جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌سینا در نمط چهارم اشارات می‌کوشد تا از طریق معنای مشترکِ مصادیقِ یک نوع، موجودی مجرد را درون مصادیق مادی به اثبات برساند. رابطۀ کلی‌ و مصادیقش در آثار ابن‌سینا اغلب به صورت رابطۀ پدران و پسران مطرح شده‌است؛ امّا عبارات نمط چهارم اشارات به گونه‌ای است که گویا رابطۀ کلی و مصادیقش همچون رابطۀ پدر واحد و پسران کثیر است. مقالۀ پیش رو در پی حل این تعارض است. در پایان خواهیم‌دید که استدلال ابن‌سینا ناظر به بحث هستی‌شناسی است و می‌تواند وجود کلی را در خارج اثبات کند ولی تجرد آن را اثبات‌نمی‌کند؛ زیرا ممکن است حضور کلی در خارج به‌صورت منتشر در زمان و مکان باشد. چنین موضعی موجب تقویت نظریۀ واقع‌گروی است ولی بر نظریۀ رجل همدانی در باب کلی‌ها، یعنی پدر واحد و فرزندان کثیر نیز صحه می‌‌گذارد؛ نظریه‌‌ای که نیازمند اصلاح و بازسازی است. در این مقاله کوشیده‌ایم تا به‌روش تاریخی از تمامی شروح و تعلیقات اشارات و تنبیهات بهره‌ببریم و به‌روش عقلی آن‌ها را ارزیابی کنیم تا در نهایت به‌ دیدگاهی کم‌اشکال‌تر نائل‌آییم.

ادوارد جاناتان لو (Lowe, Edward Jonathan) که یکی از فیلسوفان بریتانیایی عصر حاضر است که تحقیقات گسترده‌ای روی کلی‌ها انجام داده است. وی دیدگاه‌های نام‌گرایی، شباهت‌انگاری، تروپیزم و نظریۀ کلاف را مورد نقد قرار می‌دهد و در مقابل واقع‌گرایی را مبنای خوبی برای توجیه پدیده‌های جهان و قانون طبیعت می‌داند. از نظر لو کلی‌ها در عین وابستگی به افرادشان، اموری انتزاعی هستند، یعنی به قلمرو خارج از زمان و مکان تعلق دارند. از نگاه وی همراهی کلی با مصادیقش در زمان و مکان، مستلزم توالی فاسدی مانند اتصاف امر واحد به صفات متضاد است، لذا کلی‌ها نباید در زمان و مکان حضور داشته باشند. نگارندگان این مقاله، جاناتان لو را در تبیین نحوۀ وجود کلی‌ها و جایگاه آن‌ها ناموفق می‌دانند. هرچند که او می‌کوشد از طرفی با نام­گرایی و از سوی دیگر با مُثُل افلاطونی مخالفت ورزد امّا انتزاعی دانستن کلی‌ها مستلزم یکی از این دو نظریه است. نگارندگان بر این باورند که امور کلی در ضمن زمان و مکانِ افراد حاضر هستند و اشکال‌هایی که متوجه حضور کلی‌ها در زمان و مکان است، ناشی از خلط احکام جزئی‌ها با کلی‌ها است.