربیت اخلاقی متأثر از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان تعریفی از تربیت اخلاقی برای کودکان تا هفت سال ارائه و سپس با تأکید بر آیات و روایات به این دوره با روش تحلیلی−استنتاجی این امکان تبیین شده است. یافته‌ها نشان از آن دارد که در آیات و روایات نمونه دلایلی مانند وجوب تربیت اخلاقی، لزوم رفع ضرر اخلاقی، امکان آموزش، وجود موانع تربیت و لزوم رفع آنها در این دوره، مؤید امکان تربیت اخلاقی کودکان تا هفت سال است.

این مقاله امکان تربیت اخلاقی کودکان در دوره نخست کودکی را −هفت سال اول زندگی که براساس احادیث مراحل تربیت، دوره سیادت نامیده می‌شود− بررسی می‌کند. برای این منظور با روش توصیفی−تحلیلی نظر اندیشمندان درباره تربیت اخلاقی کودکان بررسی و تحلیل گردید و با کاربرد روش تحلیلی−استنتاجی تعریف و امکان آن تبیین شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که بیشتر اندیشمندان، تربیت اخلاقی را برای دوره سیادت می‌پذیرند و دلایلی مانند فعال بودن ذهن شهودی، تأثیر محیط، مناسبات اجتماعی و الگوهای اخلاقی، امکان تحقق مراتبی از شناخت، انتخاب و عمل را برای کودکان در این دوره، به‌عنوان مهم‌ترین شواهد امکان تربیت اخلاقی کودکان مطرح می‌کنند.

این پژوهش با عنوان «بررسی مراحل و روش های تهذیب نفس از منظر آیات و روایات» در یک مقدمه، سه فصل و یک جمع بندی و نتیجه گیری تنظیم شده است. مقدمة تحقیق شامل بیان موضوع، اهمیت، ضرورت، پیشینه و روش تحقیق است. در فصل اول، نخست به تبیین حقیقت دو واژه «تهذیب» و «نفس» از نظر لغت و اصطلاح پرداخته شده و سپس اهمیت و جایگاه تهذیب نفس از دیدگاه آیات، روایات، سیرة عملی اهل بیت(علیه السلام) و دیدگاه اندیشمندان علم اخلاق مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم با عنوان «مراحل تهذیب نفس» به بررسی تخلیه نفس از صفات رذیله و مرحله تحلیه نفس و راه های آن از قبیل مدامت بر اعمال پسندیده و معاشرت با صاحبان فضائل پرداخته است. فصل سوم به مهم ترین روش های تهذیب نفس، اختصاص دارد که عبارتند از: روش مرابطه (مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه) و روش های تلقین به نفس، توبه، ذکر، عبرت آموزی، یادآوری مرگ و قیامت و موعظه. ذرلاتنهخمکحجگ چماتذ هتا

«عزت نفس» احساس ارزشمندي و توانمندي است. تبيين جايگاه و مؤلفه‌هاي عزت نفس در قرآن و روايات، اهميت آن در اخلاق اسلامي را آشکار مي‌کند؛ زيرا قرآن و روايات مهم‌ترين منبع اخلاق اسلامي است. تبيين مؤلفه‌هاي عزت نفس در قرآن و روايات، زمينة مناسبي براي تدوين راه‌کارهاي تقويت آن با رويکرد اسلامي فراهم مي‌کند. تقويت عزت نفس با رويکرد اسلامي، بسياري از آفات تقويت عزت نفس با رويکرد روان‌شناختي سکولار را ندارد. اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي مؤلفه‌هاي عزت نفس در قرآن و روايات را جمع‌آوري و دسته‌بندي کرده است. برخي از اين مؤلفه‌ها عبارتند از: احساس ارزشمندي ذاتي، احساس توانمندي به‌واسطة نصرت الهي، احساس ارزشمندي در دنيا، قيامت و آخرت به‌واسطة ايمان و عمل صالح، خودشناسي، ترک ابراز نياز به مردم و ارتباط کريمانه با مردم.