جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله پس از اشاره‌ای مختصر به اصول نظرات هراکلیتوس، به بررسی سبک بیان او می‌پردازیم و این شیوه‌ی معماگونه‌ی بیان را به دیدگاه او درباره‌ی زبان پیوند می‌دهیم. از این منظر، زبان دست‌کم یکی از معانی مورد اشاره‌ی هراکلیتوس در استفاده از مفهوم لوگوس است و بنابراین از نظر او تعمق در زبان راهی برای دست یافتن به حقیقت عالم است. مبتنی بر این تفسیر به بررسی قطعاتی خواهیم پرداخت که در آن‌ها هراکلیتوس به انتقاد از شاعران پرداخته است و نشان خواهیم داد که این انتقاد نیز می‌تواند اساسا مبتنی بر دیدگاه هراکلیتوس در خصوص زبان دانسته شود. هراکلیتوس این معنا را القاء می‌کند که شاعران ناتوان از دست‌یابی به عمق زبان هستند و به تعبیری از حل معمای زبان عاجزند. به این ترتیب به تعبیری می‌توان گفت که مقصود هراکلیتوس در نقد شاعران، به در کردن آنان از میدان رقابت در فهم زبان است.

این مقاله به مقایسه­ی دفاعیاتی می­پردازد که معتقدان به دین یونانی و مسیحیان در حمایت از تمثال­های مذهبی در ادوار مختلف ارائه کرده­اند. به این منظور پس از مروری بر سیر تاریخی مباحث، برخی از مهمترین انتقادات را که در هر دو سنت یونانی و مسیحی نسبت به وجود و تکریم تمثال­ها مطرح شده­اند به نحو مختصر ملاحظه خواهیم کرد و سپس به مقایسه­ی موردی اساسی­ترین دفاعیات خواهیم پرداخت. این دفاعیات عمدتاً متمرکز بر نشان دادن ضرورت وجود تمثال­ها، کارکرد آن­ها و عدم تعارض آن­ها با ذات معنوی دین هستند. آنچه که این مقایسه آشکار خواهد کرد این است که دفاعیاتی که مدافعان مسیحی ارائه می­کنند در اساسی­ترین جنبه­های خود مشابه و نظیر دفاعیاتی است که فیلسوفان معتقد به دین یونانی، اغلب در برابر انتقادات مسیحیانِ نخستین بیان کرده بودند. بنابراین دفاع مسیحیان از تمثال­ها چه در برابر یهودیان و چه در برابر مسیحیان شمایل­ستیز، به یک معنا بازتولید و احیاء دفاعیات مشرکان در مقابل مسیحیان اولیه، یهودیان و برخی از خود یونانی­ها بوده است. در پیوند با این نتیجه، به محدود شدن معنای بت­پرستی در نزد مسیحیان متأخر اشاره خواهد شد که بر حسب آن، بت­پرستی دیگر بیش از آن­که به ظاهر اعمال مذهبی یا تبیین­های عقلانی آن­ها مربوط باشد، به این پرسش مربوط می­شود که عمل مذهبی برای تکریم وجودی الهی انجام می­شود یا وجودی شیطانی.

ژان‌ژاک روسو در تعدادی از آثار خود همچون گفتار دربارۀ هنرها و علوم و نامه به دالامبر دربارۀ تئاتر، برخلاف جریان غالب و روح زمانۀ خود، انتقادی از هنرها و به‌ویژه هنر تئاتر ارائه کرد که در اساس، مبتنی بر نقد افلاطونی هنر در رسالۀ جمهوری بود. مقالۀ حاضر پس از موجه‌ساختن این نکته که نقد روسو را می­توان همچون بازآفرینی نقد افلاطونی هنر در قرن هیجدهم به شمار آورد، می­کوشد تا نشان دهد نقد روسو علاوه بر اهمیت فی­نفسه، می­تواند اهمیت ویژه‌ای در دستیابی به تفسیری تازه از نقد افلاطونی هنر داشته باشد. روسو با کاربست ایده­های اساسی افلاطون در نقد هنر زمانۀ خود، نقد افلاطونی هنر را از چارچوب متافیزیک خاص افلاطون جدا کرده و با آشکار ساختن هستۀ جاودانۀ آن، امکان پذیرش و فهم عام­تری به آن بخشیده است. در تفسیر روسویی از دیدگاه افلاطون، تمایز سه‌گانۀ ایده، واقعیت و تقلید به تمایز دوگانۀ واقعیت و تصویر فروکاسته می‌شود و محل اصلی نقد نیز این نکته است که هنر، یا به‌طور خاص تقلید هنری، با حائل‌ساختن تصویری که دارای بار عاطفی بیگانه است میان مخاطب و واقعیت، موجب ازبین‌رفتن ادراک اصیل چیزها می­شود و این امر به‌نوبۀ خود موجب ازدست‌رفتن اصالت عواطف و در نتیجه برهم‌خوردن تعادل اخلاقی خواهد شد.

