جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم کتابی است که جذاب‌ترین و معتبرترین قصه‌های دینی را تشکیل می‌دهد. قصه در عرصه فرهنگ و انتقال مفاهیم انسانی قدمتی کهن دارد و سازگارترین فرم کلامی با ذهن بشر است. از همین روی دامنه مخاطبانش وسیع‌تر و قدرت نفوذش بیش‌تر است. قرآن‌کریم در طرح داستان‌‌ها و به‌ خصوص داستان‌‌های انبیا، از سبک و اسلوب‌‌های منحصر به فردی بهره جسته است. همین داستان‌‌های معنوی، آن هنگام که به دست افسانه‌پردازان و اسرائیلیات آفرینان افتاده است به نوعی مورد پردازش قرار گرفته که کاملاً با اسلوب و اهداف داستان‌‌های قرآن کریم مغایر و متضاد بوده است. این مقاله بر آن است مقایسه‌ای اجمالی میان پنج ویژگی داستان‌های قرآن از جمله «حقیقت‌گرایی، نپرداختن به جزئیات و تفاصیل بی فایده، مبارزه با تحریفات، معرفی انبیا به عنوان الگوهای اخلاقی، رعایت اصول اخلاقی» با پنج ویژگی اسرائیلیات که کاملاً در برابر ویژگی‌های قصص قرآنی است یعنی «افسانه‌سرایی و خرافه‌پردازی، پرداختن به جزئیات و تفاصیل بی‌فایده، تفاوت‌ها و تهافت‌های روایات اسرائیلی، و مخدوش کردن چهره‌ تابناک انبیا ارائه کند تا اختلاف عمیقی که میان این دو روش وجود دارد روشن شود.

از پندارهای مغرضانه برخی مستشرقان که تحت لوای به چالش کشیدن قرآن مطرح شده، تقابل ظاهری فحوای برخی آیات است. «عصمت انبیا» یکی از این موارد می باشد که در آیات متعددی بر آن تأکید شده است. در مقابل؛ برخی دیگر از آیات که در عرف مفسران به «آیات عتاب» مشهور گشته اند، آن گونه که از ظاهر آنها نیز برداشت می گردد، با موضوع عصمت منافات داشته و این دو ناسازگار جلوه می نمایند. نوشتار حاضر سعی می کند با هدف پاسخ گویی به این شبهه، بر اساس مطالعه توصیفی تحلیلی شصت و پنجمین آیه سوره زمر: (و لقد اوحی الیک و الی الذین من قبلک لئن اشرکت لیحبطن عملک و لتکونن من الخاسرین) در منابع فریقین؛ ضمن بیان مفهوم عصمت و تبیین وجه توحیدی جهت آیه، نظریات مفسرانی که خطاب را کنایی و یا حقیقی می دانند مطرح نموده و نظر به کارکردهای بلاغی و سیاق؛ به شبهه زدایی مسأله تعارض آیه با بحث عصمت بپردازد.

مقوله «قلم»، موضوعی کلامی و قرآنی و مرتبط با شناخت گستره علم الهی است که مفسّران قرآن، از نظرگاه‌های متفاوتی بدان پرداخته‌اند. از نگاه معناشناختی، قلم را باید در حوزه معنایی‌اش در کنار تعابیر دیگری چون لوح، کتاب، سطر و تحریر قرار داد. قلم در هم‌آیی با هر یک از این واژگان، ابزاری است برای نوشتن، ثبت و ترسیم. این پژوهش، به معناشناختی قلم از منظر سه مکتب تفسیر روایی، اجتهادی و عرفانی پرداخته و مبانی و براهین نظریات مطروحه، تحلیل و نقد گرده است. از مکتب تفسیر روایی پنج مفهوم، از مکتب تفسیر اجتهادی پنج مفهوم و از مکتب تفسیر عرفانی شش مفهوم برای قلم دریافت گردید. یافته‌های این پژوهش، نشان می‌دهد که تعابیر مفسّران در تفسیر قلم، متفاوت بوده و در مصادیق آن نیز در بخشی مشترک و در برخی منفردند. قدر مسلّم این است که قلم آن مرتبه علم الهی است که تقدیر مخلوقات را رقم می‌زند و این معنا و برخی دیگر از معانیِ مطرح‌شده، ارتباط ویژه‌ای با معنای لغوی قلم دارند که آن، جنبه ابزار بودن برای ثبت و ضبط علم یا تقریر حکم است.

