جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فمینیسم در نگاه کلی نظریه­ای است که به دنبال برابری زنان و مردان می­باشد. فمنیسیم، در طول سه دوره­ای که پشت سر گذاشته، دستخوش تغییرات فراوانی شده و انواع گوناگونی به خود دیده است نظیر فمینیسم لیبرال، فمینیسم مارکسیسم، فمینیسم رادیکال، فمینیسم سوسیال و فمینیسم پست-مدرن تا فمینیسم اسلامی. نوشتار حاضر مسئله مادری را در فمینیسم رادیکال مورد بررسی قرار می­دهد و سپس براساس نظرات برخی حکمای معاصر مسلمان به نقد و بررسی مؤلفه­های آن می­پردازد. فمینیست­های رادیکال با مسائلی همچون ازدواج، تولیدمثل و مادری و به­طور­کلی خانواده به شدت مقابله می­کنند. آنها ازدواج را مساوی با فحشا دانسته و مادری را سدی بزرگ بر سر راه زنان می­دانند که هدف آن سرکوب زنان است. در بستر فکر اسلامی معاصر نیز اندیشمندانی نظیر علامه طباطبایی (ره)، شهید مطهری (ره) و آیت­الله جوادی آملی و برخی دیگر، نگاهی متفاوت به موضوع خانواده به­ویژه مسئله مادری داشته­اند که به آن خواهیم پرداخت. علی­رغم فمینیست­های رادیکال که مادری را مانعی بر سر راه سعادت زنان می­دانند، اسلام و حکمای مسلمان، به­طور کلی مادری را به منزله پلی می­دانند که می­تواند زن را به مقامات عالی معنوی برساند. به­عبارتی، یکی از راه­های دستیابی به سعادت دنیا و آخرت از مسیر رابطه مادر با فرزندش حاصل می­شود. در این راستا مقایسه آراء و دیدگاه­های گوناگون، ما را به فهم عمیق­تر و متفاوتی از مسئله مادری و فرزندآوری خواهد رساند.

همدلی ظرفیتی در انسان است که به‌وسیلۀ آن، واکنش‌های دیگر‌گرایانۀ عاطفی برقرار می‌کند. فرد به کمک این ویژگی می‌تواند از منظر دیگری جهان را ببیند و احساس او را درک کند؛ بنابراین انسان‌ها با تخیل شرایط «دیگری»، می‌توانند رنج‌ها و لذت‌های او را ادراک کنند. همدلی در اخلاق، نقش برجسته‌ای دارد؛ به‌ویژه تأثیر آن در قضاوت اخلاقی قابل توجه است. عده‌ای از منتقدان، منکر سودمندی همدلی برای قضاوت اخلاقی شدند. نقد این عده به دو شکل متفاوت ارائه شده است: برخی از این استدلال‌ها ناظر به انکار ضرورت همدلی برای قضاوت اخلاقی است و برخی دیگر مدعی‌اند که همدلی تأثیر منفی بر قضاوت اخلاقی می‌گذارد. در مقاله حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی تدوین شده است، نخست ادلۀ منتقدان بررسی شده، سپس به تحلیل سه نوع رابطۀ علّی، سازه‌ای و تبیینی و بازبینی تأثیرات منفی همدلی بر قضاوت اخلاقی پرداخته خواهد شد. درنهایت این نتیجه حاصل می‌شود که اولاً همدلی به‌مثابۀ عنصری قوام‌بخش در تبیین قضاوت اخلاقی، موجه است؛ ثانیاً گرچه نمی‌توان به‌صورت کلی همۀ اقسام همدلی (شناختی/عاطفی) را برای قضاوت اخلاقی ضروری دانست و تأثیرات آن‌ را کاملاً مثبت ارزیابی کرد، دست‌کم می‌توان نشان داد که همدلیِ شناختی عنصری مثبت در قضاوت اخلاقی است.

