جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله با روشی توصیفی، تحلیلی و مقایسه‌ای به دو متأله بزرگِ مسیحی در دورۀ مدرن، فریدریش شلایرماخر و کارل بارت، و خصوصاً تحولی که آن‌ دو در الهیات مسیحی پدید آوردند، پرداخته شده‌است. مقایسۀ این دو اندیشمند، نشان‌دهندۀ ربط و نسبتی بین دیدگاه‌های نسبتاً معارض آنهاست. آن‌ها کوشیدند، نوعی از شورمندی‌ در دیدگاه‌های الهیاتیِ زمانه‌شان پدید آورند، لیکن با توجه به مشکلی که در آن الهیات می‌دیدند، این شورمندی را با تکیه بر مبانیِ مختلفی وارد کردند. شلایرماخر بر احساسِ بشری و شهود و پارسامنشی تأکید داشت و بارت بر امری آن‌سویی و کاملاً متفاوت از تجربۀ بشری. به همین ترتیب، اکثرِ دیدگاه‌های آن‌ها خصوصاً دربارۀ کتابِ مقدس و کلامِ خدا و مسیح، تفاوت‌هایی دارد. به‌رغم این تفاوت‌ها، بارت معتقد بود، با تفسیری مبتنی بر روح‌القدس یا مبتنی بر مسیح‌شناسیِ بارتی از شلایرماخر می‌توان به تأسیس پلی بین دیدگاه‌های شلایرماخر و او امیدوار بود.

مریلین مَک‌کُرد آدامز، متاله و فیلسوفِ تحلیلیِ معاصر، تئودیسه‌ای ارائه می‌کند که بر مبنای آن انسان‌های رنج‌کشیده نوعی جبرانِ اندام‌وار - در برابرِ جبرانِ افزایشی - برای رنجِ خود در این جهان و خصوصاً در جهانِ پس از مرگ دریافت می‌کنند. او رابطۀ صمیمیِ خداوند با انسان در حیاتِ اخروی را دگرگون‌کنندۀ حیاتِ فردی قلمداد می‌کند. او معتقد است به جای تاکیدِ صرف بر وجهِ اخلاقیِ خداوند باید خدا را «خیر» دانسته بر وجهِ زیبایی‌شناختیِ او هم تاکید کرد. این مقاله پس از شرحِ تئودیسۀ مک‌کرد آدامز، در آینۀ تئودیسۀ عمل‌محور نگاهی انتقادی به آن می‌کند تا به این ترتیب فهمِ بهتری از دیدگاهِ آدامز و نواقصِ آن به دست آید. نتیجۀ حاصل از این بررسی آن است که تئودیسۀ آدامز نهایتاً متوجهِ توجیهِ شر است تا رویارویی با رنج‌های قربانیان. او صلیبِ عیسی و رنج‌های او را محملی برای نشان‌ دادنِ همدلیِ خداوند با رنج‌های بشر می‌داند، در حالی که فاصلۀ بسیاری بین ماهیتِ این دو رنج هست. از سوی دیگر توجیهِ رنج‌های بشر و تاکیدِ صِرف بر رابطه‌ای صمیمی بینِ خدا و انسان در حیاتِ اخروی به نوعی تسلی‌بخشی و توجه به فراجهان منجر می‌شود که این می‌تواند دو ایراد را در پی داشته باشد؛ یکی این که موجب بی‌اعتناییِ فرد به شرایطِ انضمامیِ خود شود و دیگری این که فاقدِ همدلی و همبستگی با رنج‌دیدگان و اعتراض به ستم است.

