جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پژوهش به تبیین و تحلیل بررسی علل و انگیزه‌های خودداری مردم از اجرای امر به معروف و نهی از منکر از منظر قرآن کریم و نهج البلاغه، آسیب شناسی روش‌های کاربردی و تأثیر این روش‌ها در اجرای صحیح امر به معروف و نهی از منکر، آسیب شناسی علل و عوامل عدم موفقیت در اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر و واکاوی مبانی عقلی- اجتماعی آن‌ها پرداخته شده است. اهداف تحقیق عبارت بوده‌اند از بررسی معنا و مفهوم امر به معروف و نهی از منکر و بررسی عواملی خودداری مردم از امر به معروف و نهی از منکر از منظر قرآن کریم و نهج البلاغه. فرضیه‌های تحقیق عبارت بوده‌اند از رفاه طلبی، ترس از ضررهای مالی و جانی، طمع و واگذاری مسئولیت بر عهده دیگران از علل خودداری مردم از امر کردن به معروف و نهی از منکر در جامعه اسلامی می‌باشد. روش انجام این پژوهش، تحلیل اسنادی بوده و با شیوه کیفی مورد تحلیل قرار گرفته است.

بلوغ اجتماعی با قدم سیر و سلوک فردی از مبدأ ربوبى و منشأ واحد شروع‌شده و به رشد مسئولیت‌های فکرى و اخلاقى و همدلی در ایفای به عهد و وحدت هدف و صفات و قوانین ناشى از آن بار یافته و می‌‌تواند با مظهریت اسمای الاهی و آیینه تمام نمای حق تعالی به‌سوی حیات طیبه تداوم و استمرار یابد. تجلی انسان کامل، با یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های پیشاظهور یعنی بلوغ اجتماعی، تا حد قابل توجهی متأثر از رابطه علّی و معلولی است. بنابراین بررسی آن در زمینه‌سازی ظهور انسان کامل آخرالزمان ضرورت می‌یابد. بی‌شک ظهور انسان کامل به‌صورت تکامل مجموعى و بنا به مشیت عادی، محصول قانون الهی سرنوشت و عنصر اختیار و نیز بازتاب سنت الهی شکران و کفران نعمت‌ها است به‌گونه‌ای که اِعمال در مسیر تحقق آن تأثیرگذار و اهمال در واپس ماندگی و تأخر آن تأثیرپذیر خواهد بود. در این پژوهش ارزیابی مؤلفه‌های ایجابی بلوغ اجتماعی پیشاظهور از دیدگاه قرآن کریم و عرفان اسلامی با نگرش معرفت‌شناختی و به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، موردتوجه قرارگرفته است. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که بین مؤلفه‌های ایجابی بلوغ اجتماعی و وقوع ظهور انسان کامل آخرالزمان رابطه همبستگی دوسویه و معناداری وجود دارد. بدین‌سان‌که رشد یافتگی در آراستن به علل ایجابی بلوغ اجتماعی بطور فزاینده‌ای موجبات تعجیل در ظهور را فراهم خواهد ساخت.

