جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«مردم‌نگاري» يک روش کيفي در حوزه‌هاي انسان‌شناسي و علوم انساني با رويکرد اکتشافي است که در موضوعات فرهنگي، ارزشي، باورها، گرايش‌ها و تعليم و تربيت جايگاه مهمي دارد. در اين روش جوامع گوناگون به صورت کامل و همه‌جانبه‌ توصيف مي‌شوند. اين روش يک رويکرد کل‌نگرانه و کل‌گرايانه است و به مطالعه عميق براي توصيف دقيق از موضوع مطالعه‌شده در زمينه درک واقعيت‌هاي اجتماعي ـ به همان شکلي که بودند ـ مي‌پردازد. مشاهده موضوع مطالعه در شرايط کاملاً طبيعي در اين روش ديدي جامع‌نگر به محقق مي‌دهد. پژوهش حاضر با هدف ترکيب نتايج پژوهش‌هاي انجام‌شده در حوزه «روش‌شناسي مردم‌نگاري در ايران» انجام شده است. اين پژوهش با يک فرايند مشخص، ابتدا به پيشينه مردم‌نگاري، مکاتب و انواع مردم‌نگاري و مراحل انجام اين نوع از پژوهش پرداخته است تا بتواند اين روش را با وضوح بيشتري معرفي کند.

روش «تحليل محتوا» سابقه‌اي طولانى دارد كه آثار آن را مي‌توان در تحليل كتب آسماني مانند انجيل و قرآن کريم مشاهده کرد؛ اما به‌صورت علمى در قرن اخير و با بررسى و تحليل مطبوعات دنبال شده و به حوزه‌هاي گوناگون علمى گسترش پيدا کرده است. اين روش را «مطالعه عينى، كمّى و نظام‌مند فراورده‌هاي ارتباطى (محتواى آشكار پيام) براى رسيدن به تفسير پيام» تعريف کرده‌اند. تحليل محتوا در تحقيقات حوزه علوم رفتاري و به‌ويژه علوم تربيتي براي دسترسي به نظريه‌ها و ديدگاه‌هاي مناسب براي حل مسئله بسيار تعيين‌کننده است. با توجه به گسترش اين روش‌شناسي و اهميت و تأکيد بر روش‌هاي آميخته، کاربران با دشواري‌هايي در تشخيص و کاربست مراحل گوناگون اين روش‌ها مواجه‌اند. بدين‌روي اين دغدغه در پژوهشگران به وجود آمد که شايد بتوان با يک تحليل روش‌شناسانه و مطالعه و بررسي منابع روش‌شناسي موجود در مقالات و کتب، روش «تحليل محتوا» را با اتقان و وضوح بيشتري معرفي کرد. اين مسئله موجب شد ابتدا روش مزبور به‌دقت مطالعه شود، منابع شناسايي و جمع‌بندي گردد و مطابق مراحل روش «فراتحليل» متن، يک نوشته اصلي به‌مثابه متن پايه تعيين‌ گردد و تمام مقالات و نوشته‌هاي موجود گردآوري، مطالعه و با متن پايه تطبيق داده شود. در نهايت با پالايش منابع گردآوري‌شده، منابع مرتبط انتخاب و نقاط مشترک در منابع تصريح و مشخص شده و با اين نگاه روش‌شناسي تحليل محتوا بازپردازش و تکميل گرديده است.

