جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زیست اخلاقی همواره دغدغۀ اصلی ادیان و اندیشمندان بوده و عقل و وهم به عنوان دو رکن لازم برای تحقق زیست اخلاقی مطرح بوده‎اند؛ حال آنکه اصولا این دو بدون استعانت از عنصر خیال اثر بخش نخواهند بود. در اندیشۀ عرفان اسلامی خیال یکی از ارکان تشکیل دهندۀ نظام هستی (خیال منفصل) و نهاد انسان (خیال متصل) بوده است. مسألۀ این تحقیق این است که از منظر عرفان اسلامی، به‌ویژه اندیشه‎های ابن عربی میان عالم خیال و حقائق اخلاقی چه نسبتی برقرار است و قوۀ خیال چه نقشی در زیست اخلاقی دارد؟ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده‎های کتابخانه‎ای نشان می‎دهد که سالک با تکیه بر توانمندی‎های قوۀ خیال می‎تواند با صور نورانی موجود در خیال منفصل مرتبط گشته و با تهذیب خیال از خواطر شیطانی و نفسانی به مشاهدۀ معانی اخلاقی متمثل شده در عالم مثال بپردازد که نتیجۀ آن ایجاد انگیزه، شور، رغبت و اراده مستمر در جهت اخلاقی زیستن و تحصیل اخلاق توحیدی است.

در علم اخلاق، به افعال اختياري انسان و ملکات و صفات فاضله و رذيله نفس پرداخته مي‌شود و راه‌هاي تهذيب نفس بيان مي‌گردد. در اين ميان، کيفيت عملکرد قواي نفساني تأثير مستقيم در کيفيت زيست اخلاقي انسان دارد. اهميت اين مسئله، از اين جهت است که اخلاق جداي از انسان نيست، بلکه سازندة هويت و من واقعي او است. علامه طباطبائي با تأکيد بر مبدأيت قواي نفساني و نقش آن در کيفيت صدور فعل اخلاقي، رويکردي انسان‌شناسانه به حوزة اخلاق ارائه مي‌دهد. در اين رويکرد، تمامي مفاهيم اخلاقي در مفهوم «اعتدال» خلاصه مي‌گردد و راه رسيدن به تربيت اخلاقي و رهايي از رذائل را اعتدال‌بخشي به قواي دروني نفس برمي‌شمرد. وي جايگاه ادراکات عقل عملي را بي‌بديل توصيف مي‌کند؛ ولي ازآنجاکه انسان‌شناسي علامه از خداشناسي او جدا نيست، ضمن پيوند ميان اين دو مبنا، با بهره‌گيري از معارف قرآن در نهايت رويکرد «اخلاق توحيدي» را برگزيده و آن را کامل‌ترين رويکرد اخلاقي نسبت به مکاتب اخلاقي پيش از اسلام معرفي مي‌نمايد. روش اين مقاله، ‌تحليلي و با استفاده از داده‌هاي کتابخانه‌اي است.