جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دوره قاجار از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ معاصر ایران و اوج حضور اروپاییان در ایران است. در این دوره سفرنامه‌نویسان اروپایی به‌صورت سیاحت شخصی و گاه به‌صورت هیئت‌های اعزامی از سوی ابرقدرت‌های اروپایی در ایران حضور پیدا می‌کردند. این افراد شامل سیاحان، پزشکان، شخصیت‌های سیاسی و اقتصادی و حتی میسیونرهای مذهبی بوده‌اند، سفرنامه‌نویسان هر کدام باانگیزه و بینشی خاص، بنا بر روحیه و جنبه فرهنگی و اجتماعی خود و درحالی‌که فرهنگ سرزمین خود را به همراه دارند به بررسی وضعیت طبیعی جغرافیایی تاریخی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی محل سفر خود می‌پردازند، سفرنامه‌نویسان در گزارش‌های خود بر تضییع حقوق حیوانات اشاره کرده‌اند، برای نمونه گزارشاتی از ذبح حیوانات در ایام محرم و اعیاد نقل کرده و این سلب حیات را یکی از موارد تضییع حقوق حیوانات دانسته‌اند. این پژوهش در صدد پاسخ‌گویی به این سؤال است که آیا این اتهام و سوءبرداشت سفرنامه‌نویسان از تضییع حقوق حیوانات درست است؟ این فرضیه دنبال می‌شود که سفرنامه‌نویسان، اولا با اهدا ف و اغراض سوء این گزارشات را بیان کرده اند. ثانیا به دلیل درهم‌تنیدگی فقه و کلام و اخلاق در سنت اسلامی ایجاد مرز مشخص بین ادله اخلاقی و کلامی در مرضوع ذبح حیوانات امکان‌پذیر نیست و از طرفی هم اسلام، انسان را مجاز به استفاده از حیوانات می داند، ولی برای حیوانات حقوق و آداب اخلاقی قرار داده است که رعایت آن بر همگان واجب است. روش نگارش این نوشتار؛ توصیفی، بر اساس گزارش‌های سفرنامه‌نویسان دوران قاجار و سپس از روش تحل

بزرگداشت و سوگواری بر وفیاتِ اولیای الهی و اظهارِ شادی در موالیدِ آنها یک آئین دینی، اجتماعی است که در بیشتر فرهنگهای بشری و آدابِ دینی مورد توجّه و اهتمام انسانها قرار دارد. این موضوع برخاسته از امور فطری و وجدانی است؛ زیرا آدمیان هر آنچه انتساب به محبوب داشته باشد و یاد او را زنده نگاه دارد، محترم می‌دانند و برایشان اهمیّت می‌یاید. این امر اگر در راستایِ محبّت خداوند و نیز مودّت کسانی باشد که خداوند محبّت آنها را واجب اعلام کرده است، قطعاً از مصادیق عبادت حقّ متعال محسوب می‌شود. چنانکه در آیات قرآن کریم و سیره‌ی پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم (ع) نیز موالید و وفیاتِ اولیاء الهی موضوعیّت دارد و برای مؤمنان، الهامبخشِ اقتداء و تأسّی به مسیرِ نورانی آن‌هاست. با واکاوی مفهوم عبادت و بررسیِ ادلّه جواز بزرگداشت موالید و وفیات اولیای الهی از منظر قرآن و روایات، آشکار می شود که این آداب، مصداق عبادت است. زیرا در تعالیم قرآن و سنّت، صراحتاً به دوستیِ آن بزرگواران فرمان داده شده است و تکریم زمانها و مکانهایی که مُنتسب به آن اولیاء عظیم‌الشأن است، در حقیقت، تعظیمِ فرمان خداوند بر مودّت آنهاست و از آنجا که فرمان محبّت اهلبیت (ع) محدود به زمانِ خاصّی نیست، گذشتِ زمانها از اهمیّتِ چنین آدابی نمی‌کاهد.