هدف پژوهش تعیین ارزش‌های مطرح در دوره ابتدایی ایران است و روش آن از نظر اهداف، کاربردی؛ به لحاظ شیوۀ گردآوری داده‌ها، کیفی است. از طریق بررسی منابع مکتوب و انجام مصاحبه با افراد صاحب‌نظر، ابعاد، شاخص‌ها و نشان‌گرهای مرتبط با ارزش‌های دورۀ آموزش و پرورش ابتدایی تعیین شد. جامعۀ آماری این پژوهش شامل: الف) محتوای آخرین نسخۀ ویرایش‌شدۀ سند برنامۀ درسی ملی جمهوری اسلامی ایران؛ ب) معلمان آشنا با سند برنامۀ درسی ملی، بودند. نمونۀ آماری به ترتیب 7 و9 نفر بودند که به شیوۀ غیرتصادفی، در حد اشباع نظری انتخاب شدند. ابتدا40 ارزش از سند تحول بنیادین آموزش و پرورش توسط شرکت‌کنندگان در پژوهش احصاء، سپس شرکت‌کنندگان در پژوهش، ارتباط میان ابعاد و مؤلفه‌های مربوط به ارزش‌های دورۀ آموزش ابتدایی را استخراج و نشان دادند که ارزش‌ها دارای دو بعد فردی و اجتماعی هستند. براساس یافته‌های کیفی فوق، پرسش‌نامۀ پژوهشی و عملی برای سنجش ارزش‌ها در مدارس ابتدایی به‌دست آمده است.

پژوهش «تحليل موقعيتي»، يکي از روش‌هاي پژوهش کيفي است. تحليل موقعيت، يکي از نسخه‌هاي متعدد روش زمينه‌اي است که با تمرکز بر موقعيت به‌عنوان واحد تحليل، به ترسيم نقشه‌هاي مختلف اقدام مي‌كند. سه نقشة موقعيت، عرصه‌ها / جهان‌هاي اجتماعي و وضعيت به‌‌عنوان واحد تحليل پژوهش «تحليل موقعيتي» مطرح است. اين روش، يکي از شيوه‌هاي بسيار جديد براي تحليل پديده‌هاي اجتماعي، اعم از متني و غير‌متني است. شيوة «تحليل موقعيتي»، به استفاده از شيوه‌هاي تحليل، تحليل گفتمان و تحليل محتواي کيفي تأکيد دارد. ازاين‌رو، اين روش اصولاً يک شيوة تحليل چندگانه است. اين مقاله با هدف واكاوي پژوهش «تحليل موقعيتي»، با يک فرايند مشخص و مبتني بر روش فرا‌تحليلي، به توصيف مباني فلسفي و مراحل انجام اين روش مي‌پردازد.

مسئلۀ هویت دینی جوانان با توجه به نقش کلیدی و سازندۀ جوانان در جامعه و آینده کشور، اهمیتی بس ویژه و قابل تأمل دارد. از سوی دیگر، هویت دینی در منابع دینی ما پایه و اساس دیگر هویت‌هاست و می‌توان گفت که قوام این هویت باعث قوام سایر هویت‌ها و زوال آن موجب چالش در دیگر هویت‌ها خواهد شد. ازاین‌رو، هدف این پژوهش تبیین عوامل تأثیرگذار بر هویت دینی جوانان است. روش تحقیق تحلیل اسناد و توصیف آیات و روایاتی است که به اهمیت دوران جوانی در میان ادوار مختلف زندگی اشاره کرده‌اند و همچنین به مسئله هویت دینی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن پرداخته‌اند. یافته‌ها حاکی از آن هستند که نه‌تنها عوامل فردی و خودشناسی، بلکه عوامل اجتماعی نظیر خانواده، گروه همسالان و رسانه‌ها نیز در تکوین هویت دینی سهمی بسزا و چشم‌گیر دارند.

