جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاریخ یکصد ساله، گواه این نکته است که حوزه علمیه قم از زمان تاسیس و احیا و با زعامت فقیهان بزرگی مانند آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی و آیت‌الله سید حسین بروجردی و به تبع آن، انقلاب اسلامی ایران به زعامت امام خمینی؛ در گسترش فرهنگ مهدوی و زدودن انگاره‌‌ها از این آموزه اصیل نقشی اساسی داشته است. این تلاش در قالب مناظرات، سخنرانی، بیانیه‌ها، مکتوبات و نماهنگ ارائه شده‌‌ است. این نوشتار تلاش دارد با روش توصیفی _تحلیلی و بهر‌‌ه‌‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و تاریخ شفاهی، به احصای مکتوبات مهدوی عرضه شده در حوزه علمیه قم و در موضوع نقد جریان‌های انحرافی، از دوران ورود آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی (1300شمسی) تا پایان سده (1400 شمسی) و تحلیل آن بپردازد. پس از تحلیل منابع مکتوب، به خلأها و آسیب‌‌های برخی از دوره‌ها و منابع پرداخته است تا بتوان با بهره‌‌گیری از گذشته، گامی موثر به‌منظور نشر مهدویت و مکتوبات مرتبط با آن در دوران معاصر برداشت.

مبانی اسلام بر صلح و آرامش است و این مهم در پیام روزانه هر مسلمانی تکرار شده و از واژگان«سلام» در دیدار خود استفاده می­کنند. این منش، سیره اهل‌بیت؟عهم؟ بوده و حاکمیت جهانی خود را «دولت مهدوی» دانسته که تلاش آن برپایی عدالت و صلح جهانی برای تعالی بشر است. دولت کریمه چنان ­است که افزون بر تعالی دین و عبودیت، شاهد سلامت و امنیت جانی مردمان آن ­دوره خواهیم بود؛ چرا که زنی تنها با اموال خود مسیری طولانی طی نموده اما گزندی به او نخواهد رسید. از طرف دیگر، آنها که خود عاملی برای ناامنی جهانی هستند؛ تلاش دارند با در اختیار گرفتن برخی از نویسندگان ضد اسلامی، مطالب مورد نیاز رسانه­های شنیداری و گفتاری را فراهم نموده و با ترویج گستردۀ آنها، به مقابله با موج اسلام‌خواهی بپردازند. از این رو، بر مسائلی مانند«جهاد اسلامی» تمرکز نموده و با نقل ناقص، وارونه‌نمایی و تحریف مبانی اسلام و شیعه امامی، ترس از ظهور حضرت مهدی؟ع؟ را در دل­ها ایجاد کرده و ایشان را«ضد مسیح» و «ایجادکننده نبرد اتمی» معرفی کرده­اند. آنان با بهره­گیری از نوشته­های سیاسی افرادی مانند: «جوئل ریچاردسون»، «جوئل روزنبرگ»، «ران کانترل» و برنامه­های تلویزیونی«گلن بک» مجری سرشناس«فاکس نیوز» به این طرح اقدام نموده و با استناد ناقص به برخی از گزارش­های موجود در منابع روایی یا عملکرد انحرافی برخی از گروه­های تکفیری مانند«داعش» استدلال خود را در سه محور: 1. استناد به روایت­های کشتار؛ 2.گمانه ارتباط میان مهدویت و آموزه‌های تکفیری؛ 3.گمانه همسانی مهدی موعود؟ع؟ و ضد مسیح ارائه می­کنند. این نوشتار با روش تحقیق آمیزه­ای تلفیقی و داده­پردازی توصیفی _ تحلیلی، تلاش دارد تا پس از بیان دلایل به ­کار رفته در منابع نویسندگان تأثیرگذار در فضای رسانه­ای غرب، به تحلیل آنها پرداخته و نتایج حاصل شده از تحقیق را که شامل: جعلی بودن برخی روایات مورد استناد نویسندگان غربی، برداشت ناصواب از روایات مهدوی، تطبیق بی‌دلیل عملکرد نادرست گروه­های تکفیری با مبانی اسلامی و برخی تحریف­های رسانه­ای است به جامعه علمی ارائه دهد.