الاهیات سیاسی جدید با متفکران مهمی مثل یورگن مُلتمان، یوهان باپتیست مِتس و دوروتی زُئِلِه در نیمۀ دوم سدۀ بیستم پا به عرصۀ الاهیات مسیحی گذاشت. این الاهیات را بیشتر از وجه سیاسی آن می­شناسیم. با این حال، مقالۀ حاضر با روشی توصیفی ـ تحلیلی به بررسی رویارویی این سه شخصیت مهم الاهیات سیاسی با فرهنگ مدرن پرداخته­ است. آنچه این مقاله قصد دارد نشان بدهد آن است که الاهیات سیاسی نگاه انتقادی و معترض به بعضی از وجوه فرهنگ مدرن دارد، گرچه چنین نگاهی بنا به تعریف این الاهیات ذاتی آن نیست. از وجه معرفتی نقد متألهان سیاسی را به «الاهیات مرگ خدا» و به‌اصطلاح الاهیات سکولار شاهدیم؛ الاهیات مرگ خدا نقدهایی اساسی به مفهوم خدا در الاهیات مسیحی داشت و در طرف مقابل طرح بعضی از اندیشه­های الاهیاتی از جانب الاهیات سیاسی، نظیر تأکید بر فرجام­شناسی مسیحی، اساساً کمتر به دلیل اهمیت سیاسی و شبه­مارکسیستی آن و بیشتر برای بازتعریفی از مفهوم خدا و بردن آن به انتهای تاریخ بود تا آن را از تنگنای عقلانیت انتزاعی معاصرشان رها سازند. این الاهیات همچنین بر زبان روایی و دعایی و توانمندی آن برای ارایۀ تصویری واقعی­تر از مفاهیم الاهیاتی، در مقایسه با زبان انتزاعی و عقلانی مدرن، تأکید دارد. از وجه فرهنگی نیز الاهیات سیاسی به تأثیرات فرهنگ بورژوایی برآمده از سرمایه­داری بر الاهیات مسیحی اعتراض دارد و معتقد است این نکته موجب نوعی بی­اعتنایی بورژوایی در مسیحیت شده است. تئودیسۀ نظری مسیحیت هم می‌کوشد وضعیت را معمول و آرام جلوه دهد، حال آن که به باور این متألهان طرح رنج‌های فاجعه­بار بشر مثل آشویتس در حیطۀ الاهیات می­تواند تصوری حقیقی­تر از خدا به دست بدهد و همچنین کتاب مقدس و ناهم­عصریت مسیحیت با فرهنگ بورژوایی می­تواند مبنایی برای نقد وضعیت معاصر و ادامۀ پروژۀ روشنگری باشد.

مهاتما گاندی و متألهان رهایی ­بخش آمریکای لاتین دو نمونۀ مهم دینی در مبارزات سیاسی و اجتماعی در سدۀ بیستم هستند. گر چه سنّت دینی و فضای فرهنگی زمینه­ای این دو متفاوت هستند با این حال مشترکاتی دارند که امکان مقایسۀ آن­ها را میسر می­کند. این مقاله به شیوه­ای مقایسه­ای و تحلیلی آن­ها را در سطوح مبانی، روش و هدف مقایسه می­کند. آن­ها پیوندی انتقادی با سنّت­های دینی خود دارند، معتقد به دیدگاهی زمینه­مند و متوجّه تحولات این‌جهانی­اند، به فقرزدایی و عدالت­جویی توجّه دارند و پراکسیس را بسیار مهم­تر از نظریه‌پردازی صرف می­دانند. با این حال متالهان رهایی­بخش، متاثر از اندیشه­های مارکسیستی، خواستار تغییر ساختارهای ناعادلانۀ سیاسی و اقتصادی­اند، ولو این تغییر به بهای روش مبارزۀ خشونت­ آمیز باشد. نزد آن­ها هدف اهمیتی بیش از وسیله دارد. اما گاندی با تأکید بر تحول معنوی و اخلاقی افراد، معتقد است هدف و وسیله (روش) جدایی­ناپذیرند و روش­های خشونت­آمیز منجر به قیدهایی سخت­تر از قیدهای استعمار می­شوند. گاندی در این راه متاثر از اندیشه­های لئو تولستوی است و موعظۀ فراز کوه مسیح است. او گرچه بعضی از آرمان­های سوسیالیستی را می­پسندد اما منتقد شیوه و ساختار مبارزاتی آن­ها است.

ممکن است زندگی‌نامه دین‌پژوه‌های مطرح، شیوه تکامل رشته دین‌پژوهی را به ما نشان بدهد. اما جیمز کاکس در این کتاب چیزی جالب‌تر و مهم‌تر را به ما عرضه می‌کند. او به ما نشان می‌دهد که دین‌پژوهی به چه معنا بوده است، اکنون به چه معنا است و چه معنایی می‌تواند داشته باشد. کاکس در این کتابِ چالش‌برانگیز و خوش‌خوان، دانشجویان دین‌پژوهی را به فکر وامی‌دارد و فرامی‌خواند تا درباره ماهیت این رشته و نحوه مطالعه بهترِ آن ذهنی شفاف‌تر داشته باشند. در این روزگار که برنامه‌های خبری مملو از مـاجراهایی درباره دین است، مطالعه پدیدارهای دینی به نحوی صحیح، اهمیتی بیش از پیش می‌یابد. جیمز کاکس ـ متخصصی شناخته شده ـ در این کتاب، به بررسی متفکرانِ اصلی و مکاتبِ مهمی می‌پردازد که به تفکرات انتقادی امروزین درباره پدیدارشناسی دین شکل داده‌اند. او با استفاده از روشی تاریخی، ارتباط پیوسته این افراد و مکاتب با مباحث جاری در دین‌پژوهی را نشان می‌دهد. این کتاب راهنمایی جامع و روشنگر است، که نگارشی واضح و ساختاری سامانمند دارد، هم برای اساتید و هم برای دانشجویان از ارزشی چشمگیر برخوردار است. تحلیلی بجا و مهم برای کسانی که در حوزه دین مطالعه و پژوهش می‌کنند. این کتاب که از دقتی عالمانه برخوردار است، حاوی پیشنهادهایی مهم و تازه درباره شیوه‌های ممکنِ نگریستن به روش‌ها، منظر‌های پژوهشی و دغدغه‌های اجتماعیِ محافل دانشگاهی در این حوزه است. جیمز اِل. کاکس، استاد دین‌پژوهی در دانشگاه ادینبورو است.