مقولة «سبک زندگی» یک افزودة جدید در علوم اجتماعی و روا‌ن‌شناسی نوین است، لیکن عناصر اصلی سبک زندگی نمی‌تواند موضوع جدیدی باشد، آنچه نو و جدید به نظر می‌آید، روش‌های بررسی‌ این مقوله است و نه عناصر اصلی و سازندة آن. موضوع سبک زندگی، همواره در طول تاریخ مد نظر و دغدغة صاحبان ادیان و مکاتب بشری بوده است، پیامبران الهی از طریق کتب آسمانی و حکما، عارفان، متکلمان، فقیهان وحتی ادیبان و مورخان و دیگر ارباب حِرف وصنایع، در ضمن تبیین وشرح اصول مورد نظر خود در صدد انتقال نوع سبک زندگی‌ ایده آل ومطلوب خود به شاگردان وخوانندگان خود بوده‌اند و این هدف مهم از طریق الگو سازی و تقلید صورت پذیرفته است، حتی در مواردی که تصریح به تقلید و الگوسازی از سوی مذهب و مکتبی نشده است،‌ این کار خود به خود، صورت گرفته است. در ‌این مقاله تلاش نویسنده بر ‌این بوده است که با بررسی سخنان امام علی(ع) در قالب خطبه‌ها، نامه‌ها،حکمت‌های آن حضرت در کتاب شریف نهج البلاغه، برخی از عوامل سازنده و تأثیر گذار، همچنین برخی از موانع و عوامل بازدارندة سبک زندگی مطلوب و ایده‌آل از نگاه امام علی(ع) را بررسی و مورد تحقیق قرار دهم و در حد توان خود تلاش نموده‌ام لیکن از آنجاکه سخنان امام در بارة سبک زندگی بسیار وسیع وگسترده است، بررسی همة آنها و ابعادشان در یک مقاله امکان پذیر نیست، امید است که محققان دیگر همت نمایند آنها را بررسی کنند.

یکی از انحرافات مشترک و مشابه در حوزه ادیان آسمانی این است که با وجود هدایت­های عقلانی و ارسال رسل و کتب الهی، انسان در گذر تاریخ به اسطوره‌سازی پرداخته و همت خود را معطوف به بزرگ‌نمایی از اشخاص، نمادهای دینی و اشیاء پیرامون خود نموده که در اصطلاح دینی به آن «غلو» گویند. ازآنجاکه عوامل فرهنگی و اجتماعی و اعتقادی متعددی در شکل‌گیری این پدیده دخیل بوده است، لذا هدف این نوشتار بررسی عوامل و زمینه‌های مشترک شکل‌گیری جریان غلو در عهدین و قرآن کریم می‌باشد. در این مقاله ابتدا به بیان تاریخچه، انگیزه و علل پیدایش غلو از منظر قرآن کریم و عهدین پرداخته شده و در ادامه، معیارهای مشترک شناخت غلو و اهداف مشترک مبارزه با غلو از منظر ادیان مذهبی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که از جمله معیارهای مشترک شناخت غلو از منظر ادیان آسمانی، انتساب ربوبیّت و الوهیت به غیر خدا و انتساب صفات اختصاصی خدا به غیر او به صورت مطلق است. اهداف مشترک مبارزه با غلو در ادیان آسمانی نیز عبارت است از آزادی از قید و بندهای خرافی و غیرعقلانی و تعیین محدوده و قلمرو تقدیس پیامبران که در این مقاله به تفصیل با ذکر شواهد و مثال، بیان شده است.

ازجمله روش‌های شناخت آسیب‌ها و موانع تربیت معنوی، عمل به دستورالعمل‌ها و سفارش‌های امام علی(ع) است که خود پله‌های بالاترین درجات کمال و معنویت را پیموده و آسیب‌ها و موانع آن را به وجه احسن از سر راه خود زدوده است. تربیت معنوی پروراندن و رشد میل فطری انسان به پروردگار و تعالی‌بخشی ملکات نفسانی است. مقاله پیش‌رو درصدد است با بهره‌مندی از آموزه‌های امام علی(ع) به روش توصیفی تحلیلی نقش آسیب‌های دنیاگرایی در تربیت معنوی را موردبررسی قرار دهد. با واکاوی آموزه‌های نهج‌البلاغه معلوم می‌شود که مهم‌ترین آسیب تربیت معنوی دنیاگرایی است. دنیاگرایی مانع نیل انسان به‌مراتب کمال، رشد و تربیت معنوی بوده و باعث غفلت انسان از جایگاه انسانی خود خواهد شد. نتایج پژوهش نشان داد که عواملی همچون لذت‌طلبی افراطی، حبّ دنیا، اشرافی‌گری کارگزاران حکومتی، انکار معاد، عطش تشنگان دنیا، مستی ناشی از نعمت، نیرنگ‌بازی دنیا و آزمندی زمینة دنیاگرایی را فراهم نموده و عوارض جبران‌ناپذیری را برای تربیت معنوی انسان به بار می‌آورد. هدف نهایی دین تربیت معنوی انسان و تعالی روحی او است. با تأمل در مقتضیات چنین تربیتی به آسیب‌های دنیاگرایی در تربیت معنوی پی می‌بریم.