مهدویت آموزه اصیلی است که پیشینه گزارش‌دهی از آن به دوران رسول خدا؟ص؟ بازمی‌گردد. این سخن به پشتوانه روایت‌هایی متعلق به صدر اسلام و گزارش‌های مندرج در کتاب‌هایی مانند کتاب سلیم بن قیس هلالی است. در این میان برخی از فقیهان امامی، نویسندگان اهل‌سنت و تعدادی از شرق‌پژوهان معاصر در اعتبار گزارش‌های سلیم بن قیس هلالی و اثبات مهدویت به واسطه آنها تردید نموده و نتایج تحقیق خود را «عدم وجود حقیقی سلیم بن قیس»، «جعل کتابی با نام وی توسط ابان بن ابی عیاش» و «غیرقابل اعتماد بودن نسخه‌های موجود» برشمرده‌اند. در این نگاشته نویسنده تلاش نموده تا با روش تحقیق آمیزه‌ای تلفیقی، روش داده‌پردازی توصیفی _ تحلیلی و بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای شیعیان و اهل‌سنت، به بررسی شخصیت سلیم بن قیس و کتاب وی پرداخته و نتایج حاصله که شامل «اصالت شخصیتی با نام سلیم بن قیس»، «اصالت کتاب سلیم بن قیس» و «اعتبار گزارش‌های باقی‌مانده از وی درباره امام مهدی؟عج؟» است را ارائه نماید.

مهم‌‌ترین ویژگی‌‌ آموزه انتظار، پویایی و هدفمند کردن جامعه موعود باور و تلاش به منظور زمینه‌‌سازی ظهور است. از این‌‌رو، انتظار به دوگونه قابل ترسیم است: «انتظار مقاومتی» با ویژگی حضور اجتماعی و سیاسی جهادی منتظران و نقش آفرینی در جامعه و تشکیل حاکمیتی برگرفته از آموزه‌‌های دینی و تحت اشراف فقیه جامع الشرایط؛ و «انتظار واپس‌‌گرا» با انگاره خانه نشینی و تنها نظاره بر وضعیت نابسمان جامعه. شهید حاج قاسم سلیمانی، نمونه انسانی رشد ‌‌یافته از انتظار مقاومتی است که با تمسک به مبانی برگرفته از مکتب امامین انقلاب، مبانی نظری و فواید عینی این نوع انتظار را عرضه کرده است. در این نوشتار، تلاش‌‌گردیده است در جهت پاسخ به این پرسش که «کدام مبانی انتظار مقاومتی فقیه محور در سیره و سخنان شهید حاج قاسم سلیمانی بازتاب داشته است»؛ مطالبی تنظیم گردد. پژوهش پیش‌رو، با روش پژوهشی تلفیقی و نوع داده‌‌پردازی توصیفی تحلیلی، به پیشینه‌‌ای از تقابل با انتظار ‌‌مقاومتی در میان جریان‌‌های انحرافی اشاره‌‌ کرده و پس از بیان دیدگاه شهیدحاج قاسم سلیمانی درباره انتظار مقاومتی فقیهانه، به دلایل آن پرداخته است.

از دیرباز تا به امروز جوامع مختلف شاهد ظهور مدعیانی است که با سوءاستفاده از عقاید و احساسات پاک متدینان درصدد بهره‌جویی و تسلط بر آنان هستند و هرچه آن باور ژرفای بیشتری داشته و به حقیقت نزدیک‌تر باشد، افراد سوداگر و سودنگر بیشتر در پی بهره‌های ناپاک از آن بر خواهند آمد. لذا لازم است که رویکرد قرآن نیز در این‌باره مورد بررسی قرار گیرد و این مهم با بررسی قصص قرآن کریم که بخش عظیمی از آیات و معارف آن را به خود اختصاص داده است میسور می‌شود. ضرورت پرداختن به این بحث نیز هنگامی‌ روشن خواهد شد که بدانیم این مدعیان با سوءاستفاده از اعتقادات، موجب گمراهی و انحراف افراد بسیاری از جامعه شده‌اند و همچنین در مواردی علاوه بر آسیب‌های اجتماعی فراوان، تهدید امنیتی نیز به شمار می‌روند. در این مقاله به روش تحلیلی _ توصیفی به استناد منابع کتابخانه‌ای، با الهام‌گیری از آیات قرآن کریم در پی جریان‌شناسی مدعیان دروغین با تأکید بر ویژگی‌ها و شگردهای آنان در جذب افراد برآمده‌ایم و در پنج گام، راه‌هایی برای مقابله با این جریانات از منظر قرآن کریم بیان کرده‌ایم.