سیمون وی و دوروتی زئله، متألهانِ مسیحی، هریک تقریری نو از الهیاتِ مسیحی ارائه داده‌اند. مقایسۀ آن‌ها نشان­دهندۀ تشابه­ها و تفاوت‌های مهمی در تفکراتشان است. مقالۀ حاضر به روش تحلیلی - مقایسه­ای به مقایسۀ اندیشه­های آن‌ها پرداخته است و کوشیده است نشان بدهد که آن‌ها با تکیه بر حساسیت­های عقلانی و اخلاقیِ خود، نگاهی انتقادی به بعضی از آموزه‌های مهمِ مسیحی دارند. اما از سوی دیگر، دیدگاه‌های معنوی - عرفانی­شان در پیِ رابطه­ای وجودی با خداوند است. توجهِ عمیقِ آن‌ها به معنویت و عرفان وجهِ جالبِ الهیاتِ آن‌ها است که از سویی، وجهِ انتقادی و سلبیِ نگرشِ آن‌ها را با تأکید­هایی ایجابی متعادل می‌کند و از سوی دیگر، نقشِ تکیه­گاهِ معنوی - عرفانی را برای کنشگری در حوزۀ سیاسی و اجتماعی ایفا می‌کند. آن‌ها به‌واسطۀ زمانۀ پرغوغای خود، به مسائلِ اجتماعی و سیاسی بی­اعتنا نیستند. بازنگریِ کامل در تئودیسۀ نظری و اتخاذِ دغدغه­های جدی دربارۀ مسائلِ اجتماعی و سیاسی از ثمراتِ این توجه است. با این‌حال، به نظر می­رسد یکی از مهم‌ترین تمایزهای این دو اندیشمند در تأکیدهای متفاوتِ عرفان و معنویتِ آن‌ها باشد؛ عرفان و معنویتِ سیمون وی سرچشمه­های معنوی‌تری دارد و زئله دغدغه­های سیاسی­تر و رهایی­بخش­تری را نشان می‌دهد.

در این پایان نامه به نظریه تکامل و رویکرد دین مداران به آن پرداخته شده است.قرن هیجدهم میلادی ،آغازگر چالش هایی در باب الهیات سنتی است.اما با ظهور نظریه تکامل در کتاب منشا انواع که توسط داروین ارائه شد،نگرش های ضد ونقیضی درباب خدا ،آفرینش ودین به وجود آمد.اندیشمندانی که پیش از نظریه ی داروین خطر مدرنیسم را احساس کردند،سعی بلیغ نمودند تا دین را متناسب بانیازهای روز همساز کنندو در تطبیق تکامل با الهیات ،دردسر کمتری نسبت به کسانی داشتند که به هر روی با علم عناد وستیزه می ورزیدند.کاتولیک ها راه میانه ای برگزیدند.در عین قبول برخی از جنبه های تکامل آنرا تعمید دادند والهیاتی پیشرو عرضه کردند.درحالیکه اندک مردمانی از انجیل گرایان و بنیادگرایان ،به انکار تکامل پرداخته وشیوه ی پیکار با آن را برگزیدند.چون جامعه ی صنعتی وسکولار اروپا مجالی به این اندیشمندان جزم گرا نمی داد،جلای وطن کرده به آمریکا رفتند و در آنجا موقعیت خویش را تثبیت نمودند.اما باز هم جنبه هایی از تکامل را اذعان کردند وبا این حال از پذیرفتن شکل داروینی آن، سرباز زدند.

