جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تذکرةالاولیا عطار نیشابوری یکی از چند منبع برجسته در شناخت احوال عارفان قرون مختلف از اول هجری تا زمان تألیف(قرن هفتم) است. در آن شرح زندگانی 97 تن از مشایخ صوفیه ـ که هرکدام وابسته به یک مشرب عرفانی بوده­اند ـ آمده­است. بررسی احوال و اقوال این مشایخ، راهگشایی برای شناخت عقاید مختلف عرفانی است و سند قابل­اعتباری در بررسی جریان­شناسی عرفان می­تواند­باشد. در این مقاله مؤلفه­های عرفان زاهدانه و عرفان عاشقانه از اقوال و روایت­های تذکرةالاولیاء بررسی­شده­است، عطار دسته­بندی خاصی در گرایش­های فکری اولیاء انجام­نداده و به­دیده احترام احوال و اقوال هرکدام را ذکرکرده­است. اما بررسی تقابل­های عرفان عاشقانه و زاهدانه در زندگی آن­ها نشان­می­دهد، اولیا درمقابل عقاید همدیگر واکنش نشان­می­دهند؛ شریعت، کرامت و سماع، سه موضوع اصلی تقابل اولیاست؛ در اقوال اولیای زاهد، پای­بندی به شریعت اصل است و مؤلفه­های عرفان عاشقانه دیده­نمی­شود. اما در اقوال اولیای عاشق، اولیا با عبور از عرفان زاهدانه، گاه اعمال غیرشرعی انجام­می­دهند، دلسوزی برای ابلیس، شطحیات کفرگونه، اعتقاد به سماع، نفی کرامت ظاهری در ذکر اولیای عاشق آمده که در احوال اولیای زاهد نیست، موضوع مشترک در اقوال اولیا در عرفان زاهدانه و عاشقانه، دنیاستیزی است که در ذکر تمامی آن­ها بیان­آمده­است، خود عطار در گروه عرفان عاشقانه است و این گرایش فکری را در تذکره نیز نشان­داده­است.