بنا بر برخی تعاریف، وظیفه الهیات عملی در وهله نخست تحلیل و تفسیر الهیاتی از واقعیات اجتماعی و فرهنگی و اعمال فردی و اجتماعی انسان‌ها و سپس ارائه راهکار الهیاتی متناسب با آن است. بر این اساس، دروغ که در اشکال متنوعی در زندگی روزمره متبلور می‌شود موضوعی درخور توجه است. پیتر کریفت، فیلسوف تومیست و مؤلف کتاب الهیات عملی، معتقد است که دروغ گاهی نه تنها بد نیست، بلکه خوب و لازم است؛ اما این را که در چه شرایطی دروغ گفتن بهتر از دروغ نگفتن است می‌توان با رجوع به شهود و وجدان دریافت. او با توسل به عقل‌گرایی ارسطویی-توماسی به نقد مکتب نام‌گرایی، فلسفه دکارت و کانت می‌پردازد و معتقد است اینان شهود را، که در فلسفۀ ارسطو و آکویناس ذیل عقل بود، به کناری نهادند و تعریفی از عقل ارائه کردند که گویی عقل صرفاً به مثابه کامپیوتری است که از قبل برنامه به آن داده شده و بر اساس آن عمل می‌کند. این در حالی است که در عقل‌گرایی ارسطویی-توماسی، شرایط و موقعیت و قصدْ اهمیت قابل‌توجهی دارد. در جواز صحت دروغ، کریفت و همفکران او بر آنند که شرایط، قصد خوب و شهود اخلاقی عواملی هستند که می‌توانند گاهی جواز صحت دروغ باشند. اما در مقابل نقدهایی بر دیدگاه ایشان وارد شده، از جمله این که این دیدگاه با آموزه‌های کلیسا و الهیات کاتولیک تنافی دارد و به نوعی شهود اخلاقی را جایگزین حقیقت مطلق موجود در آموزه‌های عیسی مسیح (ع) کرده است.

قاعده «الواحد» از قواعد معروف فلسفی است که مورد پذیرش فیلسوفان قرار گرفته است امّا متکلّمانی همچون غزالی و فخر رازی این قاعده را نپذیرفته و در ردّ آن کوشیده اند. مهم ترین ادله بر اثبات قاعده از سوی بوعلی ارائه گردیده و پس از او نیز تلاش هایی در تقویت این ادله و پاسخ به اشکالات بر آن، صورت یافته است محقق اصفهانی نیز که قاعده الواحد را پذیرفته برای اثبات آن، استدلال هایی را سامان داده و با بهره گیری از وجوب بالغیر، امکان ماهوی و امکان وجودی (فقری) به اثبات قاعده پرداخته یا تقریرهای روشنی از آن به دست داده است در این دسته براهین با استفاده از اموری همچون وجوب و امکان، وجود هر گونه تعدد در ناحیه این امور را سبب تعدد در وجود علت و معلول یا حیثیت ها و اعتبارات مربوطه دانسته و آن را ناسازگار با وحدت شمرده است.تلاش این نوشتار ارائه تقریر روشنی از ادله ایشان است.

«اخلاق اسلامی چیست؟»؛ «چگونه ممکن است؟»؛ «ساختار آن کدام است؟» اصلی‌ترین مسائلی است که در این رساله? دکتری به آنها پرداخته‌ایم. اخلاق اسلامی به عنوان نوعی از اخلاق دینی ـ هم به لحاظ فلسفی و هم به لحاظ دینی ـ موضوع پر‏اهمیّتی است. امّا در عین حال استدلال شده است که اخلاق اسلامی نمی‌تواند وجود داشته باشد کما اینکه دیگر اخلاق‌های دینی هم امکان تحقّق ندارند؛ آنچه وجود دارد اخلاق مسلمانان است. کسانی‌که چنین ادّعایی را مطرح می‌کنند، گاه به این نکته پناه می‌برند که ما به واقع‌ِ اسلام دسترسی نداریم و فقط با تفسیرهای مسلمانان از آن مواجهیم پس نباید از «اخلاق اسلامی» به عینه سخن گفت. و گاه مدّعی می‌شوند پذیرفتن «ذوات» مستقل برای اشیاء که از حکمت یونان به ارث رسیده است، ضرورتاً حیطه‌ای مستقل برای اخلاق بازمی‌کند که رجوعی به دین ندارد. در این رساله به این استدلال‌ها پاسخ گفته‌ایم و راه را برای پذیرش نوعی «اخلاق اسلامی» بازکرده‌ایم. در ضمن دو نمونه از مهم‌ترین آثار اخلاقی حکیمانه را مورد تحقیق و تدقیق قرار داده‌ایم: تهذیب الاخلاق ابن‌مسکویه و جامع‌السعادات نراقی. در فصل پایانی، ساختاری برای اخلاق اسلامی پیشنهاد کرده‌ایم. «غایت نهایی» در اخلاق اسلامی توضیح داده شده است، همچنین نگاه اسلام به «فاعل اخلاقی» و «فعل» او مورد بررسی قرار گرفته است؛ و نهایتاً «حیطه? اخلاق اسلامی» به عنوان رکنی از ارکان ساختار اخلاق اسلامی مورد بحث قرار گرفته است. در نهایت این فصل، دو دیدگاه مختلف در باب اخلاق اسلامی: یکی از غرب و دیگری از شرق مورد نقّادی قرار گرفته است: نگاه مک‌اینتایر به اخلاق ابن سینا و نگاه علامه طباطبایی به اخلاق توحیدی