جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مباحث توحيد خداوند و صفات الهي و نفي شرك را از ديدگاه روايات پيامبر و اهل بيت او -صلوات الله عليهم اجمعين- با افزودن مباحث عقلي در اين كتاب گرد آورده است. مؤلف اين كتاب را به امر «الامام المعز لدين الله» و بنام وي تأليف و از آراء وي استفاده كرده است. مؤلف، اين اثر را به دستور امام معزالدين نگاشته و در مقدمه به تجليل از او ياد كرده است. در ابتداي كتاب آمده است: « فبسطت هذا الكتاب علي ما قدمت ذكره في اتيان حقيقة التوحيد لله سبحانه و نفي التشبيه و الصفات عنه لا شريك له بما جاء في ذلك عن الائمة من أهل بيت رسول الله صلي الله عليه و علي آله أجمعين مما أثروه و انتقل فيهم عنه و بما ذكرته مما أقامني عليه و لخصه لي منه و أمرني ببسطه ولي الزمان مولاي الامام المعزالدين الله أمير المؤمنين صلوات الله عليه و شرحت غريب ما جاء في ذلك من اللفظ و غامض المعاني بمبلغ علمي و عرضت ذلك بعد أن جمعته علي امام الزمان الذي أمر بجمعه فنقحته و صححته و أمر بنشره أدام الله علو أمره و ابتدأت فيه بذكر خطبة لأمير المؤمنين علي ابن أبي طالب صلوات عليه تعرف بالوحيدة و هي قلوله عليه السلام ... الحمد لله القديم الدايم الحي الأحد الواحد الصمد الذي لم يزل بلا تو هم غاية و آخر بلا انقطاع نهاية ... » مجدوع در فهرسه الكتب والرسائل اين كتاب را معرفي كرده و خطبه هاي شرح شده در آن را چنين بر شمرده است: « و ابتدأت فيه بذكر خطبة لأمير المؤمنين علي بن ابي طالب عليه السلام تعرف بالتوحيدة و هي قوله [الحمد لله القديم الدائم الحي الأحد الصمد الذي لم يزل أولاً بلا تو هم غاية ... ] و أورد بعد الخطبة المذكورة و شرحها خطبته المعروفة و هي قوله [الحمد لله الذي خلق الأرواح والأجسام ... ] ثم خطبته أعني علي عليه السلام التي مطلعها [الحمد لله الذي لا تدركه الشواهد ... ] ثم توحيداً له مطلعه [ الحمد لله الذي فاتت عظمته الوصف والتقدير ... ] ثم تحميداً له و توحيداً مطلعه [ الحمد لله ذي الالوهية و الوحدانية الذي خلق الخلق ... ] ثم توحيداً له مطلعه [‌ الحمد لله الدائم القديم الذي لم يزل و لا يزال الي غير نهاية و لا انتهاء له ... ] ثم توحيداً له أيضاً، و قد أتاه رجل فقال يا أمير المؤمنين هل تصف لنا خلق السماوات و الأرض و الجبال و البحار و كيف كان بدأ ذلك ؟ فقبض عليه السلام بيده علي لحيته و هي بيضاء و هملتا عيناه. ثم قام فصعد المنبر فقال [‌الحمد لله الذي توحد بالربوبية و تفرد بالالوهية ... ]‌ثم ما روي عن عليه السلام ان رجلاً أتاه فقال له يا أمير المؤمنين هل تصف لنا رباً فتغير وجهه. ثم قام فرقي المنبر و قال [ الحمد لله الذي لا يعوزه المنع ... ]‌و الي هاهنا أعني الشيء اليسير من شرح هذه الخطبة المذكورة، هذا الكتاب موجود، و الله أعلم كم يكن باقية» از گفته مجدوع بر مي آيد كه نسخه هاي اين كتاب ناتمام مانده است. در انجامه نسخه حاضر نيز آمده است: « قد تم الموجود من كتاب التوحيد و هو يشتمل علي جزئين و من وجده فليتممه و لا يقرأ هذا الكتاب الا باذن صاحب الأمر و الدعوة الهادية و الا حرام غير جائز النظر ... » . دو نسخه خطي از كتاب التوحيد مي شناسيم: 1- نسخه شماره 2958 كتابخانه دولتي برلين، كه تصوير حاضر بر گرفته از آن است. 2- نسخه شماره 47 مجموعه فيضي در بمبئي، كتابت در 1260 ق. از چاپ اين كتاب اطلاعي بدست نيآمد. « ابوالفضل، حافظيان» [عكسي مركز احياء 2/187؛ مرعشي 4/5]

اَلمَناقِبُ وَ المَثالِب کتابی به زبان عربی، تألیف قاضی نعمان مغربی (متوفای ۳۶۳ ق)، عالم شیعه اسماعیلی است. مغربی در این کتاب به ذکر مناقب اجداد و خاندان پیامبر(ص) و مثالب (نقائص، عیب‌ها و بدی‌ها) دشمنان ایشان پرداخته است. موضوع مثالب (ذکر نقائص، عیب‌ها و بدی‌ها) همانند مناقب‌نویسی (ذکر فضائل و خوبی‌ها) در میان نویسندگان و مورخان قدیم رایج بوده و آثار زیادی در این باره وجود دارد. قاضی نعمان مغربی عالم شیعی اسماعیلی هر دو موضوع را در کنار هم قرار داده و اثری جدید پدید آورده است. غالب مثالب‌نویسان شیعه به بیان بدی‌های خلفا و دشمنان ائمه و در نگاهی عام به مثالب بنی امیه پرداخته‌اند و از مناقب و عظمت بنی هاشم یاد می‌کنند. قاضی نعمان این کتاب را بر خلاف کتاب شرح الاخبار به شیوه حدیثی نیاورده و گزارش‌ها و حکایات را به صورت پیوسته ذکر می‌کند. مؤلف سعی کرده در برابر هر نفر که از او بدی‌هایی ذکر کرده به خوبی‌های شخص مقابل او بپردازد. کتاب مناقب و مثالب قاضی نعمان، مشتمل بر ذکر مناقب بنی‌هاشم و از میان ایشان اجداد و خاندان رسول خدا(ص) و اهل بیت آن حضرت است. مثالب ذکر شده در این کتاب هم درباره بنی عبدشمس و خاندان ابوسفیان و به خصوص معاویه، یزید، عثمان، مروان و فرزندان اوست. این کتاب نیز در بردارنده شرح حال ائمه با تأکید بر فضائل آنان تا امام صادق(ع) است. برخی از عناوین کتاب عبارتند از: - ذکر مناقب عبدمناف بن قصی - ذکر مناقب هاشم بن عبدمناف - مثالب عبدشمس بن عبدمناف - مناقب عبدالمطلب بن هاشم - ذکر مناقب عبدالله بن عبدالمطلب - مثالب حرب بن امیة بن عبد شمس - ذکر مناقب أبی طالب بن عبدالمطلب و فرزندان - ذکر مناقب أمیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) - مثالب معاویة بن أبی سفیان - ذکر مناقب ائمه اطهار (امام حسن(ع) تا امام صادق(ع).

دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام والقضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام، کتابی درباره باورهای دینی و احکام فقهی مذهب اسماعیلی و مهمترین کتاب قاضی نعمان در فقه است که به سفارش خلیفۀ فاطمی، المعز لدین الله نگاشته شده است. این کتاب علاوه بر آنکه تمامی ابواب معروف فقه را در بر دارد، در نخستین مبحث خود با عنوان کتاب الولایة، به برخی از مهم‌ترین باورهای اسماعیلی پرداخته است. ایمان از دیدگاه اسماعیلیان و تفاوت آن با اسلام و نیز ولایت اهل بیت علیهم السلام و تشویق به فراگیری علم مباحثی است که در این بخش مطرح شده است. این کتاب در نزد اسماعیلیان جایگاه بلندی دارد. همچنین برخی از علمای اثناعشری در مباحث فقهی خود از آن استفاده می‌کردند. مؤلف این کتاب، قاضی نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حیون تمیمی مغربی، عالم قرن چهارم هجری است. وی در حکومت فاطمی، مناصب مهمی را بر عهده داشت و در مقطعی نیز قاضی القضات مصر شد. تألیفات او به ۴۷ کتاب می‌رسد و حیطه‌های مختلف علوم دینی از قبیل فقه، تأویل، تفسیر، روایات و... را دربرمی‌گیرد. این کتاب از همان دوران معز، متن بنیادین فقه اسماعیلی بوده و هنوز نیز مهم‌ترین منبع فقهی اسماعیلی، به‌ویژه نزد اسماعیلیان طیبی و از جمله بهره‌های هند است. این کتاب را آصف فیضی در دو جلد در قاهره منتشر کرده و احادیث آن در منابع شیعه اثناعشری نیز مورد توجه و استناد است. این کتاب توسط عبدالله امیدوار به فارسی ترجمه و در سال ۱۳۷۳ به وسیلۀ انتشارات اسماعیلیان قم منتشر شده است.

دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام والقضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام، کتابی درباره باورهای دینی و احکام فقهی مذهب اسماعیلی و مهمترین کتاب قاضی نعمان در فقه است که به سفارش خلیفۀ فاطمی، المعز لدین الله نگاشته شده است. این کتاب علاوه بر آنکه تمامی ابواب معروف فقه را در بر دارد، در نخستین مبحث خود با عنوان کتاب الولایة، به برخی از مهم‌ترین باورهای اسماعیلی پرداخته است. ایمان از دیدگاه اسماعیلیان و تفاوت آن با اسلام و نیز ولایت اهل بیت علیهم السلام و تشویق به فراگیری علم مباحثی است که در این بخش مطرح شده است. این کتاب در نزد اسماعیلیان جایگاه بلندی دارد. همچنین برخی از علمای اثناعشری در مباحث فقهی خود از آن استفاده می‌کردند. مؤلف این کتاب، قاضی نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حیون تمیمی مغربی، عالم قرن چهارم هجری است. وی در حکومت فاطمی، مناصب مهمی را بر عهده داشت و در مقطعی نیز قاضی القضات مصر شد. تألیفات او به ۴۷ کتاب می‌رسد و حیطه‌های مختلف علوم دینی از قبیل فقه، تأویل، تفسیر، روایات و... را دربرمی‌گیرد. این کتاب از همان دوران معز، متن بنیادین فقه اسماعیلی بوده و هنوز نیز مهم‌ترین منبع فقهی اسماعیلی، به‌ویژه نزد اسماعیلیان طیبی و از جمله بهره‌های هند است. این کتاب را آصف فیضی در دو جلد در قاهره منتشر کرده و احادیث آن در منابع شیعه اثناعشری نیز مورد توجه و استناد است. این کتاب توسط عبدالله امیدوار به فارسی ترجمه و در سال ۱۳۷۳ به وسیلۀ انتشارات اسماعیلیان قم منتشر شده است.

