جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روزبهان بقلی تأویل­ های عرفانی بدیع و کم ­نظیری از آیات قرآن و روایات عرضه کرده­ است. ­از نظر روزبهان شطح نوعی کلام متشابه است که نه تنها در کلام عارفان؛ بلکه در قرآن و حدیث نیز وجود دارد و آیات مرتبط با ذکر صفات و حروف تهجی در قرآن به زبان شطح است. از نظر او شطح صوفیه یکی از جلوه­ های شطح به‌طورکلی است یا دقیقاً جلوه سوم آن پس از قرآن و حدیث؛ یعنی تغییر و تبدیلی که هرامر ربانی یا واقعیت غیبی آنگاه که به بیان بشری بیان می شود پیدا می­­ کند و این بیان بدون­ شک دوپهلو است. این پژوهش بر آن است تا به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و به کمک اسناد کتابخانه­ ای، با مبنا قراردادن «شرح شطحیات» و تفسیر عرفانی «عرایس­البیان فی حقایق القرآن» دو اثر ارزشمند از روزبهان بقلی که هر دو اثر دارای نثری شاعرانه و سرشار از صورخیال هستند، به این پرسش­ ها پاسخ دهد که؛ که از نظر روزبهان کدام آیات قرآن کریم جزء سخنان متشابه و بنابر قول روزبهان شطح­ آمیز هستند؟ و آیه­ هایی که در بافت و زمینه­ای شطح­ آمیز قرار گرفته‌اند کدامند و تأویل آن ها از نظر او چیست؟ براین اساس در پژوهش حاضر، آیاتی که متشابه و متناقض­ نما هستند؛یعنی آیات مرتبط با صفات خبری خداوند و حروف مقطعه و آیاتی که عارفان آن‌ها را در یک بافت شطح‌آمیز قرار داده­ اند، مورد بررسی قرار گرفته است و ضمن تحلیل تأویلات عارفانۀ روزبهان از این آیات، فنون مختلف بینامتنیت که شامل نفی کلی، نفی جزئی و اجترار است، نیز در شطح عارفان بررسی شده­ است.

در جستار حاضر، استعارۀ مفهومی «جهان هستی، درخت است» در سه متن عرفانی انسان کامل عزیزالدین نسفی، مرصادالعباد نجم‌الدین رازی و معارف بهاءولد بررسی می­شود. پرسش‌های پژوهش عبارت­اند از: 1. نویسندگان این آثار کدام‌یک از دریافت‌ها و تجربه‌های عرفانی ـ انتزاعی خود را دربارۀ عالم هستی با بهره‌گیری از قلمرو مبدأ درخت تبیین کرده‌اند؟ 2. از انطباق میان حوزۀ مبدأ و مقصد در استعارۀ مفهومی مورد بحث، چه جفت‌های متناظری شکل گرفته است؟نگارندگان برای پاسخگویی به این پرسش‌ها، ابتدا به شیوۀ استقرایی متن‌های مورد مطالعه را واکاوی و شواهد کاربرد استعارۀ مفهومی «جهان هستی به‌مثابۀ درخت» را استخراج کردند. سپس به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی به بررسی داده‌های پژوهش پرداختند. دستاورد تحقیق بیانگر آن است که نویسندگان یادشده از این استعارۀ مفهومی به‌منظور بیان مفاهیمی چون مبدأ آفرینش، توحید ذاتی، انسان کامل، بلوغ و حریت، مبدأ ارواح، مبدأ عالم، وحدت وجود، مرگ و معاد استفاده کرده‌اند. بعضی از جفت‌های متناظری که در این آثار، از نگاشت درخت و اجزا و عناصر مربوط به آن بر پدیده‌های انتزاعی عالم هستی حاصل می‌شود عبارت­اند از: «درخت/ جهان، آفرینش و هستی، زمین و آسمان (مجازاً دنیا)، جسم انسان»، «میوه/ انسان، حضرت محمد (ص)، روح انسان»، «تخم/ عقل اول، روح محمدی، گوهر ذات الهی»، «رسیدن و پختن میوه/ رسیدن آدمی به کمال» و «جداشدن میوه از درخت/ مفارقت روح از جسم».

این جستار به بررسی و تحلیل عبارات قرآنی در اشعار طاهره صفارزاده می­ پردازد. ابتدا انواع سطوح مختلف تأثیر پذیری شاعر از آیات قرآنی واکاوی شده و منظور شاعر از بهره گیری از این عناصر قرآنی بیان شده است. در ادامه کارکرد های عناصر قرآنی در اشعار او که شامل کارکرد محتوایی، ادبی و دلالت­های اسطوره­ای است، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.تحقیق درپی پاسخ دادن به این پرسش است که سبک تأثیرپذیری شاعر از قرآن چگونه و در چه سطحی است. با توجه به بررسی های به عمل آمده محرز شد که تأثیرپذیری واژگانی بیشترین بسامد را در اشعار صفارزاده دارد که نشان دهندۀ اصالت سبک شاعر در امر تأثیرپذیری از قرآن در این حیطه است.این تحقیق به شیوۀ استقرایی و از نظر ابزار و میدان تحقیق به صورت کتابخانه­ ای است.