جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بازخوانی اندیشه‎های متفکران مسلمان در قلمروهای دانشی مختلف یکی از مهمترین موضوعات در تحولات علمی است. در میان قلمروهای علمی مختلف، یکی از مهمترین مسائل که ظهور و بروز عینی آن کاملا برجسته است، مفهوم عدالت است. وقوع انقلاب اسلامی در ایران ضرورت این امر را دوچندان کرد. اندیشمندان معاصرِ تحولات انقلابی در ایران، تلاش مضاعفی نمودند تا با ارائه نظریه عدالت بتوانند در تدوین اسناد بالادستی اولیه حکومت جدید، و تبدیل آن به قوانین، مسیر و فرایند تحقق عدالت را سامان دهند. در این مقاله در پی بازخوانی و ارائۀ بخشی از دیدگاه‌های استاد مطهری در باب عدالت اجتماعی هستیم. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که از نگاه شهید مطهری دو مفهوم حق و عدالت اجتماعی چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟ به نظر می‎رسد(فرضیه) شهید مطهری عدل را پاسداشت حقوق دیگران و در نتیجه عدالت اجتماعی را رعایت مساوات و مراعات حقوق دیگران می‎دانند به منظور بررسی فرضیه با روش توصیفی تحلیلی و با شیوه ای نظام مند ارتباط این دو مفهوم از منظر استاد مطهری بررسی شود..

هدف پژوهش حاضر تبیین نظریه دولت در فلسفه سیاسی ابن سینا است تا نحوه ارائه دولت مطلوب را در امر سیاسی براساس الگوی جستاری اسپریگنز نمایان سازد. در این راستا، با تأمل در آراء و منظومه سیاسی ابن سینا، تلاش شده است تا به این سوال اصلی پاسخ داده شود که شیخ‌الرئیس در ترسیم نظام سیاسی مطلوب چگونه می‌اندیشد؟ بر این اساس، پژوهش حاضر در چهار محور مشکل‌شناسی، علت‌شناسی، آرمان‌شناسی و راه‌حل‌شناسی تدوین شده است. روش پژوهش تاریخی- توصیفی بوده و نتایج حاکی از آن است که فلسفه سیاسی ابن سینا دارای منظومه فکری- فلسفی منسجم شامل: مدنی‌بالطبع بودن انسان، ضرورت رهبری نبی به واسطه اتصال به عقل فعال و ضرورت نبوت در سیاست است. ابوعلی سینا در ارائه رویکرد دولت‌گرایی و طرح نظریه دولت، بهترین نوع نظام را الگوی سیاسی نبوی دانسته که پیامبر یا جانشین او، در رأس امور قرار دارند. در واقع نظریه دولت در فلسفه سیاسی ابن سینا بر مبنای فطرت الهی انسان و نقش حداکثری دولت در سعادت و رستگاری اتباع در هر دو جهان بنا شده است.

هدف پژوهش حاضر بررسی و تبیین، سنجش و ارزیابی اندیشه‌ورزی سیاسی از منظر غزالی و ماکیاولی در حوزه حکمرانی و سیاست‌ورزی است. بنابراین، سوال اصلی پژوهش این است که اندیشه‌ورزی سیاسی پیرامون سیاست‌ورزی از نگاه غزالی و ماکیاولی واجد چه ویژگی‌ها و خصوصیاتی ( تشابهات و تمایزات) است؟ در این راستا با نگاهی تطبیقی و رجوع به آرای این دو اندیشمند، و با بکارگیری روش توصیفی- تحلیلی عناصر و جلوه‌های آداب سیاست‌ورزی آنان مورد بررسی قرار گرفت. پژوهش بر این فرض استوار است که نقطه مشترک یا وجه تشابه سیاست‌ورزی نیکولو ماکیاولی و امام محمد غزالی علاوه بر یکسانی فرم آن، یعنی قالب اندرزنامه‌نویسی، بیشتر به ارائه راهکارهایی جهت کنترل معضلات اجتماعی جامعه وقت خویش، درک شرایط نابسامان اجتماع و احساس لزوم استقرار یک قدرت واحد، حمایت از سلطان یا پادشاه وقت جهت ایجاد یک دولت مرکزی و قدرتمند معطوف است. اما وجه بارز تمایز آنها در نوع ابزار و راه‌های گرایش به سیاست‌ورزی می‌باشد، به این معنی که ماکیاول بیشتر براساس واقع‌بینی، سیاست‌ورزی می‌کند. غزالی با الهام از دین و اخلاق و آرمان‌گرایانه به سیاست‌ورزی روی می‌آورد. همچنین مبانی فکری و سیاسی اندیشمندان سیاسی در حوزه حکمرانی، حفظ و اعمال قدرت نقش و تاثیر بنیادین دارد. برای دستیابی به اهداف حکومت و حفظ قدرت باید اقتضائات سیاسی و اجتماعی و موقعیت‌های زمانی و مکانی را مد نظر قرار داد و به مقتضای آن اقتضائات شیوه حکمرانی مناسبی را در پیش گرفت.