شرح الأخبار فى فضائل الأئمة الأطهار (عليهم‌السلام) بر خلاف نامش منحصر به فضائل و مناقب ائمه نيست؛ بلكه يك دوره تاريخ ائمه از اميرالمؤمنين علی‌ عليه‌السلام تا پايان زندگى امام صادق عليه‌السلام است. مؤلف اين كتاب قاضى نعمان مغربى (م 363) كه بر مذهب اسماعيليه است پس از شرح زندگى و مناقب امام صادق(ع)، به مهدى مغربى و مطالبى درباره اسماعيليه و فاطميان پرداخته و شرح حال بقيه ائمه را ذكر نكرده است. در عين حال اين كتاب از آثار كهن در زندگى امامان شيعه بخصوص اميرمؤمنان‌ عليه‌السلام به شمار مى رود كه با توجه به اشتراك عقيده مؤلف تا امام ششم، مباحثى كه در آن آمده كاملاً با روايات شيعه اماميه مطابق است. جلد اول و دوم كتاب، اختصاص به زندگى و فضائل امام اول دارد و در جلد سوم به بقيه اهل‌بيت و مباحث خاص ديگر پرداخته است. روش قاضى نعمان در اين كتاب، حديثى است و سلسله اسناد خود را كامل آورده است. راويان وى همانند كتب شيعى امامى، راويان ائمه هستند چنانكه اصل روايات و مطالب اين كتاب درباره اهل‌بيت و فضائل آنان، همانند روايات اماميه است حتى در بخش آخر اين كتاب كه به موضوع مهدى پرداخته شده روايات اماميه درباره مهدى نقل شده است ليكن مؤلف با هدف برداشت خاص از اين روايات، آنها را نقل مى‌كند به‌گونه‌اى كه تا مدتها پيش، كسى به اسماعيلى بودن قاضى نعمان اطمينان نداشت.

شرح الأخبار فى فضائل الأئمة الأطهار (عليهم‌السلام) بر خلاف نامش منحصر به فضائل و مناقب ائمه نيست؛ بلكه يك دوره تاريخ ائمه از اميرالمؤمنين علی‌ عليه‌السلام تا پايان زندگى امام صادق عليه‌السلام است. مؤلف اين كتاب قاضى نعمان مغربى (م 363) كه بر مذهب اسماعيليه است پس از شرح زندگى و مناقب امام صادق(ع)، به مهدى مغربى و مطالبى درباره اسماعيليه و فاطميان پرداخته و شرح حال بقيه ائمه را ذكر نكرده است. در عين حال اين كتاب از آثار كهن در زندگى امامان شيعه بخصوص اميرمؤمنان‌ عليه‌السلام به شمار مى رود كه با توجه به اشتراك عقيده مؤلف تا امام ششم، مباحثى كه در آن آمده كاملاً با روايات شيعه اماميه مطابق است. جلد اول و دوم كتاب، اختصاص به زندگى و فضائل امام اول دارد و در جلد سوم به بقيه اهل‌بيت و مباحث خاص ديگر پرداخته است. روش قاضى نعمان در اين كتاب، حديثى است و سلسله اسناد خود را كامل آورده است. راويان وى همانند كتب شيعى امامى، راويان ائمه هستند چنانكه اصل روايات و مطالب اين كتاب درباره اهل‌بيت و فضائل آنان، همانند روايات اماميه است حتى در بخش آخر اين كتاب كه به موضوع مهدى پرداخته شده روايات اماميه درباره مهدى نقل شده است ليكن مؤلف با هدف برداشت خاص از اين روايات، آنها را نقل مى‌كند به‌گونه‌اى كه تا مدتها پيش، كسى به اسماعيلى بودن قاضى نعمان اطمينان نداشت.