نشانه‌‌شناسي، يک روش پژوهش کيفي است كه به بررسي انواع نشانه‌ها، تعبير آنها و قواعد حاکم بر نشانه‌ها مي‌پردازد و ابزاري پژوهشي براي فهم حقيقت پنهان در پس علائم، رموز و نشانه‌ها و نمادهاست. اهميت اين تحليل به گونه‌اي است که برخي نشانه‌شناسان ادعا مي‌کنند مي‌توان همه ‌چيز را تحليل معنا‌شناسانه کرد؛ معنا‌شناسي از نظر آنان ملکه علوم تفسيري محسوب مي‌شود؛ يعني شاه‌کليدي است که با کمک آن، معني همة امور ريزودرشت دنيا براي ما روشن مي‌‌شود. نشانه‌شناسي کمک مي‌کند تا افراد دنياي اطراف خود را به‌واسطة نشانه‌ها، درک و نظام‌هاي نشانه‌اي رمزگذاري شوند و افراد از طريق اين نشانه‌ها، با جهان پيرامون خود رابطه برقرار کنند. در اين پژوهش، با هدف ترکيب نتايج پژوهش‌هاي انجام‌شده در زمينة روش‌شناسي تحليل نشانه‌شناختي، با استفاده از روش فرا‌تحليل انجام ‌شده است. اين پژوهش با فرايند مشخص، ابتدا تاريخچة پيدايش اصول، تکنيک و نظريه‌هاي اين روش و در ادامه، با مقايسه اين مباحث با ساير مقالات موردنظر در اين زمينه از طريق رويکرد فرا‌تحليل، سعي در ارائة فرايندي به‌روزشده از روش‌شناسي تحليل نشا‌نه‌شناختي دارد.

مفهوم «واسازي» يكي از مفاهيم اساسي فلسفة علم و معرفت‌شناسي معاصر و رويکردي نوين در عرصة روش‌هاي کيفي است که کاربست‌هاي فراواني در علوم گوناگون دارد و مي‌توان آن‌ را به‌‌عنوان روشي کيفي براي بررسي پديده‌ها و مفاهيم مختلف به‌ کار گرفت. معمولاً واسازي را نقد ساختارشکنانه يا شالوده‌شکنانة متون فلسفي به‌حساب مي‌آورند و در ترجمه‌هاي فارسي اين اصطلاح، «دريدا» نيز ديده مي‌شود. اين‌گونه دريافت، با اينکه بخشي از حقيقت را بيان مي‌کند، اما از بيان بخش مهم‌تر حقيقت غافل است. واسازي، ضمن به‌کارگيري انتقاد بنيادين در خوانش متن‌ها و بررسي پديده‌هاي گوناگون، روابط ناعادلانه و سلسله‌مراتبي ميان مفاهيم و پديده‌ها را نشان مي‌دهد و زمينه‌اي براي ارتباط دوسويه و عادلانه‌تر را فراهم مي‌کند. با توجه به رويكرد علوم انساني ـ اجتماعي به روش‌هاي كيفي پژوهش و نيز جايگاه ويژة روش كيفي واسازي، در اين مقالـه، ابتـدا تعريف و سپس پيشـينة روش وا‌سازي، اهداف واسازي و تبيين جايگاه آن در ميان ساير روش‌هاي تحقيق، و نقد روش واسازي بيان و در ادامه، اين ادعا مطرح مي‌شود که واسازي تنها داراي وجه منفي نيست و وجه ايجابي قدرتمندي نيز در آن وجود دارد. در نهايت به اين نتيجه خواهيم رسيد که عمل واسازي، نظريه‌اي مربوط به متون و بي‌ارتباط با واقعيت بيروني نيست، بلکه رويکردي استراتژيک به پژوهش دارد. دانش واسازانه رويکرد عملي ما به پژوهش و استراتژي پژوهش‌هاي کيفي را تغيير مي‌دهد.

تحليل گفتمان به‌عنوان يک رويکرد کيفي، به‌دليل نقشي که در کشف نهفته‌ها و امور ذهني دارد، جايگاه مهمي در بسياري از پژوهش‌هاي اجتماعي يافته است. ازاين‌رو با توجه به اهميت تحليل گفتمان تحقيقات اجتماعي،اين مقاله به بررسي روش‌شناسي تحليل گفتمان، مي‌پردازد. تحليل گفتمان تکنيکي است که در مطالعة متون، رسانه‌ها، فرهنگ‌ها، علوم سياست، اجتماع و مواردي مانند آن کاربرد دارد و براي کشف معناي به‌کار‌رفته در متن يا سخن تلاش مي‌کند. تمرکز تحليل گفتمان بر گفت‌وگو (زبان نوشتاري يا گفتاري) است و هدف اصلي مورد توجه آن، رفتار اجتماعي نهفته در گفت‌و‌گو مي باشد. به عبارت ديگر، در تحليل گفتمان به‌صورت مستقيم به مقاصد و انگيزه‌هاي افراد در گفت‌وگو کاري ندارد؛ بلکه به‌دنبال آن است که مقوله‌ها، عقيده‌ها، بينش‌ها و نقش‌ها را در درون خود متن مشخص کند. اين مقاله با رويکرد تحليلي و اسنادي، ابتدا به واژه‌شناسي پژوهش تحليل گفتمان مي‌پردازد. سپس به بررسي مباني فلسفي، تاريخچة پيدايش و مهم‌ترين اهداف آن و در ادامه، به نقدهاي آن پرداخته شده است.

