جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آرمان علم غیرارزش‌بار[1] (VFI) دیدگاهی است که می‌گوید ارزش‌های غیرمعرفتی هیچ نقش مشروعی در ارزیابی معرفتیِ نظریه‌های علمی نمی‌توانند داشته باشند. این دیدگاه زمانی به عنوان یک هنجار تنظیمی که راهنمای پژوهش علمی در مواجهه با ارزش‌های غیرمعرفتی بود هواداران متعدد داشت. اما اخیراً انتقادهای بسیاری به آن می‌شود. یکی از مهم‌ترینِ این نقدها استدلالی است موسوم به استدلال ریسک استقرایی[2] (IRA). دربارۀ اعتبار این استدلال نیز تردیدهایی مطرح شده است. به‌علاوه می‌توان نشان داد حتی به فرض اعتبار، این استدلال نمی‌تواند VFI را رد کند. زیرا جان کلامِ VFI نامشروع بودنِ هرگونه نقشی است که ارزش‌های غیرمعرفتی ممکن است در تعیین شواهد داشته باشند، و بنابراین برای رد کردنِ VFI، نادرستیِ همین ادعا باید نشان داده شود. کوشش‌هایی صورت گرفته که نشان داده شود ارزش‌های غیرمعرفتی گاهی می‌توانند در نقش شواهد عمل کنند. در این مقاله با بررسی این موارد نشان خواهیم داد ارزش‌های غیرمعرفتی نباید برای نظریۀ علمی نقش شواهد را داشتند باشند، و بنابراین به رغم همۀ نقدها، VFI هنوز قابل‌دفاع است. به این ترتیب در نهایت برداشتی دقیق‌تر از VFI عرضه خواهد شد.

کتاب حاضر براي کسي نوشته شده که به دنبال فلسفه زندگي است. يعني مي‌خواهد درکي از طبيعت بشر داشته باشد که او را در مسير زندگي راهنمايي کند. اين راهنمايي قاعدتا مبتني است بر نوعي تشخيص درباره اين که مشکل ما انسان‌ها در زندگي از کجاست و آن هم به نوبه خود مبتني است بر برخي آرمان‌ها درباره اين‌که زندگي چگونه بايد باشد. در اين کتاب يک نظريه درباره طبيعت بشر به معناي چارچوبي عقيدتي است که در آن وضع کلي جهان، وضع انسان و جامعه انساني، تشخيص کاستي‌هاي زندگي انسان و نسخه‌اي تجويزي يا آرماني براي زندگي انسان سخن به ميان آمده است.

این کتاب برای کسی نوشته شده است که به‌دنبال «فلسفۀ زندگی» است؛ یعنی می‌خواهد درکی از طبیعت بشر داشته باشد که او را در مسیر زندگی راهنمایی کند. این راهنمایی قاعدتاً مبتنی است بر نوعی «تشخیص» دربارۀ این‌که مشکلِ ما انسان‌ها در زندگی از کجاست، و آن هم به نوبۀ خود مبتنی‌ است بر برخی «آرمان‌ها» دربارۀ این‌که زندگی چه‌گونه باید باشد. در این کتاب یک «نظریه دربارۀ طبیعت بشر» به معنای چارچوبی عقیدتی‌ است که در آن از ۱) وضع کلی جهان، ۲) وضع انسان و جامعۀ انسانی، ۳) تشخیص کاستی‌های زندگی انسان، و ۴) نسخه‌ای تجویزی یا آرمانی برای زندگی انسان، سخن به میان آمده است. نویسندگان از همین طرح کلی بهره می‌گیرند تا مهم‌ترین مکاتب فکری و فلسفی و مذهبیِ تاریخ حیات بشر را، از مکتب کنفوسیوس و آیین بودا گرفته تا ادیان ابراهیمی و کانت و مارکس و فروید، معرفی کنند.