شرح الأخبار فى فضائل الأئمة الأطهار (عليهم‌السلام) بر خلاف نامش منحصر به فضائل و مناقب ائمه نيست؛ بلكه يك دوره تاريخ ائمه از اميرالمؤمنين علی‌ عليه‌السلام تا پايان زندگى امام صادق عليه‌السلام است. مؤلف اين كتاب قاضى نعمان مغربى (م 363) كه بر مذهب اسماعيليه است پس از شرح زندگى و مناقب امام صادق(ع)، به مهدى مغربى و مطالبى درباره اسماعيليه و فاطميان پرداخته و شرح حال بقيه ائمه را ذكر نكرده است. در عين حال اين كتاب از آثار كهن در زندگى امامان شيعه بخصوص اميرمؤمنان‌ عليه‌السلام به شمار مى رود كه با توجه به اشتراك عقيده مؤلف تا امام ششم، مباحثى كه در آن آمده كاملاً با روايات شيعه اماميه مطابق است. جلد اول و دوم كتاب، اختصاص به زندگى و فضائل امام اول دارد و در جلد سوم به بقيه اهل‌بيت و مباحث خاص ديگر پرداخته است. روش قاضى نعمان در اين كتاب، حديثى است و سلسله اسناد خود را كامل آورده است. راويان وى همانند كتب شيعى امامى، راويان ائمه هستند چنانكه اصل روايات و مطالب اين كتاب درباره اهل‌بيت و فضائل آنان، همانند روايات اماميه است حتى در بخش آخر اين كتاب كه به موضوع مهدى پرداخته شده روايات اماميه درباره مهدى نقل شده است ليكن مؤلف با هدف برداشت خاص از اين روايات، آنها را نقل مى‌كند به‌گونه‌اى كه تا مدتها پيش، كسى به اسماعيلى بودن قاضى نعمان اطمينان نداشت.

کتاب اختلاف اصول المذاهب به بررسی اختلاف های مابین مذاهب اسلامی و علل اختلاف آنانمی پردازد. در این کتاب اصحاب التقلید ذکر و رد می شود، فرق بین تقلید و رد موضوعات به صاحب امر چیست؟ ، رد اصحاب اجماع، رد اصحاب قیاس ، رد قائلین به اجتهاد ... از جمله مطالب مطرح شده در کتاب می باشد.

افتتاح الدعوة، تأليف نعمان بن محمد تميمى مغربى، معروف به قاضى نعمان (متوفى 363ق)، به زبان عربى از مهم‌ترين آثارى است كه درباره تاريخ فاطميان و حوادث و اتفاقات آن نوشته شده است. نزدیکى زمان مؤلف به زمان دعوت فاطميان و اهميت رساله، موجب شده كه «افتتاح الدعوة» منبع تمام نوشته‌هاى مورخان اسماعيلى و غير اسماعيلى بعدى واقع شود. کتاب، مشتمل بر یک مقدمه كوتاه از مؤلف و متن اثر است كه در ضمن 38 عنوان كه با لفظ «ذكر» آغاز شده، نگارش يافته است. عصر فاطميان (297 - 567ق)، یکى از مستندترين ادوار تاريخ اسلام است. این دوره را اغلب به عصر طلايى اسماعيليه توصيف كرده‌اند. در این دوران تفكر و ادبيات اسماعيلى به اوج خود رسيد. بسيارى از تاريخ‌نگاران و وقايع‌نگاران مسلمان در دوره ميانه اسلامى درباره فاطميان به نوشتن مطالبى پرداختند. منابع تاريخى مربوط به فاطميان به دو دسته تقسيم مى‌شوند: 1. منابع اسماعيلى؛ 2. منابع غير اسماعيلى. از بين منابع تاريخى اسماعيلى، تأليفات قاضى نعمان (م 363ق) نویسنده و داعى و قاضى‌القضات دولت فاطميان كه در مقامات مختلف به خدمت چهار خليفه نخستين فاطمى پرداخته، از اهميت بسيارى برخوردار است. قاضى نعمان بعد از آنكه به خدمت فاطميان پيوست، تأليفات زيادى در مورد فاطميان از خود برجاى گذاشت كه بعضى تاريخى