جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آثار مهم شناخت حقیقت نفس، باور و توجیه چگونگی زندگی پس از مرگ است. براین‌اساس، مسئله اصلی این تحقیق، بررسی مقایسه‌ای تبیین این چگونگی در دیدگاه پویشی و برخی دیدگاه‌های مشابه در سنت کلام اسلامی است. برخی از ‌معتزلیان و نیز سیدمرتضی با اعتقاد به یگانه‌انگاری نفس، آن را همین شخص ظاهری و هیکل مشهود می‌دانند که روح در منافذ آن حلول کرده است و برخی همچون شیخ مفید و وایتهد، با اعتقاد به دوگانه‌انگاری نفس و بدن، نفس را جوهری غیر از بدن و متعلق به آن دانسته‌اند؛ هرچند وایتهد این جوهر را مادی و شیخ مفید آن را روح مجرد و غیرمادی می‌داند. پژوهش حاضر، با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است و مهم‌ترین یافته آن، ارتباط تبیین صحیح و بدون ابهامِ بقای نفس پس از مرگ، با تمایز ساختاری میان نفس و بدن است که دیدگاه پویشی و نیز برخی دیدگاه‌های یگانه‌انگاری نفس در سنت اسلامی، در این مسئله با چالش مواجه هستند.

الهیات پویشی به‌عنوان تفکر دینی و فلسفیِ متأثر از علوم طبیعی، برداشتی طبیعت‌گرایانه از «فطرت» دارد. مطابق این دیدگاه، سرشت انسان در بستر تکامل، رشد و نمو می‌یابد و براساس موقعیت هر شخص در جامعه خویش، شکلی متفاوت به خود می‌گیرد؛ بنابراین، سخن از فطرت ثابت در همه افراد بشر، امری بیهوده خواهد بود. همچنین، دین واکنش طبیعت انسان به جستجوی خدا است و بر این اساس، دین نیز همگام با فطرت و سرشت انسان در حال تغییر و تحول و تکامل است. این پژوهش، با روش توصیفی‌‌تحلیلی و انتقادی، براساس دیدگاه فلسفی و دینی آیت‌الله جوادی آملی، نشان می‌دهد نخست، فطرت انسانی برخلاف دیدگاه اندیشمندان پویشی، امری مجرد و ثابت است و دوم، ادعای تغییرپذیری و تکامل دین به علت تغییر و تحول در فطرت، دارای اشکال‌های اساسی است و دلایل گوناگونی چون ثبات فطرت و نیز وجود اصول کلی و تغییر‌ناپذیر در دین، خلاف آن ادعا را ثابت می‌کند.