کشف ِارتباط علم تجربي و جهان‌بيني كشف ارتباط دو قلمرو مهم معرفت انساني است. جهان‌بيني غالباً به مسائل مابعدالطبيعي مربوط است و علم تجربي به قلمرو مسائل طبيعي. اما پس از کشفِ ارتباط آن دو مي‌توان دريافت که آيا کشف‌هاي جديد طبيعي مي‌توانند به جهان‌بيني‌هاي جديد بينجامند يا نه و آيا جهان‌بيني‌هاي جديد مي‌توانند به دگرگوني علوم تجربي منجر شوند يا نه؟ در اين نوشتار براي نيل به اين هدف، آرای شهيد سيدمحمدباقر صدر را بررسی می‌کنیم. به نظر او علم تجربي و جهان‌بيني با اينکه دو قلمرو جداگانه از معرفت‌اند، شايد بتوانند به‌طور غيرمستقيم بر يکديگر تأثير بگذارند و يگانه راه رسيدن به جهان‌بيني، بنا نهادن نظام فلسفي است و «جهان‌بيني» غايتِ «فلسفه» است. از نگاه شهيد صدر، علم تجربي به‌خودي‌خود، از عرضة جهان‌بيني عاجز است و فقط به عالَم ماده و قوانين آن تعلق دارد. اما اين بدان معنا نيست که قلمرو علم تجربي و قلمرو جهان‌بيني کاملاً از هم جدايند، بلکه علم تجربي مي‌تواند فلسفه را با مسائل جديدي مواجه سازد و به‌ تبع آن، فلسفه نيز به جهان‌بيني‌هاي جديدي بينجامد.

کشف ارتباط علم تجربی و جهان بینی́́ کشف ارتباط دو قلمرو جداگانه از معرفت انسانی است. جهان بینی غالباً به مسائل مابعدالطّبیعی مربوط است و علم تجربی به قلمرو مسائل طبیعی. امّا پس از کشفِ ارتباط آنها می توان دریافت که آیا کشف های جدید علمی می توانند به جهان بینی های جدید بینجامند یا نه و آیا جهان بینی های جدید می توانند علوم تجربی را دگرگون سازند یا نه. ما در این مقاله برای بررسی این امر به سراغ آرای عبدالکریم سروش رفته ایم. سروش معتقد است که علوم گونه گون ارتباط های گوناگونی با یکدیگر دارند. وی با تفکیک دو مقامِ «اثبات» و «ثبوت» و نیز دو مرحلة «گردآوری» و «داوری» نشان می دهد که ارتباط علوم با یکدیگر فقط در مقامِ «اثبات» و مرحلۀ «گردآوری» است و در این مقام و این مرحله جهان بینی بر علم تجربی و علم تجربی بر جهان بینی می تواند تأثیر نهد.

کتاب فلسفه اسلامی تحلیلی تفسیری از فلسفه اسلامی است که دامنه آن از ابتدای قرون وسطی تا دوره کنونی می‌باشد. تحقیق حاضر تلاشی نو و خلاقانه برای حیات بخشی دوباره فلسفه اسلامی نزد مخاطبان امروزین آن است که از منظر فلسفه تحلیلی به فلسفه اسلامی نگاه می‌کند. این تحقیق در مورد فلسفه تحلیلی در رویکردی منطقی، به تاریخ فلسفه نگریسته و با استفاده حداکثری از هرمونوتیک و توجه به بستر تاریخی هر فیلسوف، قوی ترین تفسیر ممکن را از استدلال هر فیلسوف، ارائه می‌دهد. در این نوشتار، چهره‌های مهم و اصلی فلاسفه در قرون وسطی یعنی کندی، فارابی، ابن‌سینا، غزالی و ابن‌رشد به همراه مقدمه‌ای بر موضوعات اصلی کلام اسلامی و سنت فلسفی یونانی که در فلسفه و کلام اسلامی به میراث گذاشته شده، مورد بررسی قرار گرفته است. علاوه براین، این تحقیق به طور خاص چهره های پیشامدرن فلسفه اسلامی نظیر سهروردی، ملاصدرا را نیز به عنوان چهره های پیشرو در شکل گیری فلسفه اسلامی امروزین معرفی می‌کند. نکته اساسی که در این تحقیق به طور خاص به آن پرداخته می‌شود حول محور بینه‌گرایی می باشد، که بر طبق آن باید به امری معتقد شد که قطعیت آن با شواهد و بینه کافی به اثبات رسیده باشد و به این بحث پرداخته می‌شود که عقلانیت تا چه حد می‌تواند آدمی را در احکامی که بدان‌ها التزام دارد، راهنمایی کند. اما باید نظر مقابل آن را نیز در خاطر داشت که به خاطر محدودیت های عقل آدمی التزام به این احکام بایست از منبعی خارج از عقل آدمی صادر شود و عقل راهی بدان جا ندارد. از این رو بر اساس بینه‌گرایی می‌توان نظرات شایان توجه‌ای از آراء هر یک از فیلسوفان بزرگ مورد بحث در این نوشتار (کندی، فارابی، ابن‌سینا، غزالی و ابن رشد) استخراج کرد و دیدی نو نسبت به فلسفه آنان به دست آورد.