مازندران در طول تاریخ، مهد عالمان در عرصه‌های مختلف علمی از جمله در گستره معارف قرآن کریم بوده است. از میان عالمان طبرستان، عده‌ای به تفسیر قرآن همت گمارده و مردم را با فرهنگ قرآن آشنا کرده و مایه عظمت و شهرت دینی این سرزمین شدند. مع الوصف زندگی بسیاری از آنان بازگو نشد و آثار آنان مخطوط ماند. برخی از آثار مطبوع هم در دسترس نیست. از این‌رو، تحلیل محتوای آثار و به دست آوردن روش کار تفسیری آنان امری لازم و ضروری است. لکن برای یافتن این آثار و اطمینان از سرنوشت نسخ خطی و نسخ مطبوع احتمالی، لازم است که شخصیت‌های متنفذ و محققانی که برای آنان امکان مراجعه به مخازن نسخ خطی جهان اسلام میسور است، بدان همت نموده و زمینه احیا و طبع آن را فراهم سازند. بی‌شک گام اول در راستای اطمینان از سرنوشت آن آثار، بررسی منابع مکتوب تراجم است که این پژوهش به دنبال آن است. پژوهش حاضر بر اساس روش تحلیلی - اسنادی و با مراجعه به کتب تراجم و با هدف شناساندن و تجلیل از عالمان قرآنی و تراث انسانی و سرمایه‌های معنوی مازندران انجام شد. شناساندن این پیشینه کهن و معرفی و تجلیل از این مشاهیر، نشانه رشد و توسعه فرهنگی، احیای فرهنگ قرآنی و هویت‌بخشی به فرهنگ و پیشینه طبرستان است.

امروزه موضوع سبک زندگی از اهمیت خاصی برخوردار شده است و انتخاب سبک خاص مشروط به یک سلسله مبانی معرفتی و اعتقادی است. در این میان در باره «سبک زندگی اسلامی» مطالعات و بحث‌های فراوانی انجام شده است. اما پژوهش حاضر با هدف بررسی امتیازات سبک زندگی اسلامی از نگاه آیات و روایات انجام شده است تا زمینه‌ساز مقایسه این سبک با سایر سبک‌های زندگی رایج و نهایتاً گزینش متعالی ترین سبک باشد. سوال تحقیق این است که: مهم‌ترین امتیازات و مولفه‌های سبک زندگی اسلامی از منظر قرآن و روایات چیست؟ این تحقیق به روش تحلیلی کتابخانه‌ای است که با بررسی آیات قرآن و مراجعه به روایات و آثار تفسیری و کتاب‌های مرتبط انجام و ارائه شده است. نتایج بررسی نشان داد که از: وحی محوری، توحید محوری، دانش محوری، عزتمندی، حفظ کرامت انسانی، برخورداری از الگوهای متعالی و اعتدال به‌عنوان مهم‌ترین امتیازات سبک زندگی اسلامی می‌توان نام برد. با تمسک به این مولفه‌ها می‌توان سعادت دو جهان و حسن دنیا و آخرت را برای خود و جامعه رقم زد و از آسیب‌های سبک‌های موجود که ناظر به تفکر مادی و غیر معنوی هستند در امان ماند.

