جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دو دهه پایانی قرن بیستم، مقارن با شروع مطالعات روشمند در فهم حدیث با روش تحلیل اسناد ـ متن در غرب است. با بهره‌گیری از روش تحلیل اسناد ـ متن در بررسی روایت «إِنِّی‏ أُوتِیتُ‏ الْکِتَابَ‏ وَمِثْلَهُ مَعَهُ»، جنبه کاربردی و محتوایی این روایت را تا حدودی می‌توان روشن کرد. این پژوهش، ضمن تبیین علمی روش تحلیل اسناد ـ متن در بررسی احادیث، درصدد پاسخگویی به این پرسش است که مطابق آموزه‌های نبوی چه مضامینی محوریت حدیث «إِنِّی‏ أُوتِیتُ‏ الْکِتَابَ‏ وَمِثْلَهُ مَعَهُ» را تشکیل داده‌اند؛ ازاین‌رو در قالب روش توصیفی ـ تحلیلی، پس از تقریر نظریه‌هایی در تفسیر این حدیث، سیر تطور آن و کشف معنای اصلی متن این روایت در بافت تاریخی‌اش بررسی خواهد شد. بررسی متنی ـ اسنادی این روایت گویای آن است که مضمون وحی بیانی به‌مثابه پربسامدترین مضمون در تفسیر این حدیث،تنها یک اقتضای عصری نبوده است، بلکه نشان‌دهنده یک ضرورت و رهنمود پیامبر (ص) درباره لزوم توجه به وحی بیانی است. همچنین بعد از بررسی سندی و متنی پنج نمونه مشهود و بارز این حدیث در جوامع روایی ولو به‌رغم شهرتش، چنین به نظر می‌رسد که این حدیث نمی‌تواند دلیلی جامع و صحیح برای وحیانی‌دانستن سنت به حساب آید.

شریعت سنگلجی به عنوان یکی از فعالان نگرش قرآن بسندگی معاصر شیعی، در صدد تضییق محدوده تفسیر به رأی با هر آنچه غیر از تفسیر قرآن به قرآن است. روزآمدسازی دین با پیراستن آن از آموزه های غیر قرآنی، آرمان مدافعان این جریان به شمار می آید. این جستار با روش توصیفی – تحلیلی، این رویکرد نو اندیشی دینی را به بوته نقد می گذارد. شریعت سنگلجی از رهگذر فهم مجملات قرآنی، القای عدم اصالت سنت نبوی و ولوی در هر آنچه غیر از حوزه آیات الاحکام باشد را، نتیجه می گیرد و بر ضرورت تفسیر قرآن در سایه آیات دیگر، به عنوان بهترین و یگانه ترین منبع برای تفسیر صحیح آیات تأکید می کند. وی نقش غیر استقلالی برای اهل بیت (ع) در تبیین آیات الهی قائل است و آنها را شارح سنت پیامبر (ص)، و نه آیات قرآن می داند. از جمله تهافت های این رویکرد با اندیشه های امامیه می توان به ناسازگاری با ماهیت شفاعت، جایگاهی متزلزل برای عقل در تفسیر آیات و مغالطۀ رجوع به صحابه در ارجاع به تفسیر قرآن بدون هیچ قید توضیحی در ارتباط با قبول روایات رسیده از آنها، اشاره نمود. غالب متکلمان امامیه با تأکید بر جایگاه نبی و اولیا در اخبار بی واسطه از خداوند و ساماندهی حیات معنوی و اجتماعی مردم

