جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقالة حاضر بررسی و بازشناسی زیرساخت‌های کلامیِ تکفیر را در صددِ کار خویش قرار می‌دهد. خوارج نخستین کسانی بودند که الهیات تکفیر را در تاریخ اسلام سامان داده و مبانیِ نظری آن را تئوریزه کردند. مقاله ضمن بررسی این مبانی، تبعات و پیامدهای عملیِ تکفیر را نیز شناسایی می‌کند. نقد مبانی تئوریک الهیات تکفیرگرانة خوارج با تکیه بر آثار و افکار امام ابوحنیفه، مهمترین بخش نوشتار پیشِ رو را تشکیل می‌دهد. شناخت ملاحظات ناقدانة امام از آن‌رو اهمیت دارد که ما را کمک کند تا با خوارج معاصر وارد گفت‌وگو شویم و حتی‌المقدور، زمینة اقناع و تکفیرگریزی و خشونت‌پرهیزیِ آنان را فراهم آوریم. خوارج اولین فرقه‎ای بودند که الاهیاتِ تکفیر را در تاریخ اسلام سامان دادند و از این منظر به عنوان مقتدا و پیشوای القاعده، طالبان، داعش و دیگر متصدیان قرائت‎های تندروانه از اسلام بشمار می‎آیند. الهیاتِ تکفیرِ خوارج بر دو زیرساختِ نظری زیر استوار بود. آنان هم گنهکاران را کافر می‌خواندند و هم پیروان دیگر فِرق اسلامی را از دایرة مسلمانی بیرون می‌راندند. پیامدهای الهیات تکفیر خوارج بسی سهمناک و خطرناک بود. هرکس توسط این فرقه تکفیر می‌شد، خونش مباح و مالش حلال قلمداد می‌گردید. امام ابوحنیفه که خطر الهیاتِ مرگ‌آفرین و وحشت‌افکنِ خوارج را دریافته بود، با اتخاذ رویکردی ناقدانه به مصاف آنان شتافت و از رهگذر نقد زیرساختهای نظری تکفیر، توفیق یافت که طعم ورشکستگی معرفتی را به خوارج بچشاند و جان خلقی را از گزند خون‌ریزی‌های جنون‌آمیز و ددمنشانة آنان برهاند. امروزه بازار الهیات تکفیر رونقی روزافزون یافته و عطش خون‌ریزی و خشونت‌ورزیِ افراطگرایان را شدتی بی‌پیشنه بخشیده است. از اینرو، بررسی و بازشناسی افکار ناقدانة امام ابوحنیفه در این زمینه اهمیتی فوق‌العاده دارد و می‌تواند ما را کمک کند تا با خوارج معاصر وارد گفت‌وگو شویم و حتی‌المقدور، زمینة اقناع و تکفیرگریزی و خشونت‌پرهیزیِ آنان را فراهم آوریم.