پژوهش حاضر با فرض تأثیر جهاد در ظهور نوسلفیه جهادی، تلاش کرد به مقایسه مفهومِ جهاد در اندیشه سلفیه و نوسلفیه و بررسی تأثیر آن در تحولات سیاسی خاورمیانه بپردازد. تحول در مفهوم جهاد از سلفیه اجتهادی به سلفیه جدید و جهادی چه تأثیری بر تحولات خاورمیانه عربی بر جای نهاده است؟ سوال اصلی این پژوهش بود. این پژوهش از روش جامعه‌شناسی تاریخی (از حیث روش‌شناختی) و همچنین روش اسنادی متکی برداده‌های اسنادی (کتابخانه‌ای) بهره برده است. یافته‌ها نشان داد که جهاد در اندیشه سلفیه قدیم در عرض دیگر وجوب دینی، به‌عنوان اقدامات خصمانه علیه کفار، منافقین و مشرکین برای دستیابی به آرمان آنان تعریف می‌شده، لیکن نزد نوسلفیه، جهاد، از دیگر عبادت‌ها مانند نماز و روزه و حج مهم‌تر است. از این نظر نتایج حاصل از این تحول مفهومی، از مفهوم دعوت در سلفیه به جهاد به‌عنوان اسلام عملی در نوسلفیه و قرار دادن مفهوم توحید در مقابل دو مفهوم بدعت و شرک، بدعت در جوامع مسلمان و شرک در خارج از جوامع اسلامی به‌صورت مضاعف به بازتولید خشونت هم در درون جوامع مسلمان، خاصه در خاورمیانه و هم در درون جوامع غیرمسلمان، به‌صورت سه نوع ستیزش واکنشی، ایدئولوژیک علیه جوامع غیرمسلمان و ستیزش فرقه‌ای در درون جوامع اسلامی به قطبی‌سازی امت اسلامی، ایجاد زمینه برای حضور قدرت های فرامنطقه‌ای، تغییر ژئوپلیتیک قدرت در منطقه خاورمیانه و در نگاهی کلی‌تر تضعیف یکپارچگی جهان اسلام منجر شده است.

عدالت از مفاهیم بنیادینی است که نحله های فکری مختلف به آن توجه ویژه کرده اند. جان رالز فیلسوف برجسته اخلاق و سیاست در حوزه اندیشه سیاسی مغرب زمین در زمره اندیشمندانی است که تلاش داشت تا پیرامون عدالت اندیشه ورزی کند. رویدادهای سیاسی واجتماعی در ایالات متحده آمریکا،درعرصه جهان ونیزجنگ باویتنام، رالزرابا این پرسش روبروساخت که چه عواملی کشوری چون آمریکا را به سیستمی ناعادلانه وتجاوزکارانه در جهان کشانده است.این دل مشغولی ها،اراده اورا به سوی تدوین یک نظریه تاثیرگذار دراندیشه سیاسی استوارکرد. جان مایه اندیشه رالز درنظریه عدالت، دارای چهار عنصر کلیدی:شهودگرایی اخلاقی، آزمایش ذهنی، وضعیت اصلی و آزادی است. کتاب نظریه عدالت او انعکاس دیدگاه او در باره عدالت به مثابه انصاف و عدالت سیاسی است که در آن از عدالت به مثابه انصاف، آزادی قانونی، مفهوم عدالت عدالت توزیعی بحث شده است. عدالت رالز ریشه در سنت کانتی دارد. لذا در آن بر مفهوم اخلاقی عدالت تأکید می کند و سرانجام تحت انتقاداتی در چرخشی، به عدالت سیاسی می رسد. سوال اصلی در این پژوهش آن است که چه عواملی در شکل گیری نظریه عدالت جان رالز، نقش موثر داشته اند؟ و فرضیه اینست که در شکل گیری عدالت توزیعی او، نظام فلسفی، فلسفه اخلاق، نظریه قرارداد اجتماعی کانت و فلسفه حق هگل، در شکل گیری نظریه عدالت سیاسی او، نقدهای تأثیرگذار از سوی، رادیکال های سیاسی و جامعه گرایان نقش داشته اند.

افلاطون این سئوال را اساسی می­دانست که کدام دولت بهتر وکدام نظم منصفانه­تر و چه کسی صلاحیت حکومت بر مردم را دارد؟ از نظر افلاطون، عدالت می­بایست در درون فرد و درون جامعه تحقق یابد. عدالت در شهر در سلسله مراتب طبیعی و تقسیم کار یافت می­گردد. عدالت در نفس آن هنگام صورت می­گیرد که هر جزء از نفس مشغول به کار خویش باشد تا هماهنگی نفس پدیدار آید. افلاطون حکومت را هنری می­داند که حاکم باید نفع کسانی را که تحت حاکمیت قرار دارند را ملاحظه نماید و با در نظر داشتن میانه­روی و هماهنگی از افراط و تفریط دوری کند. افلاطون دولت را مانند بدن انسان دارای سه بخش تصور می­کند که در آن به جای سر و سینه و شکم، حکمرانان و پاسداران و زحمت­کشان وجود دارند. آنگونه که آدم سالم و هماهنگ تعادل و تناسب به خرج می­دهد، نشانه دولت بافضیلت نیز این است که هر کسی جایگاه خود را بداند. این مقاله بدنبال تبیین مبانی نظریه عدالت افلاطونی بر پایه رساله­ی جمهوری و ایرادات مترتب بر آن بوده و دنبال ارایه پاسخی مطلوب به این پرسش است که از منظر افلاطون آیا عدالت، فضیلت است؟

نام کتاب: قرآن و عصر ماناشر: فارسی کتاب نویسنده: سعید اسلامی تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن‏‫، ۱۳۸۸موضوع: دینی, اجتماعی