جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حوزۀ مطالعات سنت‌های الهی حیطۀ نظری مهمی است که تقریباً همۀ دانش‌های انسانی و اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. رشد و توسعۀ این حوزۀ مطالعاتی با پاره‌ای موانع و مسائل نظری روبه‌روست. مقالۀ حاضر کوششی برای پاسخ به دو مسئلۀ نظری پیش‌روی مطالعات سنن الهی است: الف) به لحاظ فلسفی چه تصویر دقیق و جامعی از سنت‌های الهی اجتماعی می‌توان ارائه کرد؟ ب) آیا سنت‌های الهی از قبیل «قوانین مشروط به ثبات شرایط هستند» که به‌دلیل اشتمال بر قیود و شروط پنهان هیچ‌گاه حساسیت بالایی به داده‌های تجربی ندارند و به‌تبع به کار تبیین و پیش‌بینی نمی‌آیند؟ پرسش دوم، یکی از مهم‌ترین چالش‌های نظری پیش روی مطالعات سنن الهی است. در مقالۀ حاضر، ابتدا به لحاظ فلسفی تلقی روشنی از «سنن الهی اجتماعی» ارائه شده و سپس در بخش اصلی مقاله، پیشنهادی پنج‌مرحله‌ای برای چگونگی کشف قیود و شروط سنت‌های الهی و صورت‌بندی این سنت‌ها به‌نحوی‌که به داده‌های تجربی حساسیت داشته باشند، ارائه شده است. این مراحل عبارت‌اند از: «ایضاح مفاهیم مضمون در گزاره‌های حاکی از سنن الهی»، «کشف مصادیق مفاهیم مذکور با تکیه بر روایات برای فهم بهتر آن‌ها»، «فهم و صورت‌بندی روابط میان سنت‌های الهی»، «تطبیق سنت‌های الهی بر جهان انسانی ایستا» و «تطبیق سنت‌های الهی بر جهان انسانی پویا و تجدید نظر در فهم تفسیری به دست آمده از سنت‌های الهی».

هستی‌شناسی اجتماعی از حوزه‌های پیش‌رونده و مورد توجه فلسفۀ علم اجتماعی معاصر است. مسئله اصلی در این حوزه، نحوۀ تحقق واقعیت‌های اجتماعی است. به‌طورکلی دو دیدگاه در این زمینه وجود دارد: کل‌گرایی هستی‌شناختی و فردگرایی هستی‌شناختی. کل‌گرایان قائل به تقلیل‌نیافتن واقعیت‌های اجتماعی به مجموعۀ افراد و روابط میان آن‌ها هستند و فردگرایان واقعیت‌های اجتماعی را قابل تقلیل به مجموعۀ افراد می‌دانند. در سنت فکری اسلامی نیز این مسئله، به‌خصوص پس از علامه طباطبایی، مورد توجه قرار گرفته است. کل‌گرایان برای دفاع از ادعای خود دو دسته استدلال ارائه کرده‌اند: استدلال‌های فلسفی و استدلال‌های تجربی. در این مقاله، با تکیه بر شیوۀ استدلال‌آوری گذر به بهترین تبیین، ابتدا استدلال‌های فلسفی کل‌گرایان نقد و بررسی و سپس دیدگاهی معتدل و ایجابی ارائه می‌شود. براساس این دیدگاه، کُلّ غیرقابل تقلیلی به نام جامعه یا فرهنگ وجود ندارد، اما در عین حال واقعیت‌های اجتماعی خصلت الزام‌آوری، ثبات و تقرر خود را دارند. این دیدگاه مبتنی بر پاره‌ای از دستاوردهای علم اصول فقه، به‌خصوص آرای میرزای نائینی و شهید محمد باقر صدر است. دیدگاه معتدل ارائه‌شده، لوازم گوناگونی در حوزۀ روش شناخت اجتماعی دارد و به توسعۀ روشی به نام ژرف‌کاوی منجر شده است. روش استدلال بر مدعای اصلی مقاله گذر به بهترین تبیین است.

معیار تعهد هستی‌شناختی محوری‌ترین و مناقشه‌برانگیزترین مسأله در حیطۀ فرا-متافیزیک است. مقالۀ حاضر تلاش می‌کند بر اساس دیدگاه دیوید آرمسترانگ، متافیزیک‌دان تحلیلی استرالیایی معاصر، نظریه‌ای را پیرامون معیار تعهد هستی‌شناختی بسط دهد. به این منظور، ابتدا مسألۀ معیار تعهد هستی‌شناختی توضیح داده می‌شود، سپس نظریۀ مشهور، یعنی دیدگاه کواین، در این باب معرفی می‌گردد. در گام بعد نسخۀ آرمسترانگ از نظریۀ صادق‌ساز ارائه می‌شود، سپس معیار تعهد هستی‌شناختی آرمسترانگ بر اساس نظریۀ صادق‌سازِ او صورت‌بندی می‌شود و در پایان لوازم این دیدگاه بیان و با قول مشهور مقایسه می‌شود و مزایا و معایب آن ارائه و ارزیابی می‌گردد. آرمسترانگ تعهد هستی‌شناختی یک نظریه را با صادق‌سازهای آن نظریه پیوند می‌دهد و از آنجا که او به نسخۀ خاصی از نظریۀ صادق‌ساز پایبند است، تعهد هستی‌شناختی او هم که بر این نظریه مبتنی است، صورت ویژۀ خود را می‌یابد. این معیار فاصله خود را از دیدگاه ماینونگ حفظ می کند در عین آنکه یک نظریه تسویری نیست.

پژوهش حاضر در صدد ارائ? نظریه‌ای نو در حوز? هستی‌شناسی امر اجتماعی است. هستی‌شناسی امر اجتماعی به دو مسئل? اساسی می‌پردازد: الف- آیا امر اجتماعی، به مثابه واقعیتی غیر قابل تقلیل به افراد، وجود دارد؟ ب- امر اجتماعی، به لحاظ هستی‌شناختی و ثبوتی، از چه سنخی است؟ به تعبیر دیگر ماهیت امر اجتماعی چیست؟ در پژوهش حاضر، نشان داده می‌شود که امر اجتماعی کاملاً قابل تقلیل به افراد است و می‌توان با نظری? فردگرایان? خاصی، تمام شواهد اقامه شده از سوی کل‌گرایان را بدون توسل به واقعیت عینی امر اجتماعی، تبیین کرد. روش پژوهش استفاده شده در این تحقیق، روش توصیفی-تحلیلی و نقدی است و به طور خاص از الگوی استدلال‌آوری موسوم به «استنباطِ بهترین تبیین» استفاده می‌کند. کلید واژه‌ها: امر اجتماعی، فردگرایی هستی‌شناختی، کل‌گرایی هستی‌شناختی، استنباطِ بهترین تبیین، تقارن شدید، الزام دلالت‌شناختی، الزام روان‌شناختی