جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

همگرایی میان مذهب تشیع و نشانه‌ها و الگوهای آن در سیاست و فرهنگ ایرانی در آثار نخبگان دوره صفوی فراوان انعکاس یافته است. در این میان، محمّدامین وقاری‌یزدی، ادیب و شاعر سده یازدهم هجری در دیوان و منشآت خویش به روشنی تعلّقات شیعی و ایرانی این عهد را نمایانده است. اینکه وقاری چگونه همزمان به بازتاب گرایش‌های شیعی و سنت‌های سیاسی سلطنت و وزارت در ایران عصر صفوی پرداخته است، پرسش اصلی این تحقیق است. پژوهش حاضر با رویکرد تاریخی و به روش توصیفی و تحلیلی و شیوه کتابخانه‌ای، خاصه با تکیه بر دیوان وقاری به بررسی آرا و گرایش‌های فکری وی پرداخته است. در این تحقیق به‌دست آمده است که علی‌رغم آنکه وقاری از ادیبان کمتر شناخته شده دوره صفوی است، ولی وی در خلال دیوان خود همنوایی میان تشیع و ایران‌مآبی را در قالب اظهار محبت و ارادت به اهل‌بیت، دوستداری ایران‌زمین و خاندان صفوی و مظاهر فرهنگ و ادب فارسی نشان داده است.

تُلقى هذه الدراسة الضوء على مؤلّفات الناصر للحق الأطروش أحد الأئمّة الزیدیّة و من علمائهم المعروفین. لم یکن الناصر من کبار الحکّام الزیدیه العلویه فی طبرستان فقط، وانّما کان من کبار العلماء الزیدیه بل اجلّهم. اصحاب الفهارس و التراجم قد أحصوا اکثر من مائة کتاب او رسالة للناصر، لکنّ لم یبق منها أو لم یصل الینا منها الا کتابین أو ثلاثة کتب فی الفقه و الکلام، وامّا آثاره الاخرى فقد ذُکرت عناوینها فی تضاعیف الکتب المتأخّره أو توجد مقتطفات منها فی مطاوی مؤلّفات أخرى. بالاضافة الى ذلک، لقد وصلت الینا بعض رسائله من خلال شروح بعض العلماء الزیدیه على عدّة کتب الناصر، سیّما کتبه الفقهیة ککتاب المسائل الناصریّات للشریف المرتضى. ورصدت الدراسة مؤلّفات الناصر فی بطون المصادر المختلفة سواء آثاره المفقودة أو الموجودة.

تاریخ بهرام‌میرزا در شمار آثار کمتر شناخته‌ شدۀ مولانا محمدمفید مستوفی بافقی است و مشتمل است بر شرح احوال شاهزاده بهرام‌میرزا و فرزندانش و نسخۀ منحصر بفرد آن اینک در کتابخانه آستان قدس رضوی است. در مقالۀ حاضر، ضمن معرفی نسخۀ مذکور، تشابهات و افتراقات آن با سایر منابع و متون هم‌عصر آن بررسی خواهد شد. مستوفی بافقی در نگارش این اثر از تصنیف جد خود معروف به میرک نظامی الهام گرفته است. تاریخ بهرام‌میرزا در میان تواریخ موجود تنها اثر شناخته شده از عصر صفوی است که برخلاف تواریخ عمومی این دوره به‌طور مستقل به تاریخ شاخۀ دیگری از دودمان شاه اسماعیل غیر از شاخۀ تاجدار شاه طهماسب، یعنی خاندان بهرام‌میرزا پرداخته است. هر چند مستوفی بافقی در تدوین این اثر از تواریخ بزرگ این دوره چون تاریخ حبیب‌السیر و تاریخ عالم‌آرای عباسی بهرۀ فراوان برده است، اما اجزائی از آن دربردارندۀ مطالبی است که در دیگر تواریخ دیده نمی‌شود.