واژه اخــلاص از نظــر قــرآن کاربردهــای گوناگونــی دارد و مــی تــوان آن را از منظــر فقهــی، اخلاقــی، عرفانــی و کلامــی مــورد بررســی قــرار داد. از نظــر کلامــی ارتبــاط بیــن اخــلاص و مســاله عصمــت بســیار حائــز اهمیــت بــوده و کمتــر مــورد توجــه قــرار گرفتــه اســت. بــر اســاس اعتقــادات شــیعه، پیامبــران و امامــان شــیعه (ع)، عصمــت مطلــق دارنــد و در تمــام عمــر هیــچ صیــن»، رابطــه َ گنــاه، اشــتباه و ســهوي مرتکــب نمي شــوند و باریافتــن آنــان بــه «مقــام مخل وثیقــی بــا مقــام عصمــت آنــان دارد. صیــن (بــه فتــح َ هــدف ایــن پژوهــش، بررســی رابطــه میــان مقــام عصمــت و مقــام مخل صیــن و َلام) بــا محوریــت تفســیر المیــزان اســت. در ایــن راســتا بعــد از مفهــوم شناســی مخل ــص (حضــرت یوســف، َکاربــرد آن در قــرآن روشــن شــد کــه در قــرآن بــه شــش شــخصیت مخل حضــرت موســی، حضــرت ابراهیــم، حضــرت یعقــوب، حضــرت اســحاق و حضــرت محمــد ص ) صیــن عبــارت اســت َتصریــح شــده اســت. بررســی هــا نشــان داد کــه چهــار ویژگــی اصلــی مخل از: نجــات از عــذاب دنیایــی و آخرتــی، ایمنــی از اغــوای ابلیــس، ســتایش شایســته، برخــورداری صیــن محــور دیگــر ایــن َاز رزق معلــوم.راه هــای تحصیــل عصمــت و وصــول بــه مقــام مخل پژوهــش اســت کــه در ایــن عرصــه نیــز چهــار عامــل تاثیرگــذار در رســیدن بــه مقــام عصمــت ــص پرداختــه َمــورد بررســی قــرار گرفــت. در بخــش پایانــی بــه دو فلســفه وجــودی انســان مخل شــد کــه عبارتنــد از: الگــو و اســوه قــرار گرفتــن آنــان در جوامــع بشــری؛ و اســتمرار و فراگیــر شــدن آییــن توحیــدی در جهــان.

آیة﴿لاَ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ﴾به عنوان یک اصل راهبردی در سرلوحة تعامل نظام مترقّی اسلامبا پیروان دیگر ادیانمطرح و پژوهش پیرامون آن، دررفع بسیاری از ابهام های اجرای احکام اسلام راهگشاست. این پژوهش کنکاشی در گسترة کلامی،تفسیری آیة مزبور است که نخست به مفهوم شناسی واژه های آیه و موارد کاربرد آن در قرآنو آنگاه به تحلیل اقوال مفسّران در مفهوم شناسی آیه پرداخته است و بدین نتیجه می رسدکه «دین»، باور، خضوع و عقد قلبی است وبا الزام و اکراه حاصل نمی شود و تنها بابرهان شکل می گیرد و بر فرض امکانِ اکراه، فایده ای برآن مترتّب نیست. در بخشدیگر، به تهافت بین آیة مزبور (آزادی عقیده) با احکام ارتداد (آزادی بیان) اشارهمی کند و به تمایز بین سه گسترة «آزادی اندیشه، آزادی عقیده و آزادی بیان» پرداختهشد. نویسندگان معتقدند که آزادی عقیده در اسلام، مبادی و مبانی و نیز حدّی دارد و بهطریق اولی، آزادی در بیان نیز دارای حدّ و مرز می باشد. همچنین اعدام مرتد با آزادیاندیشه و بیان منافات ندارد؛ زیرا در نظام دینی شخص مرتد، تنها در صورتى که تبلیغ وتوطئه علیه نظام اسلامى کند، با او برخورد می شود و حکم تعرّض به وی، همانند حکم تعرّضبه جاسوس در حکومت های لیبرال جهان است. آیاتی که بر اصل آزادی عقیده تصریح دارند،همة آنها در مقام پذیرش اصل دین است، امّا پس از پذیرش اسلام، حق برگشت همراه با ترویج و تبلیغو توطئه از او سلب می شود.