مطلب پیش روی با موضوع اخلاق دینی در قسمت اول ترجمه ی هشت فصل از بخش دوم کتاب "اخلاق دینی" را در بر دارد. چهار فصل که در باب اخلاق مسیحی است، به مسایلی چون: سرچشمه های اخلاق مسیحی مثل عهد جدید، پدران دوره ی رسولان و مسیحیت اولیه؛ اخلاق صلح و جنگ و ازدواج در تاریخ مسیحیت؛ گرایش های تاریخی و مکتب های گوناگون در اخلاق مسیحی می پردازد. چهار فصل دیگر از قسمت اول در باب اخلاق اسلامی است که در آنها اخلاق پیشااسلامی عرب، اخلاق قرآنی، روند شکل گیری رویکردهای مختلف به اخلاق در قرون اولیه اسلامی و گرایش های مختلف کلامی در اخلاق، نقش قرآن در بوجود آمدن این گرایش ها، و نیز برخی مسایل معاصر در اخلاق اسلامی مانند حقوق بشر، حقوق زنان، و رویکردهای اخلاقی ترقی خواه بررسی گردیده اند. مسایل ذکر شده قسمت وسیعی از اخلاق این دو سنت را تشکیل می دهند و بنابراین در متن حاضر به بحث های مطرح شده به صورت مبسوط پرداخته نشده است. در قسمت دوم، بعد از آوردن ترجمه تحقیقی در باب خاستگاه های اخلاق اسلامی و مسیحی و نیز دوران های تاریخی اخلاق مسیحی و نحله های اخلاق اسلامی آورده شده که حاشیه ی مختصری است بر متن ترجمه شده.

ظهور حزب نازی، به قدرت رسیدن و جنگ افروزی آن ها، تنگنایی دشوار برای مردم اروپا و آلمان به وجود آورد. کلیساهای آلمان در این دوره با آزمونی دشوار روبه رو شدند. کارنامۀ کلیساهای پروتستان آلمان در این دوره جالب توجه است. ظرفیت ها و کمبودهای الهیاتی کلیساها در این بحبوحه آشکار شد. در کلیسای پروتستان جنبش های مسیحیان ژرمن و کلیسای معترف ظهور کردند، که به ترتیب به حمایت و مخالفت با رژیم نازی پرداختند. تبعیت از حکومت و مخالفت با یهودیان پیش زمینه ای در الهیات لوتر داشت که در این دوره آسیب های خود را نشان داد. بعضی از متألهان و شبانان کوشیدند ضعف های الهیاتی را برطرف کنند؛ الهیات کارل بارت و دیتریش بونهوفر و بیانیۀ بارمِن از این جهت حایز اهمیت هستند. این تلاش های الهیاتی در پی اصلاح برخی موانع الهیاتی یا سوءبرداشت ها از مسیحیت در راه مبارزه با حاکمان ستمگر بودند. کوتاهی در قبال کشتار یهودیان، ضعفی آشکار در کارنامۀ کلیسا بود. ظهور رژیم نازی در آلمان پیامدها و درس های آموخته ای را برای کلیسای آلمان برجای نهاد. نزاع ایمان و هراس در سطوح جمعی و فردی آشکار بود. تکیه بر کتاب مقدس در این دوران خود سنتی را برجای نهاد که تا مدت ها بعد مورد استفادۀ کلیسا قرار گرفت.

هر بخش از الهیات کارل رانر ارتباطی ناگسستنی با خوانش او از وضعیت انسان دارد؛ او معتقد است که خداوند سهمی از وجود خودش را با آدمی به اشتراک نهاده است. این عطیه ی خداوند منتظر پاسخ مثبت از سوی انسان است. چنین مولفه ی وجودیی در حیات عینی و ملموس آدمی آثاری دارد و تحقق راستین و غایی خود را خواستار است. این نگرش به انسان، راه به مسیح شناسی استعلایی می برد. مسیح پاسخ قطعی به این پیشنهاد وجودی خداوند است. بدین سان، او منتهای امکانی است که همگی انسان ها از آن برخوردارند ـ بله گفتن به خداوند. رانر به واسطه ی سیر تکاملیی که در هستی می بیند، اهمیت کیهان شناختی مسیح را نشان می دهد و او را افزون بر انسان، برای کل عالم نیز دارای اهمیت می داند. این نگرش به مسیح دارای انطباق کامل با نگرش سنتی است که مسیح را تجسد کلمه ی خداوند می داند که در او اتحادی بین بشر و خداوند رخ داده است. این را نه تنها در بررسی مسیح شناسی استعلایی رانر و سیر تکاملیش، بلکه در اشاره ی او به اعتقادنامه ی کالسدون نیز مورد اشاره قرار داده ایم.