کرامت انسان یکی از موضوعات بسیار مهم در قلمرو فلسفه، حقوق، اخلاق و عرفان است.کرامت انسانی، به­ منزلۀ یک حق یا مجموعه­ای از حقوق غیر­قابل­ سلب و محور و مبنای حقوق بشر تلقّی­ می­شود که جامعه اسلامی، ملزم به رعایت آن است. براساس آیات قرآن و روایات، اصل اولیّه کرامت انسانی این است که کسی بدون اجازه حق ورود به حریم خصوصی انسان دیگری را ندارد مگر موارد خاصی که دلیل معتبر عقلی یا نقلی بر جواز آن دلالت­ کند. داشتن حریم خصوصی یا حق خلوت یکی از منزل­ های مورد تأکید عرفان است و از سرچشمه­ های خودشناسی و خداشناسی می­باشد. از بررسی آیات و روایاتی که جهت اثبات حریم خصوصی انسان بیان گردید به­ دست می ­آید که مبانی و خواستگاه ­های حقوقی در حیطه حریم خصوصی انسان شامل: تأمین امنیت، آزادی، آرامش و حفظ آبرو، کرامت و عزت انسان، احساس مسؤولیت و تکلیف، حرمت انسان، اوامر و نواهی اخلاقی می­باشد و از­آنجا­که براساس آیۀ شریفه «... إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً... » ( بقره/ ۳۰ ) و آیه ( وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ ... ).( اسراء/ ۷۰) انسان اشرف مخلوقات و شایسته احترام است. طبعاً باید کرامت، عزت و امنیت او حفظ ­شود از­سوی ­دیگر، حفظ این امور مستلزم آن است که حریم خصوصی او هتک نگردد از­ این­ رو، خدای متعال هر کاری را که مستلزم هتک حریم خصوصی انسان باشد ممنوع ساخته ­است.

غنای ادبیات قرآن، موجب تدوین قواعد ادبی و نحوی زبان عربی شده و بر علم قرائت، تأثیر گذاشت. سپس اسلوب ادبی، زمینه­ساز سنجش قرائات با معیار زبان عربی و گزینش قرائت صحیح شد. مراحل تاریخی سنجش قرائات با معیار زبان عربی و مهمترین نتایج آن بدین ترتیب است: 1ـ در عصر تابعین تا ظهور ابن مجاهد، قواعد نحوی، ضابطه­مند نبود. پس از تدوین قواعد، نقد قرائات با معیار زبان عربی فراگیر شد و مباحث اجتهادی در قرائت، رواج یافت؛ 2ـ در عصر پس از ابن مجاهد تا ظهور ابن جزری، قرائات هفت­گانه رواج و مشروعیت یافت، اهمیت فزاینده به فن قرائات به وجود آمد. بازار قرائت پژوهی با رویکردی متعصبانه و قداست گرایانه، رونق یافت. دو دیدگاه نقد قرائات با معیار زبان عربی و قِداست یافتن قرائات با اعتقاد به وحیانیّت آن، شکل گرفت؛ 3ـ در عصر پس از ابن جزری تا عصر حاضر، اعتقاد به وحیانیّت قرائات رواج یافت. تلاش در توجیه قرائات ضعیف با حداقل­های ادبی صورت گرفت. نگارش یافتن کتاب­های ارزنده در علم قرائت، توسعه آن و شکل­گیری شاخصه­های قرائی، از دیگر وقایع این دوره است. در پژوهش حاضر، تلاش بر آن است با رویکردی تاریخی ـ تحلیلی، مراحل سه‌گانه مذکور بررسی شود و در پرتو آن، شاخصه­های قرائی جهت شناخت و گزینش قرائت صحیح و ارجح تبیین شود و روش تحقیق در این مقاله توصیفی ـ تحلیلی است که از منابع کتابخانه‌ای بهره برده شده است.

