جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه، رسانه‌ها زندگی بشر را محصور خویش ساخته‌اند و مکانیزم تبلیغ رسانه با طراحی شیوه‌های متعدد متقاعدسازی، پیچیدگی زیادی پیدا کرده و چه بسا با برخی شگردهای ضد‌اخلاقی همراه شود که کاربست آنها نادرست و به‌ویژه در تبلیغ دینی ناموجه است؛ به همین جهت تفکیک روش‌های تأثیرگذاری با رویکرد اخلاقی از شگردهای ضد‌اخلاقی لازم، و ارائه الگو برای این جداسازی، ضروری است که پژوهش حاضر با روش تحلیل داده بنیاد، الگوی اصول اخلاقی رسانه در تبلیغ دینی را ارائه می‌دهد. الگوی مذکور که با ارکان سه‌گانه تبلیغ همسوست و اخلاقی بودن فرایند تبلیغ دینی را از شگردهای ضد‌اخلاقی تبلیغات متمایز می‌کند، بر شش اصل استوار است که دو اصل اخلاقی خیرخواهی و صداقت بر محور فرستنده شکل می‌گیرند، اصول اخلاقی استحکام و شفافیت با توجه به رکن پیام ضرورت می‌یابند و رعایت سطح فهم و توجه به کرامت انسانی، اصول اخلاقی مرتبط با مخاطب هستند که در تبلیغ دینی توسط رسانه‌ها باید ملاحظه شوند.

رهبران شیعی همواره در تنگنای فراگیر دوران قرار داشته و به منابع بنیادین قدرت مانند: حکومت و اقتصاد دسترسی نداشته‌اند؛ بنابراین پاسخ به این مساله که «مهم‌ترین مؤلفه‌های امامان برای امتداد حیات اجتماعی شیعه چه بوده است؟» استفهام مهمی است که این مقاله بر اساس منابع تاریخی و با بهره‌گیری از روش تحلیلِ محتوایِ سخنانِ باقی‌ماندهِ از امامان معصوم علیهم السلام در پی پاسخ به آن می‌باشد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد؛ مهم‌ترین راهبرد ایشان برای خروج از این وضعیت، «اقتدارفرهنگی» بوده است که «مرجعیت علمی» و «سرمایه‌گذاری فرهنگی» از مهم‌ترین ارکان آن به‌شمار می‌آیند و در اثر آن، تقویت و استمرار حیات شیعه خارج از دایره قدرت و غلبه بر گفتمان اکثریتِ حاکم، حاصل شده است؛ تا جایی‌که ایشان با اتخاذ این راهبرد حیاتی توانستند، جانِ تازه‌ای به کالبد نیمه‌جان شیعیان بخشیده و علاوه بر اثرگذاری عمیق بر دیگر فرهنگ‌ها، توسعه نفوذ قلمرو جغرافیایِ فرهنگی تشیع؛ به اوج اقتدار حقیقی دست یافته و فراتر از قلمرو سیاسی حاکمان، به قدرت اجتماعی تبدیل شوند تا امتداد اجتماعی خود را نیز تضمین نمایند. بدیهی است به‌‌کارگیری این بنیادهای حرکت‌‌آفرین، می‌تواند چراغ راه شیعه در جهانی‌سازیِ فرهنگِ تشیع و نقش‌آفرین در ارتقای اقتدار اجتماعی آنان در مسیر شکوفائی تمدن نوین اسلامی باشد.

هدف پژوهش حاضر تبیین اندیشه سکولاریستی نهضت آزادی در مواجهه با گفتمان انقلاب اسلامی با تأکید بر اندیشه مهندس مهدی بازرگان بود. در این راستا، مؤلفه‌های سکولاریسم در اندیشه بازرگان شامل ملی­گرایی، مخالفت با اصل ولایت ­فقیه، تفسیر دین براساس لیبرالیسم، مخالفت با تشکیل حکومت دینی، مخالفت با اجرای احکام دینی بررسی شد. همچنین اسلام ناب محمدی و مواجهه اندیشه نهضت آزادی با گفتمان انقلاب اسلامی از دیگر مباحث مورد بحث در این پژوهش بوده‌اند. یافته­های تحقیق حاکی از آن است کهبر اساس روش تحلیل گفتمان، «ملی­گرایی با نگرش حداقلی به دین» دال مرکزی نهضت آزادی و اساس مفصل­بندی سایر مفاهیم این اندیشه محسوب شده و این نگرش حداقلی، در حیطه سیاست منجر به سکولاریسم می­شود. ماهیت نگرش نهضت آزادی با گفتمان انقلاب اسلامی در تضاد قرار دارد؛ چرا که در گفتمان انقلاب اسلامی، اسلام ناب با نگرش حداکثری به دین، دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی را تشکیل می‌دهد و سایر دال­ها توسط این نگرش مفصل­بندی می­شود. بنابراین نوع مواجهه این دو اندیشه کاملا در تضاد یکدیگر ارزیابی می­شود.

با توجه به اینکه هر نظام اخلاقی ای سازمان یافته از یک مکتب فکری و نظام اعتقادی است و با لحاظ اینکه شیخ مفید از متقدمین در تأسیس و انسجام مکتب کلامی و اعتقادی امامیه بوده، پژوهش حاضر با روش تحلیل مضمون به استخراج مبانی کلامی اخلاق در اندیشه شیخ مفید اقدام کرده است؛ از این‌رو گزاره‌های کلامی شیخ مفید در محورهای معرفت‌شناختی، خداشناختی، راهنماشناختی، انسان‌شناختی و جهان‌شناختی با رویکرد اخلاقی، تحلیل و مبانی آن استخراج گردید که نظام اخلاقی توحیدی، اصالت روح و استخدام بدن در انجام افعال اخلاقی، اختیار انسان در زیست اخلاقی، وجود ضروری الگوی معصومان جهت تقرب و معنابخشی معاد جسمانی در نظام اخلاقی ـ توحیدی با محوریت بهشت و جهنم، از جمله آنهاست و در نتیجه‌گیری نهایی، جامعیت نظریه شیخ مفید نسبت به وظیفه‌گروی و غایت‌گروی، شمولیت انسانی این نظریه، فراتر بودن از نظام اخلاقی سکولار، معناپذیری زیست اخلاقی با باور آخرت و پیامد اخلاقی بی هدفی مشخص شد.

با پیدایش نهضت علمی و پیشرفت علوم تجربی، چالش‌های فراوانی میان علم و دین به وجود آمد و دیدگاه‌های گوناگونی در این‌ باره پدیدار گشت. علی‌رغم سایر دیدگاه‌ها، اندیشه برخی افراد در رابطه علم و دین از برجستگی ویژه‌ای در میان روشنفکران دینی برخوردار است. برخی از روشنفکران با استفاده از یافته‌های علوم تجربی، تلاش در توجیه علمی آموزه‌های دینی داشته و بر این باورند که علم و دین دارای دستاوردهای مشابهی هستند. پژوهش پیش رو با رویکرد تحلیل محتوای کیفی، به دنبال آن است با نگاهی دقیق، به مطالعه موردی بنیان فکری علم‌گرایانه مهندس بازرگان بپردازد. یافته‌های تحقیق نمایانگر آن است که این نحله از نواندیشان دینی به جهت تأکید مفرط در بهره‌گیری از آموزه‌های پوزیتیویستی، مبانی دین را به محاق می‌برند و در نهایت در وادی سکولاریسم، به دین حداقلی بسنده می‌نمایند.