و بعضى فقهى و بعضى كلامى است. مهم‌ترين تأليف تاريخى قاضى نعمان رساله «افتتاح الدعوة» مى‌باشد. این کتاب اولاً تاريخچه اوضاع و احوالى است كه زمينه‌ساز استقرار خلافت فاطمى بوده است. بسيارى از مورخان از تشكيل دولت فاطمى و دعوت آنان سخن به ميان آورده‌اند، ولى تأليف قاضى نعمان از ديگر تأليفات متمايز است و داراى ويژگى‌هاى منحصربه‌فردى در ارتباط با تاريخ تشكيل خلافت فاطميان مى‌باشد. ثانياً در این کتاب فقط به مسائل مربوط به تشكيل خلافت فاطميان پرداخته شده است؛ بدون اينكه به حوادث تاريخى معاصر آن كه ارتباطى با دعوت و تشكيل خلافت فاطميان نداشته، بپردازد. ثالثاً قاضى نعمان در خدمت فاطميان و قاضى‌القضات آنها بوده است؛ بدين‌رو امكان دسترسى به اطلاعات تاريخى آنان را داشته و خود در اكثر این حوادث حضور داشته است. این کتاب منبع آثار پس از خود بوده است. اكثر مطالبى كه ابن اثير در «الكامل في التاريخ» در مورد دعوت فاطميان در مغرب آورده از «افتتاح الدعوة» گرفته است. فصل مربوط به دولت عبيديان در تاريخ ابن خلدون، خلاصه‌اى است از آنچه قاضى نعمان در کتابش آورده است. مقريزى در «اتعاظ الحنفاء» در قسمت‌هایى عين عبارت و در بعضى موارد خلاصه‌اى از متن «افتتاح» را مى‌آورد. قاضى نعمان در این رساله از مطلبى كه مستند و مورد وثوق مى‌باشد، سخن به ميان مى‌آورد و مطالب اسطوره و محل اختلاف و مشابه آن را كه در دعوت يمن و مغرب بوده نمى‌آورد. او در بيان مطالب، بر اسناد معاصر با وقايع تكيه مى‌كند. تغييرات سياسى - اجتماعى عميقى را كه دعوت ابوعبدالله شيعى در سرزمين بربرهاى كتامه ايجاد كرده، به‌صورت دقيقى آورده است. به جهت آشنايى با فضاى ذهنى نگارنده کتاب، لازم به توضيح است كه در نيمه دوم قرن دوم هجرى، فرقه اسماعيليه با اعتقاد به امامت اسماعيل، پسر امام جعفر صادق(ع) شكل گرفت. با توجه به سابقه مهدویت، اسماعيليان از ابتداى تأسيس تاكنون، عقايد ويژه‌اى در باب مهدویت مطرح نموده، افرادى را به‌عنوان مهدى معرفى كرده و اصلاح‌هایى در خصوص آنان انجام داده‌اند. ابوحوشب و ابوعبدالله شيعى، مهم‌ترين داعيان اسماعيلى در يمن و افريقيه بودند. ابوعبدالله پس از آنكه در حج، خود را به قبيله كتامه نزدیک كرد به‌همراه آنان به افريقيه رفت و كار دعوت را با شدت تمام ادامه داد. وى كه برای مهدى دعوت مى‌كرد، برای جلب قبيله كتامه احاديثى جعل كرد تا آنان را به مهدى معتقد نمايد. علاوه بر ابوعبدالله، ساير مدعیان نيز وعده ظهور مهدى را به مردم مى‌دادند. ابن‌حوشب در يمن به مردم گفت: ظهور مهدى نزدیک است، بايد آماده خروج باشيد. جمعى از اهل عراق به ايشان پيوستند، قوى‌حال شدند و اموال را بين خود تقسيم نمودند. کتاب با ذكر دعوت حسن بن فرح بن حوشب مشهور به «منصور يمن» كه از ائمه فاطمى بوده و از او تعبير به «مهدى» مى‌شود، آغاز شده است. نویسنده، این بخش را با ذكر بيتى از یک شاعر نامعلوم و نيز احاديثى درباره منصور آغاز كرده و سپس احوال فتوحات و اتفاقات عصر فاطمى را یک‌به‌یک تا زمان تأليف کتاب ذكر كرده است.