جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با سقوط خلافت عثمانی، اندیشه احیای خلافت اسلامی، از شرق تا غرب دنیای اسلام را فراگرفت؛ گویی اهل­سنت که تا پیش از این، جهان بدون خلیفه را ندیده بودند، دچار بهت شدند و هر یک در گوشه­ای از دنیای اسلام، به تدوین اندیشه خلافت پرداختند. إسرار احمد نویسنده سرشناس پاکستانی، از نظریه­پردازان مهم این عرصه در حوزه شرقی جهان اسلام است. اندیشه او بازتاب سه جریانی بود که از آزاد، اقبال و مودودی شروع شد و تأثیر آن در یک فرآیند زمانی و ذیل اوضاع سیاسی- اجتماعی خود را نشان داد. در نوشتار پیش روی، مسأله اساسی شناساندن اندیشه­های اسلام­گرایی و خلافت اسلامی و تحول فکری اسرار احمد در یک فرآیند زمانی و زمینه تاریخی و تبیین اندیشه سیاسی وی در این زمینه است. بر اساس روش تاریخی- تحلیلی، إسرار احمد نخست تابع افکار آزاد در ایده بازگشت به قرآن و اندیشه اصلاح فکری اقبال بود و در جهت دنبال نمودن اهداف فوق، «مرکز انجمن خدّام القرآن (1972م)» را بنیان نهاد و نخستین نوشتارش نیز در همین چارچوب بود. در مرحله بعد، تأثیرات تفکر انقلابی مودودی و اصلاحی اقبال بیش­تر نمایان گردید؛ لذا وی «تنظیم اسلامی (1975م)» را راه اندازی کرد. سرانجام او با بازگشت به اندیشه آزاد در جنبش خلافت و انقلاب اسلامی مودودی، «تحریک الخلافت (1991م)» را به منظور انقلاب همه­جانبه و استقرار نظام خلافت تشکیل داد. مرحله اخیر نظریه سیاسی إسرار احمد، ترکیبی از نگرش سنتی اهل­سنت در زمینه خلافت و شیوه­های مدرن غربی درباره حکومت بود.

دست یابی به نگرشی کلی در حوزه تاریخ فرهنگ، مستلزم شناخت اوضاع تاریخی و اجتماعی اقلیت های جوامع است. زردشتیان به مثابه بقایای پیروان آیینی باستانی، علی رغم تحولات تاریخی، هنوز در ایران و هند و دیگر کشورها زیست می کنند. آنان را در ایران «زردشتی» و در هند «پارسی» می نامند. این دو اقلیت دارای ریشه های فرهنگی مشترکی با یکدیگرند. شناخت اوضاع فرهنگی و اجتماعی آنان در گذشته و حال، مستلزم تتبعات تاریخی است. در این میان، توجه به آرای سیاحان و ماموران اعزامی به ایران جایگاهی خاص دارد. در دوره قاجار، به ویژه در زمان ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، بسیاری از این سیاحان و ماموران، ضمن گفت و گو درباره مسائل فرهنگی و اجتماعی ایران، بسته به رویکردهای مختلف خود، به بیان نظر راجع به زردشتیان پرداختند. در این نوشتار به آرا و رویکردهای سفرنامه نویسان خارجی عصر ناصری و مظفری در خصوص زردشتیان پرداخته می شود. همچنین، علل این رویکردهای غالبا مثبت مورد بررسی قرار می گیرد.

این مقاله کوششی است درباره چگونگی تشکیل و نضج و بالندگی فرقه حروفیه با نگاهی به زمینه های پیدایش و آغاز و انجام آن و تاثیرات آن بر دیگر اندیشه های عرفانی. مسأله اصلی واکاوی زمینه های شکل گیری این فرقه در ایران است و روش پ ژوهش نیز تاریخی و مبتنی بر توصیف و تحلیل خواهد بود. در نهایت نیز نتیجه تحقیق در خصوص فرقه حروفیه اجمالا مطرح می شود که این فرقه در یکی از دوره های گذار در تاریخ ایران پدید آمد. به لحاظ سیاسی گذار از ایران چند دولتیِ پس از ایلخانان، به ایران متحد عصر صفوی، به لحاظ فرهنگی از ایران غالباً سُنّی، به ایران شیعی و به لحاظ اجتماعی نیز گذار از ایران پر آشوب و جنگ دوره تیموری و ترکمانان به ایران نسبتاً با ثبات عصر صفوی.