یکی از گزارش‌‌ها در بحث انحصار ائمه در عدد دوازده و غیبت امام دوازدهم؛ گزارشی است از «اصبغ بن نباته»، مبتنی بر دیدار وی با حضرت علی؟ع؟ و بیان وجود امام مهدی؟عج؟ و رخداد غیبت برای امام دوازدهم. دو عبارت از این روایت: «من ظهر الحادی عشر من ولدی» و «کم تکون الحیرة، ستة ایام أو ستة أشهر أو ست سنین»؛ خاستگاه این نوشتاراست. مطابق عبارت نخست، برخی از مدعیان دروغین وجود فرزندی برای حضرت مهدی؟عج؟، به عنوان امام سیزدهم را مطرح کرده‌اند که با آموزه دوازده نفر بودن ائمه؟عهم؟ در تعارض است و بنابر عبارت دوم، مدت زمان غیبت حضرت مهدی؟عج؟ در زمان غیبت صغرا یا کبرا حدود شش روز، یا شش ماه، یا شش سال عنوان شده که این برداشت با دوره زمانی غیبت - اعم از غیبت صغرا و غیبت کبرا - ناسازگاری دارد. روش این پژوهش، توصیفی_تحلیلی و با بهره‌‌گیری از منابع کتابخانه‌‌ای است که نگاه جامعی از نظر سند و خانواده حدیثی به این روایت دارد.

واژه «قائم» یکی از پربسامدترین واژگانی است که درروایات مهدوی منعکس شده است. در دوران پس از ائمه یازده‌گانه تنها مصداق آن بر امام عصر قابل تطبیق است. جریان احمد بصری در صدد است این واژه را که در روایات اشاره شده بر او تطبیق دهند. آنان با استناد به برخی از روایات متشابه و غیرمتشابه و تاویل‌گرایی به طرح آموزه‌هایی مانند «قائم اول»؛ «قائم قبل از ظهور» بستری را جهت جایگزینی احمد بصری به جای امام مهدی ایجاد کرده؛ به گونه‌ای که حجم عظیمی از روایات اختصاصی امام مهدی را در شان وی می‌دانند. نوشتار پیش‌رو که با روش توصیفی _ تحلیلی به فرجام رسیده است استنادات این جریان را به نقد کشانده است. استناد به روایات ضعیف، تقطیع برخی روایات، تعارض ادله آنان با اصول پذیرفته شده از جانب این فرقه از جمله نقدهای روشی به آنان است. مهم‌تر از آن در تعیین مصداق تنها ادعای شناسایی آن مصداق و تطبیق بر احمد بصری صورت گرفته است که از نوع مغالطه دلیل نامربوط است.

رجعت به معنای بازگشت تعدادی از اموات به کالبد گذشته خود و در زمان ظهور حضرت مهدی؟عج؟ می‌باشد. شیعیان در گذر زمان به این عنوان شناخته شده و این امر از جمله تمایزات امامیه با اهل‌سنت و فرقه‌هایی شیعی مانند زیدیه بوده است. درباره اثبات رجعت و ویژگی‌های آن مطالب بسیار نگارش گردیده و برخی از یاران اهل‌بیت؟عهم؟ همانند فضل بن شاذان دو کتاب در این زمینه تدوین نموده‌اند. با این همه، مفاهیم مرتبط با رجعت در گذر زمان مورد هجمه و انحراف قرار گرفته و در میان مدعیان دروغین و فرق انحرافی تحریف ویژگی‌های رجعت را مشاهده می‌کنیم. از جمله این فرق می‌توان به شیخیه، بهائیت و احمد اسماعیل بصری اشاره نمود. شیخ احمد احسایی در اصطلاح رجعت تصرف کرده و آن را به بازگشت افرادی در پایان حکومت حضرت مهدی؟عج؟ تفسیرکرده و مکان آن را عالم هورقلیا می‌داند. بهائیت نیز در معنای رجعت تصرف کرده و آن را رجعت به مثل و صفت دانسته است. از طرف دیگر احمداسماعیل بصری، به تبعیت از شیخیه و بهائیت دو مفهوم گذشته را پذیرفته و افزون بر آن رجعت را پس از مرگ قائم بیست و چهارم ذکر می‌کند. گرایش برخی از دینداران و طلاب حوزه علمیه به این آموزه‌های انحرافی و نیاز به جمع نمودن شبهات این فرق و ارائه‌ی پاسخی جدید و طرح مستنداتی نو، نگارنده را بر آن داشت تا با روش توصیفی _ تحلیلی، انتقادی، به بررسی این مسئله بپردازد. نتیجه تحقیق بر آن است که برداشت‌های مذکور بدون دلیل، خلاف روایات و براساس تاویلات ذوقی بوده و قابل اثبات نمی‌باشد.