تقریباً همة دانشمندان مسلمان‌، در اصلِ جاودانگی و خلود در دوزخ اتفاق نظر دارند، اما ‌این که خلود در دوزخ مستلزم عذاب دائم و ابدی است یا ممکن است همراه با انقطاع عذاب باشد. مسئله‌ای است که محل اختلاف آراء واقع شده است. از نظر فیض کاشانی هیچ ملازمه‌ای بین خلود در دوزخ و عذاب دائم وجود ندارد. بنابراین با توجه به مسئلة شمول رحمت واسعة الهی عذاب مخلدین در دوزخ‌، منحصر به مدت معینی است که پس از سپری شدن ‌این مدت دوزخیان از نعیمی‌‌که متفاوت با نعیم بهشتیان است بهره مند می‌‌شوند. از نظر علامه طباطبایی، قرآن‌کریم صراحتاً به خلود عذاب اشاره دارد و منقولات و روایات متعدد‌، نیز موکد‌این مطلب می‌‌باشد. بررسی دیدگاه‌های مختلف در‌ این زمینه ما را به‌این نکات رهنمون می‌‌سازد: الف) خلود از جمله مسائلی است که به علت صفت فناپذیری در دنیا مطرح نیست. در نتیجه‌ این مسئله مختص به روز قیامت بوده که پس از برپایی آن در مورد نعمت و نقمت مطرح خواهد شد؛ ب) خلود در دوزخ از مباحث مورد تأیید‌ آیات و روایات است که در گروه‌ها و قشرهای مختلف متفاوت است؛ ج) برخی به تاویل آیات و روایات مبادرت ورزیده‌اند و به تفکیک مباحث خلود در دوزخ بدون خلود در عذاب قائل شده‌اند.این مقاله درصدد است‌، با روشی تحلیلی و توصیفی به بررسی نظریات فیض کاشانی و علامه طبا طبایی در ‌این مهم بپردازد.

هیو لافولیت با پیشنهاد طرحی زیر عنوان« مجوزدهی برای پدر-مادری»، استدلال کرده است که از آن جا که « اقدام به پدر و مادر شدن می تواند مستلزم ضرر و زیان وسیع و عمیق به کودکان باشد»، لازم است دولت ها طرحی برای مجوزدهی به زوج‌های متقاضیِ فرزندآوری داشته باشند و آن‌ها را ملزم کنند در آزمون‌هایی استاندارد شرکت کنند، چنانچه از این آزمون‌ها با موفقیت عبور کردند به آن ها مجوز فرزندآوری بدهند، امّا چنانچه بیماری جسمی یا روانی آنان احراز شود، آن‌ها را ملزم کنند خود را مداوا کرده یا آموزش‌های لازم را دیده و صلاحیت های حداقلی را کسب کنند، سپس اقدام به فرزندآوری کنند. این طرح به لحاظ نظری و عملی با اشکالاتی مواجه است. لافولیت آن‌ها را طرح کرده پاسخ داده است. در این نوشتار، مدعا و استدلال لافولیت و نقد‌های منتقدانِ وی و نیز پاسخ‌های او را با روشی تحلیلی طرح کرده، مورد نقد و بررسی قرار داده ایم و در پایان موضع خود را بیان کرده‌ایم.