«منطق به صورت نامحدود ... صوری نیست. اگر چنین بود، بدون محتوا می بود ... هیچ علمی کاملاً صوری نیست» (Frege, 1971:109).در ۱۸۹۹، دیوید هیلبرت نظام اصلِ موضوعیِ منقحی برای هندسة اقلیدسی عرضه کرد و با اثبات مشروط فراقضیه های سازگاری و استقلال برای این نظام، راه حلی برای یکی از مسائل دیرپای ریاضیات (مشهور به مسئلة خطوط موازی) ارائه داد. گوتلوب فرگه، پایه گذار منطق صوری جدید، مخالفت های بنیادینی با رویکرد فرمالیستی هیلبرت و برهان های او برای فراقضیه های سازگاری و استقلال ابراز داشت. بررسی دلایل این مخالفت نشان می دهد که دیدگاه فرگه نسبت به صوری بودن منطق و قضیه های فرانظریه ای به کلی متفاوت از دیدگاه پذیرفته شدة امروزی است. در این مقاله پس از شرح مختصر روش اثبات هیلبرت برای فراقضیه های سازگاری و استقلال و همین طور انتقادهای اصلی فرگه به آن، به روش پیش نهادی خود فرگه برای پرداختن به این مسائل اشاره خواهم کرد و سپس به این بحث خواهم پرداخت که چرا در نهایت ریاضی دانان و منطق دانان، به پیروی از هیلبرت، به نکته سنجی های فرگه وقعی ننهادند و منطق جدید با معرفی نظریة مدل گام در راهی نهاد که از نگاه فرگه به هیچ وجه قابل قبول نبود. در پایان نتیجه ای که از این بررسی می گیرم این است که در واقع، فرگه و هیلبرت، هر یک بر اساس اندیشه ها و علایق خود، برداشت های متفاوتی از مفاهیمی مانند سازگاری و استقلال در دستگاه های اصل موضوعی داشته اند، جایی که فرگه به دنبال «سازگاری اندیشه ای» است هیلبرت صرفاً «سازگاری نحوی» را اثبات می کند. برداشت سخت گیرانة فرگه از مفهوم سازگاری و استقلال دامنة پژوهش های بعدی را به شدت محدود می ساخت، حال آن که برداشت هیلبرتی امکانات وسیع و جذابی برای انجام بحث های فرانظریه ای فراهم می آورد.

دانلد دیویدسن اعتماد به تمایز میان «طرح مفهومی» و «محتوای تجربی» را جزم سوم تجربه‌گرایی معرفی می‌کند. در این مقاله نشان می‌دهیم که نقد دیویدسن درواقع متوجه کاستی‌های اساسی رویکرد بازنمایی‌گرایانه به‌ معنا و معرفت است. آموزۀ محوری بازنمایی‌گرایی این است که در تبیین معنا و معرفت باید برای مفهوم بازنمایی اولویت قائل شد و آن را پایه‌ای تلقی کرد. انتقاد اصلی دیویدسن به رویکرد بازنمایی‌گرایانه این است که ما درک روشن یا قابل فهمی از رابطۀ بازنمایی نمی‌توانیم داشته باشیم، زیرا اساساً هیچ چیزی وجود ندارد که گزاره‌ها یا نظریه‌ها را صادق کند. در ادامه این ادعا را بررسی کرده‌ایم که انتقادهای دیویدسن را می‌توان با درپیش‌گرفتن رویکرد استنباط‌گرایانه پاسخ گفت. به‌طور خاص، استنباط‌گرایی می‌تواند چگونگی فهم عبارت زبانی را تبیین کند و همین‌طور برداشت غیردوگانه‌انگارانه از امر مفهومی به‌دست دهد. خود دیویدسن نیز به‌رغم اشاره به مشکلات عمدۀ بازنمایی‌گرایی، شرحی از معنا و معرفت به‌دست می‌دهد که به علت تأکید بر مفهوم صدق، درنهایت به شکلی از بازنمایی‌گرایی متعهد است.

گزاره های احتمالاتی دسته خاصی از گزاره ها هستند که در گفتار روزمره و علمی استفاده های فراوان دارند. تحلیل مفهوم و تعبیر احتمال برای بررسی جایگاه این گزاره ها در علم مساله ای اساسی است. تدقیق مفهوم احتمال و تعبیر آن برای فهم و ارزیابی محتوای گزاره های علمی ضرورت دارد. در این مقاله پس از معرفی دستگاه استاندارد اصل موضوعی احتمالات معرفی می گردد و پس از آن اشاره مختصری به تعابیر متفاوت احتمال خواهد شد. سه دسته اساسی از تعابیر احتمال وجود دارد: تعبیر منطقی، تعبیر ذهنی، تعبیر عینی (تمایلی). تعبیر ذهنی به عنوان پایه بیزگرایی مورد توجه بیشتری قرار دارد. هدف اصلی در این مقاله بررسی تعبیر ذهنی احتمال است که طی آن، دو دسته استدلال در باب توجیه پیروی درجات باور از اصول نظریه احتمال مورد بررسی و نقد قرار می گیرد.