آنچه از بررسی امام صادق و کارهای فرهنگی تبلیغی ایشان به دست می‌آید این است که یک مبلغ موفق بایستی در تبعیت و پیروی از سیره ارزشمند زندگی ایشان اصول زیر را در برنامه تبلیغی خویش مراعات نموده تا نتیجه مطلوب که همانا ابلاغ پیام الهی به مردم و انجام رسالت الهی در اشاعه مکتب نجات‌بخش اسلام و مذهب پرافتخار غنی شیعه می‌باشد را به دست آورد: -1 در ابتدا یک مبلغ خود باید اعتقادی تا به سرحد یقین داشته باشد تا در راه تبلیغ آن از هرگونه تلاشی کوتاهی ننماید و از زحمت و رنجی که احیانا" به آن مبتلا می‌شود خسته نشده میدان مبارزه را خالی نکند. -2یقین به همراه عقیده بایستی با ماده "عمل" عجین شود تا معجونی تشکیل شود که نتیجه این عمل به همراه علم نفوذ در افکار و اعتقادات مخاطبین باشد. -3 دو اصل فوق بایستی به همراه اخلاص ، مبلغ را به قاطعیت و عزمی برساند که از هیچ قدرتی نهراسد و با توکل بر قدرت خداوند در مقابل قدرتهای پوشالی دنیوی که حتما" مانع تبلیغ او و ترویج دین خدا می‌شوند محکم بایستد. -4 هوشیاری و فراست مبلغ می‌تواند نتایج بدست آمده از کار فرهنگی، تبلیغی او را تثبیت کند و حیله‌های مخالفین را نقش بر آب کند. در بسیاری از موارد، در بیان برخوردهای امام این کیاست خاص به چشم می‌خورد، برخورد با ابومسلم و ابوسلمه خلال و شیوه وصیت ایشان و ... نمونه‌هایی از این هوشیاری است . -5 شناخت زمان و مکان : شاید بتوان گفت یکی از مهمترین عوامل موفقیت یک تبلیغ خوب ، شناخت صحیح مبلغ از زمان و مکان خویش می‌باشد و این دقیقا" سر تفاوت در سیره عملی و تبلیغی ائمه هدی است . اگر در این پایان‌نامه قسمت عمده بحث به همان موضوع "عصر امام صادق" اختصاص یافته کاری از روی عمد و نه از روی غفلت بوده است این شناخت دقیق است که امام صادق را وامی‌دارد در عصر رشد و نضج مکاتب فکری، و در عصر کاهش فشارهای سیاسی و در زمان انتقال علوم از زبانهای بیگانه به زبان عربی و در دوره‌ای که مساجد به عنوان برترین پایگاههای مناظرات علمی مطرح می‌باشند و زمانی که حقانیت یک مکتب با ارائه پاسخهای صحیح و اصولی به هزاران سوال اذهان کنجکاو و تشنه حقیقت اثبات می‌شود و زور اسلحه و قدرت مال و زر و پول نمی‌تواند نقش تعیین‌کننده داشته باشد. در چنین زمانی امام صادق (ع) پایه‌های فکری، عقیدتی مذهب شیعه را به طور اساسی تحکیم و ترویج می‌کند و فقه غنی شیعه را در تداوم حرکت علمی پدر بزرگوارش ترسیم و تحدید (مرزبندی) و تعریف می‌نماید و آن را به جهان اسلام می‌نمایاند. اگر چنین شرایطی فراهم نمی‌شد چنین حرکت علمی، تبلیغی هرگز موفق نمی‌شد. پس یک مبلغ موفق زمانی باید قیام مسلحانه کند و زمانی دیگر خود را مشغول دعا و تهذیب نفوس دیگران نماید و در مرحله‌ای باید کار فرهنگی، علمی نماید و هرگاه زمینه مساعد باشد حتی از حکومت و به دست گرفتن قدرت ابائی نداشته باشد. پس این پنج اصل مهم که عبارت بودند از اعتقاد و علم به همراه یقین - عمل به این علم و اعتقاد یقینی که در یک کلمه می‌توان نام تقوی بر آن نهاد - اخلاص و توکل بر ذات باریتعالی - هشیاری و فراست - شناخت زمان و مکان، عوامل موثر در یک تبلیغ موفق می‌باشند.