پيشرفت در هر زمينه از علم، حاصل بهره‌گيري از پژوهش‌هاي نظام‌مند است. پژوهش کيفي ريشه در رشته‌هاي متعدد علمي دارد. اين رشته‌ها، نه‌تنها شامل علوم اجتماعي مانند مردم‌شناسي، جامعه‌شناسي و روان‌شناسي هستند، بلکه علوم انساني مانند هنر، ادبيات، فلسفه و حتي تحقيق‌هاي بين‌رشته‌اي را نيز در‌برمي‌گيرند. با آغاز قرن بيستم و تکثر روش‌هاي پژوهش، اين قاعده مورد دقت‌نظر قرار گرفت که براي انجام درست يک پژوهش، بايد از روش صحيح و متناسب با آن استفاده کرد. روش دلالت‌پژوهي به‌عنوان يکي از روش‌هاي کيفي، مناسب انجام پژوهش‌هايي اسـت کـه در آن پـژوهشگر قصـد دارد از سهم عاريه‌اي يک‌رشته، مکتب، فلسفه، نحلـة مطالعـاتي، نظريه، مدل و يا يک ايدة عام بهره گرفته، و گاهي رهنمودهـاي اوليـه‌اي را بـراي رشـته يا حوزة مطالعاتي يا موضوع مطالعاتي خود ارائه نمايد. آشنايي پژوهشگر با شيوه‌هاي پژوهش کيفي به‌طور خاص و بعضاً کمـّي، بـراي موفقيـت در اين روش‌شناسي ضروري است. هدف اين مقاله، پرداختن به روش‌شناسـي دلالت‌پژوهي، اهميت و ضرورت، معرفي و چگونگي اجراي اين روش است.

هدف اين پژوهش بررسی رابطه سواد اطلاعاتی با کارآفرینی دانشجویان تحصیلات تکمیلی است. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ شیوه‌گردآوری داده‌ها، توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه ‌آماری، تعداد 1271دانشـجوی تحصیلات تکمیلی دانشـگاه آزاد اسـلامی واحـد قم در نیم‌سال دوم 96ـ97 بودند. نمونه ‌آماری 295 نفر که به شیوه تصادفی طبقه‌ای انتخاب شدند. برای گردآوری داده‌ها از دو پرسش‌نامه استاندارد سواد اطلاعاتی، یزدانی (1391) و کارآفرینی، مارگریت هیل (1984) به ترتیب با پایایی معادل80/0 و 85/0 مطابق آلفای کرانباخ استفاده شد. تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها، براساس روش‌های توصیفی و استنباطی در حد آزمون‌هایt برای مقایسه میانگین دو گروه مستقل، آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیری در قالب نرم‌افزار تحلیل آماری SPSS نشان داد: بین کارآفرینی و سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بین مؤلفه‌های سواد اطلاعاتی (مکان‌یابی اطلاعات، ارزیابی اطلاعات، نیاز اطلاعاتی، سازمان‌دهی اطلاعات و تبادل اطلاعات) و کارآفرینی دانشجویان رابطه وجود دارد که قدرت تبین‌کنندگی سازمان‌دهی اطلاعات از همه مؤلفه‌ها بیشتر است. علی‌رغم بهتر بودن وضعیت نسبی کارآفرینی و سواد اطلاعاتی در دانشجویان پسر، تفاوت معناداری با دانشجویان دختر مشاهده نشد.