یکی از رویکردهای مفسران عصری، با هدف کاربست و تطبیق آیات هم‌سیاق آیة اکمال در قرآن، رویکرد تفسیر فرهنگی است. برخی از مفسران با اشاره به تحولات گوناگون معنای نعمت ذیل این آیه، در طراحی الگویی ساختاری، برای اثبات معنای نعمت به معنی «ولایت الهی» تلاش کرده‌اند. پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی ـ تحلیلی سیر تطور معنای نعمت را با تأکید بر آراء مفسران، به‌ویژه با نگاه عصری و تفسیر فرهنگی بررسی می‌کند. مهم‌ترین یافته‌های پژوهش حاکی است که مفسران در تفاسیر فرهنگی از طریق تأکید بر ضرورت تشریع احکام توسط پیامبر برچیده شدن پدیده نسخ بعد از نزول این آیه را نتیجه گرفته‌اند. لذا مانایی آموزه‌های قرآنی، اکمال دین و همچنین واکاوی شبکه ارتباطی آیات مراد از نعمت در آیة مذکور به‌معنای ولایت و تطبیق آن با ولایت امیرمؤمنان علی را به‌عنوان مصداق برتر تأیید می‌کند. از منظر نگارندگان این پژوهش، مبنای معناشناختی و مصداق‌شناختی نگره مذکور محل بررسی و بازاندیشی است. اختصاص و محدود کردن نعمت به مراسم حج به تضییع محتوا و پیام آیه می‌انجامد و تبعات عدم فهم دقیق‌تر آیه را به‌دنبال دارد. از جمله راهبردهای مفسران تفسیر فرهنگی، بیان معانی گسترده‌تر نعمت از جمله اسلام و شناخت با توجه به تفسیر روشمند آیات و اصل فرازمانی و فرامکانی بودن قرآن است.

امروزه روان‌شناسی دین در پرتو توجه و علاقۀ روان‌شناسان به ارتباط دین و معنویت توسعه پیدا کرده است. هوش معنوی، داشتن سطوح چندگانه آگاهی است و این سطوح بر رابطه ما با جهان مادی تأثیر می‌گذارد. هوش معنوی موضوعات ذهنی را با تکالیف بیرونی جهان واقعی ادغام کرده و دو عنصر کاربرد عینی و توانایی‌های هوش و معنویت را به صورت درهم‌تنیده بیان می‌کند. به‌عبارت دیگر، هوش معنوی عبارت است از ایجاد تحول در انگاره‌ها و بهره‌برداری از اندیشه‌ها و نگرش‌های نو در حل مسئله، ترمیم و سازگاری دو سویه خود با محیط، مطابق نظام ارزشی مقبول در جهت تعالی‌بخشی خود و محیط. از سویی در تفکر اسلامی با شخصیتی معنوی و متعالی مواجه‌ایم که از بالاترین سطح مصونيت و عصمتي برخوردار است که ‌می‌توان رابطة مؤلفه‌هاي هوش معنوی را با آن سنجيد. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی با هدف بهره‌گیری از مفهوم هوش معنوی و تطبیق آن با ویژگی‌های پیامبر اکرم(ص) در قرآن به بررسی ابعاد هوش معنوی ایشان ‌می‌پردازد. این کار با بررسی مؤلفه‌های هوش معنوی در سه سطح، هوش معنوی در ارتباط با خدا و خود و دیگران؛ 4 مؤلفه در ارتباط با خداوند،4 مؤلفه در ارتباط با خود و 11مؤلفه در ارتباط با مردم صورت خواهد گرفت و با الهام از رهنمودهای قرآن کریم، مؤلفۀ علم لدنی و کشف و یقین که در روان‌شناسی به آن اشاره نشده و دلالت بر لطف الهی در مصون بودن پیامبر اکرم(ص) از هرگونه خطا و اشتباه دارد، تبیین خواهد شد.

توجه و دقت‌نظر ادیان الهی به اصلاح اخلاق و رفتار انسان، ضرورت بررسی نقش عوامل محیطی، همخوان با دستورات قرآن کریم و نَهْج‌الْبَلاغَه را مضاعف ساخته است. در این راستا کشف اصول اعتقادی و عملی این دو کتاب گرانقدر، بایدها و نبایدهایی که در قبال عوامل محیطی برای اصلاح رفتار می‌بایست شکل گیرند را ترسیم می‌نماید. در این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی، مبانی اکولوژیست قرآن و نَهْج‌الْبَلاغَه و نقش و تأثیر و اهمیت عوامل محیطی در اصلاح اخلاق انسان رصد شده است. علم اکولوژی، به تأثیرعوامل جغرافیایی و اجتماعی در افکار و اخلاق انسان می‌‌پردازد. مطابق کاربست اکولوژیست قرآن و نَهْج‌الْبَلاغَه، تأثیرات محیط طبیعی و اجتماعی، اصول بنیادین طبیعت انسان مانند اراده را دگرگون نمی سازند، ولی آداب و رسوم و قوانینی را به وجود می‌آورند که می توانند شئون حیات مردم را تحت‌تأثیر قرار دهند. از این رو، افرادی که در یک محیط نامناسب و آلوده زندگی می‌کنند از عفو و بخشش الهی به دور هستند و تنها راه رهایی و نجات آنان، خروج و ترک آن محیط دانسته شده است.