در این مقاله بعد از بیان دیدگاه آلن بدیو در خصوص جایگاه هنر به عنوان یکی از شرایط فلسفه، نسبت خاص فلسفۀ او را با هنر مورد ارزیابی قرار خواهیم داد. بررسی نوع مواجهۀ او با آثار هنری و شعری تردیدهایی را در خصوص اهمیت و جایگاه واقعی هنر بما هو هنر در دستگاه فلسفی او پدید می­آورد. این تردیدها به برانگیخته شدن انتقادات و دفاعیاتی از سوی منتقدان و شارحان نیز منجر شده است. این مقاله با بررسی گسترۀ معتنابهی از متون و دیدگاه­های بدیو دربارۀ این مسئله و از جمله با بررسی مدعای بدیو در خصوص اخذ مفهوم «رخداد» از شعر استفان مالارمه، استدلال­هایی را ارائه خواهد کرد که نشان می­دهند جایگاه عملی و حقیقی هنر در فلسفۀ بدیو به هیچ وجه آن جایگاه اساسی و غیر قابل حذفی که ادعا می­شود نیست، بلکه بسیار کمتر از آن، در حد یک تفنن فلسفی است که مقولات و مفاهیم ازپیش‌ساخته و پرداخته‌شده را در آثاری که ملاک مشخصی برای گزینش­ آن‌ها وجود ندارد، یافته و عرضه می­کند. ممکن است فلسفۀ بدیو «دربارۀ» هنر حرف­های بسیار جدی برای گفتن داشته باشد، اما نقش هنر در شکل­گیری این فلسفه به هیچ وجه حتی نزدیک به یک «شرط» هم نیست.

در این مقاله پس از تمایز نهادن میان دو نوع مواجهه­ی ممکن با طبیعت از حیث زیباشناختی، ذات این تمایز در تاثیر مخصوصی که هنر بر مخاطب خود می­گذارد جستجو شده است. این تاثیر از آن رو که در اساس بیشتر بر مبنای هنر زبانی ایجاد می­شود به شعر منتسب شده و از آن رو که نسبت اصیل و نخستین انسان با جهان و در پی آن ثبات و نظم درونی او را از میان می­برد همچون یک آفت در نظر گرفته شده و در نتیجه «شعرزدگی» نامیده شده است. شعرزدگی در عین حال عاملی برای ایجاد و حفظ فرهنگ قلمداد شده است زیرا امکان درک عواطف و حالات «دیگری» را تسهیل می­کند و این خود به پذیرش و فهم تفاوت­ها و در نهایت امکان شکل­گیری تمدن در معنای دقیق کلمه منجر می­شود. نشان دادن وجود این دوگانه­ی میان اصالت و فرهنگ و نشان دادن اینکه این دوگانه اساسا مبتنی بر رویکردی است که در قبال هنر اتخاذ می­شود غایت اصلی این مقاله است. اما در نهایت طرحی ناقص و اجمالی از افقی برای یک پاسخ ممکن به این دوگانه نیز ارائه می­شود که به امکان شکل­گیری یک فرهنگ عقلی اشاره می­کند.

در این پایان نامه ابتدا در باره هستی شناسی آلن بدیو که مبتنی بر کثرت و در مقابل فلسفه های سنتی است، توصیفاتی ارائه میشود. بدیو هستی شناسی خود را با استفاده از نظریه ریاضی مجموعه ها بیان میکند. پس از این بخش فلسفه اخلاق بدیو که مبتنی بر هستی شناسی اوست بیان میگردد. بدیو در فلسفه اخلاق خود بر مفاهیمی همچون رخداد، وفاداری و سوژه تاکید میکند. در بخش دوم که مربوط به مقایسه هاست، نسبت اندیشه های اخلاقی بدیو با نظرات اخلاقی مارتین هیدگر، کیرکه گور ، ژان پل سارتر و نهایتا کارل مارکس بررسی میگردد. کلی ترین نتایج بدست آمده حاکی از جمع بدیو میان فردگرایی اگزیستانسیالیستی و جمع گرایی مارکسیستی، و برخی تاثیرات دیگر او از این اندیشه هاست.

در این مقاله کوشیده ایم تا وجود نوعی ابهام را در کاربرد مفهوم سوژه در آثار آلن بدیو مشخص سازیم. این ابهام مربوط به وجود یک ناسازگاری و دودستگی میان تعبیرات مختلف بدیو پیرامون آن مفهوم است. این ناسازگاری به برانگیخته شدن تفاسیر مختلفی در این خصوص منجر شده است. ما با بررسی عبارات بدیو و ضمن توجه به رویکردهای مختلفی که نزد شارحان آثار وی وجود دارد نهایتاً پیشنهاد کرده ایم که برای دست یافتن به یک فهم جامع از اندیشه های بدیو در خصوص مفهوم سوژه، بهترین راه پذیرفتن این است که این مفهوم در آثار بدیو دارای دو معنای متمایز (اگرچه مرتبط) است و کوشش در جهت ارائه ی یک معنای واحد از سوژه در فلسفه ی بدیو به ناچار موجب نادیده گرفتن دسته ای از عبارات صریح او در این خصوص خواهد شد.