نظریۀ اخلاقیِ امر الهی، بنیان ارزش‌های اخلاقی را در اوامر وحیانیِ موجود در متون مقدس جست‌وجو می‌کند. دانس‌ اسکوتوس که در آرای کلامی خود به ارادۀ آزاد و قدرت مطلق خداوند اهتمام زیادی داشته، از جملۀ مدافعان این نظریه بوده است و ضمن اینکه منشأ الزام اخلاقی را ارادۀ الهی می‌داند، تقریر وجودشناختی متعادلی از این نظریه ارائه می‌دهد. عدم توجه به تفکیک امر از ارادۀ الهی و عدم وجود معیار واضحی در تشخیص ارادۀ الهی، ناسازگاری درونی و خودمتناقض بودن، حکم به عدم لزوم پایبندی غیردینداران به اصول اخلاقی و فقدان معیار اخلاقیِ ثابت برای قضاوت در باب درستی یا نادرستی امور به لحاظ اخلاقی، از جملۀ مهم‌ترین چالش‌ها فراروی ایشان در اتخاذ تقریری هر چند متعادل از نظریۀ اخلاقیِ امر الهی است. این مقاله با روشی تحلیلی و استنادی، ضمن تبیین نظریۀ امر الهی و بیان تقریرهای مختلف از آن، به قضاوت در باب تقریری خواهد پرداخت که اسکوتوس از این نظریه ارائه داده است.

مسأله برزخ و زندگی پس از مرگ انسان از جمله مسائل مهم در حوزه های کلامی و فلسفی است که همواره در میان ملل و ادیان مختلف مطرح بوده است. دین مبین اسلام زندگی پس از مرگ و عالم برزخ را، تحت مباحث مربوط به معاد مطرح نموده و آن را یکی از اصول اعتقادی مسلمانان معرفی می کند. بر اساس این اصل، بعد از مرگ انسان، روح همه انسان ها وارد عالم برزخ شده و تا فرا رسیدن رستاخیز در آن جا به سر خواهند برد. در برزخ حیات انسانی ادامه یافته و متناسب با اعمال و کرداری که در این دنیا انجام داده اند، در بهشت و جهنم برزخی خواهند بود. واژه برزخ در قرآن (مؤمنون/ 100) و در برخی روایات بر عالمی که واسطه میان دنیا و آخرت است، اطلاق شده است. علاوه بر اصل وجود برزخ، شماری از آیات قرآنی بر حیات برزخی و شعور و آگاهی آدمیان در عالم برزخ دلالت می کند. برخی از آیات بیانگر زنده بودن شهیدان بوده و برخی دیگر از نعمت ها و عذاب های برزخی حکایت دارند. ملاصدرا معتقد است که روح انسان دارای نشأت و درجات مختلفی است که برخی پیش از مرگ و برخی دیگر بعد از مرگ تحقق می یابد به طوری که بعد از جدا شدن و انقطاع از وابستگی به جسد، تا بی نهایت خواهد ماند. وی معتقد است وقتی شخص از دنیا می رود، وارد عالم برزخ (قیامت صغری) می شود. قیامت کبری هم وعده گاهی در نزد خداوند است و هر چه در قیامت کبری رخ می دهد، نظیر آن نیز در عالم برزخ (دوران پس از مرگ و قبل از ظهور قیامت کبری) اتفاق خواهد افتاد.طبق بررسی و تطبیق مسأله برزخ از نظر قرآن و ملاصدرا نکات ذیل بدست آمد: الف) تجرّد روح؛ ب) تجسّم اعمال؛ ج) عذاب قبر؛ که در همه این موارد قرآن و ملاصدرا با هم اتفاق نظر دارند؛د) مرگ و احیاء برزخی: براساس آیات قرآن در برزخ حیات و زندگی وجود دارد و حیات برزخی با مرگ برزخی به پایان رسیده تا در قیامت دوباره احیاء جدیدی صورت بگیرد و تمام انسان ها آماده رسیدگی به اعمال و کردار خود شوند. اما ملاصدرا به زندگی و مرگ در برزخ اشاره صریحی نکرده است.