گرايش به مباحث عرفاني در دورة معاصر و نياز مبرم به بازبيني متون عرفاني‌، پژوهش‌گران را بر آن مي‌دارد تا نگاهي دوباره به آثار عرفاني دوره‌هاي گذشته بيندازند. در اين ميان، کتاب منازل السائرين از جمله منابع مهم در عرفان عملي است که مجموعه‌اي نظام‌مند را جهت طي مراحل کمالات انساني براي سالک طريق ترسيم مي‌کند. در اين پژوهش به شناسايي عامل محرک در اين نظام و تطبيق آن با نظام عرفان عملي مبتني بر نهج‌البلاغه پرداخته شده است. بر اين اساس، «يقظه» عامل محرک در نظام منازل السائرين، و «تفکر» عامل محرک در نظام مبتني بر نهج‌البلاغه است‌. نقطة تلاقي اين دو نظام در بحث شناخت عامل محرک‌، بهره‌گيري از انوار عقلانيت است که در دستيابي به مقام «تفکر» نقش زير‌بنايي و در رسيدن به مقام «يقظه» به عنوان يکي از اسباب آن مطرح شده است.

توجه به عرفان عملی ، زمینه سازی برای سیر الی الله و وسعت بخشیدن به آموزه­های آن ، از اهداف تعلیم و تربیت اسلامی به شمار می آید . با توجه به آنکه آموزه­های عرفانی نهج­ البلاغه تأثیر قابل توجهی بر اندیشمندان مسلمان متأخر، نظیر امام خمینی (ره) داشته است، عنایت به چگونگی و میزان تأثیر پذیری امام خمینی از کلام امیرالمؤمنین علی7 در نهج البلاغه و از آن جمله مفهوم "یقظه" که یکی از مراحل ابتدایی عرفان عملی است ، امری بایسته اهتمام می­باشد. نظر به تأثیرگذاری وافر تربیت اسلامی بر ارتقای فرهنگی کشور، تبیین خط مشی­های ترسیم شده توسط امام علی7 و بنیانگذار انقلاب اسلامی (ره) در این زمینه ضرورت دارد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، پس از تبیین مفهوم "یقظه" با رویکرد بینامتنی به عنوان یکی از روش­های نوین در خوانش و تحلیل متن ، ارتباط و میزان تأثیر پذیری آرا و نظریات امام خمینی (ره) را در پرتو عناصر مشترک از کلام امام علی7 در نهج البلاغه بررسی می­کند. در این راستا، این پرسش مطرح است که امام خمینی (ره) در موضوع یقظه تا چه میزان از کلام حضرت علی7 در نهج البلاغه تأثیر پذیرفته­اند؟ فرضیه تحقیق آن است که مفهوم "یقظه" با تکرار محدود در آثار امام خمینی به کار برده شده است اما در اکثرکاربردهای این مفهوم، امام خمینی با تأثیرپذیری مستقیم از نهج البلاغه، ارتباطی تنگاتنگ را با آن داشته است . نتیجه پژوهش با تمرکز بر شاخص آشکار شدگی یا پنهان سازی در ارتباط این متون، نشان می‌دهد که نحوه تعامل نهج البلاغه با آثار امام خمینی در موضوع یقظه به صورت ضمنی است و رابطه آن­ها از نوع رابطه نفی متوازی به شمار می‏آید .