جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به باور ابن تیمیه، انبیا از گناه معصوم نیستند، بلکه از اصرار و پافشاری بر گناه معصوم‌اند. وی معتقد است آیات قرآن دلالت دارد که پیامبر اکرم(ص) مرتکب گناه شده‌ و سپس استغفار و توبه می‌کنند. یکی از آیات مورد استناد ابن تیمیه در این باره، آیه دوم سوره فتح است که به گمان وی، این آیه عدم عصمت رسول مکرم اسلام(ص) در انجام گناه را اثبات می‌کند. وی با خدشه بر یک نظر تفسیری مربوط به این آیه، دیدگاه عصمت انبیا از ارتکاب گناه را مورد تقبیح قرار داده و افرادی را که بر اساس همین دیدگاه در پی دستیابی به مراد جدی از آیه‌اند، تحریف‌گر و دارای تأویلات باطل و فاسد قلمداد می‌نماید. در پژوهش حاضر تلاش شده تا به روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد انتقادی، دیدگاه ابن تیمیه و اشکالات وی بر این آیه مورد ارزیابی قرار گیرد. در پایان این نتیجه به‌دست آمده که تفسیر وی خلاف تفسیر سلف بوده و نسبت‌های وی به شیعیان بی‌اساس می‌باشد.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل و ارزیابی اشکالات ابن تیمیه درباره مقام معنوی امام رضا نگارش یافته است. ابن تیمیه با رویکرد تنقیص و انکار فضائل اهل بیت ، شبهاتی را پیرامون جایگاه معنوی امام رضا مطرح می نماید و بر این باور است که شیعیان در مورد جایگاه ایشان غلو نمود ه اند. ادعاهایی مانند عدم معنویت امام رضا « ازهد بودن دیگران از امام رضا « ،» عدم ایمان معروف کرخی به دست « و » امام رضا از سوی ابن تیمیه برای انکار جایگاه والای امام رضا » نقل شده است. در پژوهش حاضر به شیوه تحلیلی و با رویکرد انتقادی تلاش شده است تا ضمن بررسی سخنان بزرگان اهل سنّت و - استناد به شواهد تاریخی موجود در کتاب های آن ها، به ادّعاهای ابن تیمیه پاسخ داده شود. در پایان این نتیجه به دست آمد که جایگاه معنوی امام رضا مورد تأیید اندیشمندان اهل سنّت است و ادّعاهای ابن تیمیه درباره جایگاه معنوی امام رضا ، مغالطه ای بیش نبوده است.

یکی از مسائلی که در آموزه‌های دینی مورد تأکید قرار گرفته، مسأله نیت و جایگاه آن در سعادت و شقاوت انسان است. در برخی روایات، نیت فرد ملاک ارزش‌گذاری انسان، و برتر از عمل دانسته شده است. در جستار حاضر تلاش می‌شود با رویکرد فلسفی و به شیوه عقلی و نقلی، اصطلاح نیت در آموزه‌های دینی و حکمت متعالیه مورد بازخوانی و تحلیل قرار گیرد. در همین راستا ابتدا گزارشی اجمالی از چیستی نیت و جایگاه آن در آیات و روایات ارائه شده و سپس براساس مبانی حکمت متعالیه، چیستی نیت، مورد تحلیل فلسفی و وجودشناختی قرار گرفته است. دستاورد تحقیق این ‌است که «نیت» برابر با تصورات ذهنی و باور صرف نیست، بلکه حالتی نفسانی است که پس‌ از شکل‌گیری اعتقاد، تصمیم و عزم بر فعل، در نفس، حادث می‌گردد. به دیگر سخن، نیت برآیند مجموعه بینش‌ها و باورهای انسان است که پس از شکل‌گیری شاکله و شخصیت، و پیش از صدور افعال جوارحی، در نفس انسان پدید می‌آید.

علم کلام از مجموعه علوم عقلی است که از ابتدای پیدایش، موافقان و مخالفانی از فرق و مذاهب اسلامی داشته است. پس از تدوین کتب کلامی، برخی با این علم موافقت کردند و به شرح و تفسیرآن پرداختند و برخی با آن مخالفت کردند و به نقد آن پرداختند. سلفیه به پیروی از اهل حدیث، به‌دلیل نقل‌گرایی حداکثری و کنار‌گذاشتن استدلال عقلی، با علم کلام مخالفت کرده و ورود در آن را مایه‌ی خسارت و گمراهی می‌دانند. برخی از استدلال‌های مهم سلفیان در انکار و مخالفت با علم کلام عبارت‌اند از: اجتناب سلف از ورود به مباحث علم کلام، نهی صحابه و تابعین از ورد به علم کلام، بدعت‌انگاری علم کلام، اختلاط علم کلام با مباحث خرافی و دروغ و گاه کفرآمیز، مخالفت و تضاد نتایج مباحث کلامی با نصوص قرآنی و حدیثی. پژوهش پیش رو با روشی اسنادی، تحلیلی‌‌ـ‌انتقادی، استدلال‌های سلفیه را در بوته‌ی نقد و ارزیابی قرار می‌دهد و سستی آن‌ها را آشکار می‌کند. استدلال‌های سلفیان نوعاً مغالطه‌آمیز بوده و با نصوص قرآنی و حدیثی و همچنین سیره‌ی صحابه و تابعین و دیگر عالمان در تضاد بوده است. دیدگاه سلفیه پیامدهای تلخی داشته؛ نظیر مشروعیت‌نداشتن ورود به دیگر علوم و ارزش‌ستیزی از علوم عقلی و آلی و ابزاری و همچنین نوعی انحصارگرایی و مطلق‌گرایی در فهم مردمان سه سده‌ی نخستین جهان اسلام.

آنچه در این نوشتار «رفعت مقام» نامیده شده است، استدلالی است که ابن تیمیه در کتب خود پیرامون توبه پیامبران و معصوم نبودن آنان از گناهان، اقامه کرده است. بر اساس این استدلال، پیامبران از گناهان معصوم نبوده و همواره به خاطر ارتکاب گناه نزد خداوند تضرع، و درخواست بخشش کرده‌اند. در باور ابن تیمیه این توبه با جایگاه پیامبران منافات ندارد و موجب کسر شأن آنان نمی‌شود، بلکه چنین توبه‌ای سبب رفعت مقام آنان می‌شود؛ چراکه خود خداوند دستور به توبه داده و خویش را تواب نامیده است. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد انتقادی، دیدگاه ابن تیمیه درباره حقیقت توبه پیامبران از گناهان مورد ارزیابی قرار گیرد. در پایان این نتیجه به دست آمده است که دیدگاه وی با مواردی چون: حقیقت توبه نصوح، اجماع علما، و آیات صریح قرآن ناسازگار است.