اختیار در قرائات با پیدایش اختلاف قرائات در نیمه­­ی دوم سده­ی اوّل و نیمه­ی اوّل سده­ی دوم هجری بروز نمود. سپس دانشمندان اسلامی سده­های بعدی متأثّر از کتاب «السّبعه» ابن مجاهد و اقدام وی مبنی بر انحصار قرائات در هفت قرائت، اختیار قرائی در قالب احتجاج و استدلال گرایی در قرائات را با ارائه­ی معیارها و اسلوب­هایی به گزینش قرائت صحیح اقدام نمودند. در پژوهش حاضر، تلاش بر آن است تا با رویکردی تاریخی و تحلیلی، از بین معیارهای دانشمندان علم قرائت گذشته تاکنون، معیارهای علمی گزینش قرائت صحیح (شامل موافقت قرائت قاری با قرائت عموم مسلمانان یا قرائت همگانی، مطابقت قرائت با رسم الخطّ مصحف عثمانی، موافقت قرائت با قواعد زبان عربی، عدم مخالفت قرائت با براهین عقلی) و اسلوب­های روایی، ادبی، تفسیری و نگارشی اختیارات ایشان که در بردارنده­ی آثار ثبوتی (شامل بقاء متنی قرآن، شکل­گیری معیارهای متنوّع گزینش قرائت صحیح، توسعه علم قرائت، ترویج استدلال گرایی در پذیرش یا ردّ قرائات، غنای ادبیات قرآن، زمینه‌ساز رشد زبان عربی و تدوین علم نحو، اثر بخشی بر علوم تفسیری و فقهی) و همچنین در بردارنده­ی آثار منفی و آسیبها (شامل استبداد در رأی و اجتهاد قاری، خودستایی قاری در ادبیات عرب و کسب شهرت، ضعف قاری در ادبیات عرب، عدم شناخت قواعد عربی، قوی­تر شدن شبهه تحریف قرآن از سوی مستشرقان و تشکیک ایشان در انکار وحیانیّت قرآن) می­باشد را تبیین نماید.

مقاله حاضر با تکیه بر آراء علامه طباطبایی به تبیین پدیده نقل به معنا و تأثیر آن‌ در فهم آیات قرآن و روایات نبوی پرداخته و با دقت در نمونه‌هایی از روایات تفسیری آسیب‌دیده که در «المیزان» مورد نقد و بررسی قرار گرفته، شیوه علامه را در نقد این روایات،‌ معیارهای تشخیص آسیب‌ و قضاوت نهایی ایشان درباره روایات مذکور را بیان کرده است. به عقیده علامه یکی از عوامل پیدایش نقل به معنای بی ضابطه اجتهاد و بدفهمی راویان است. ایشان در مواردی که این پدیده باعث اختلاف بین روایات شده در صورت عدم امکان ترجیح بین روایات به جمع بین آن‌ها یا بیان وجه مشترکشان می‌پردازد؛ و هرگاه نقل به معنا منجـر بـه تحریف روایات گردد با دقتی کم نظیر، تحریف‌ها را بیان و رد می‌کند. علامه طباطبایی(ره) در «المیزان» با معیار قرآن، روایات، عقل و تاریخ به نقد و بررسی پدیده نقل به معنا در روایات پرداخته‌اند. یافته این پژوهش آن است که در این تفسیر، سه نوع نقل به معنا به کار رفته است؛ تفاوت الفاظ بدون تغییر مفاهیم، تفاوت الفاظ همراه با تغییر مفاهیم، تفاوت در الفاظ همراه با تحریف مفاهیم، که به تفصیل بیان شده‌اند. روش این تحقیق توصیفی-تحلیلی با فن کتابخانه‌ای می‌باشد.