یکی از ویژگی‌های حجت‌های الاهی، دارابودن علم مخصوص امامت است. متکلمان و محدثان شیعه گستره‌هایی را برای این علم تعریف کرده که در میان دیدگاه‌های آنان، حداقل‌ها و حداکثر‌هایی وجود دارد. آنچه مورد اتفاق شیعیان است، علم امام به حلال و حرام الاهی و معارف قرآنی است که از جمله معارف قرآنی، علم به قرائت صحیح می‌باشد؛ اما در برخی موارد، مانند توانایی سخن گفتن به تمام زبان‌های دنیا، میان متکلمانی همچون شیخ مفید و محدثانی مانند شیخ صدوق اختلاف دیدگاه وجود دارد. شیخ مفید این محدوده را واجب عقلی ندانسته، اما شیخ صدوق آن را لازم می‌داند. قابل ذکر است که اهل بیت: از روش پرسش‌های علمی و علم امام به لغات، جهت شناساندن دروغ‌های مدعیان استفاده کرده‌اند. نتیجه این بحث، آن که اولا، برخی از متکلمین نیز این امر را واجب عقلی دانسته‌اند؛ ثانیا، شیخ مفید و تابعان ایشان اگر چه آن را از منظر عقل واجب نمی‌دانند، ممتنع نیز ندانسته‌اند، ثالثا روایات متواتر و معتبر بر لزوم این صفت برای امام معصوم ع دلالت دارد. روش این مقاله توصیفی – تحلیلی است که به صورت تحلیل روایی، ادعاهای دروغین برخی از مدعیان معاصر را آشکار کرده است. بی‌تردید عدم توانایی آنان در تسلط بر زبان‌های مختلف و معارف دینی گویای باطل بودن ادعای آنان است ودر واقع این توانایی، معیاری برای صحت و سقم ادعای امامت محسوب می‌شود.

شناخت چهره و شمایل ذکر شده در مورد حضرت مهدی می‌تواند از سویی فرضیه مهدی نوعی را باطل کند و از سوی دیگر راهی برای شناخت مدعیان دروغین قرار گیرد. به نظر می‌رسد در میان مجموعه روایات ذکر شده در توصیف چهره‌ی حضرت محمد و ائمه اطهار، برخی از آنان با یکدیگر تعارض دارند. در مورد حضرت مهدی نیز با توجه به خفای ولادت و غیبت ایشان، این مطلب صادق است و گزارش‌هایی به ظاهر متناقض ذکر شده است. این مشکل موجب گردیده تا برخی از جریان‌های مدعی امامت چنین القا نمایند که تعدد در صفات، دلالت بر تعدد قائم‌هایی در آخرالزمان دارد و از این رهگذر با پذیرش مهدی نوعی خود را در عرض حضرت مهدی به‌عنوان قائمی دیگر معرفی نموده‌اند. از این روی تبیین و تحلیل صفات ظاهری حضرت مهدی، توجه به روایت‌های مختلف در این زمینه و نقد دیدگاه جریان‌های مدعی معاصر، ضرورت بیشتری می‌یابد و پژوهش حاضر سعی کرده با روش توصیفی _ تحلیلی به این موضوع بپردازد و به نتایج زیر دست یابد: الف) یکی از راه‌های شناخت چهره‌ی حضرت مهدی شناخت چهره‌ی حضرت محمد می‌باشد. ب) روایت‌ها دارای تعارض نیستند و به یک ویژگی اشاره دارند. ج) برخی روایت‌ها در منابع فارسی دچار اشتباه در ترجمه شده‌اند. د) با اثبات عدم تعدد صفات، عدم تعدد قائم نیز ثابت می‌گردد. هـ) با تمسک به صفات می‌توان گفت که دیدگاه (مهدویت نوعی)، نظریه‌ای باطل می‌باشد.