جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جستجوی ریشه‌های معرفتی عدم پیشرفت جهان اسلام در بین متفکران معاصر عرب زبان، ادبیاتی را فراهم آورده است که تحت عنوان «نظریه‌ی عقلانیت» شناخته می‌شود. دکتر محمد شحرور متفکر معاصر سوری از جمله کسانی است که در این زمینه به تحقیق پرداخته است. پژوهش حاضر تلاشی است در بررسی نظریه عقلانیت ایشان که با تحلیل آثار وی، شکل‌گیری نظریه عقلانت او را درارتباط با دو دسته عوامل معرفتی و غیر معرفتی، بررسی کرده و مورد ارزیابی قرار داده است. هرچند شحرور در معرفی«استبداد» به عنوان بنیان ساختار معرفتی حاکم بر جهان اسلام تلاش کرده به تبیین جدیدی از بحران عقل در جهان اسلام دست یابد اما در مجموع از تحلیل‌های جابری فراتر نرفته است و از تکرار و تقلید رنج می‌برد. همچنین علاوه بر اینکه بسیاری از ادعاهای وی درباره منع نقل و کتابت حدیث توسط پیامبر(ص)، فاقد پشتوانه علمی است، در نفی و کنار گذاشتن سنت نبوی از یک سو و توجه و استناد به عمل و مرام خلفا از سوی دیگر گرفتار تناقض است.

مناقشه بر سر الهی یا بشری بودن قرآن کریم از مهم‌ترین موضوعات مورد گفتگوی اندیشمندان در طول تاریخ اندیشۀ اسلامی بوده است که در دوره‌های متأخرتر در قالب دوگانۀ مقدس/دنیوی بودن قرآن مطرح شده است و روشنفکران مسلمان، هر یک به نحوی این بحث را دنبال کرده‌اند. محمد شحرور، متفکر معاصر سوری از جمله روشنفکرانی است که از زاویۀ خاصی به این مسئله ورود کرده و نظریۀ هرمنوتیکی ویژه‌ای را ارائه داده است که با عنوان نظریۀ «تشابه» یا «ثبات متن و حرکت محتوی» شناخته می‌شود. این نوشتار تلاش کرده است با تحلیل محتوای پروژۀ فکری این اندیشمند، صورت‌بندی‌ای‌ از نظریۀ «تشابه» وی ارائه داده و در نهایت آن را تحلیل و ارزیابی نماید. نگارنده معتقد است عصری شدن فهم متن و تعارض با فلسفۀ نبوت از مهم‌ترین لوازم نظریۀ تشابه است. همچنین، شحرور در برخی مواضع به هرمنوتیک گادامری نزدیک می‌شود و اشتراکات بسیاری با نظریۀ «قبض و بسط تئوریک شریعت» سروش دارد و از این جهت تمام ایرادات وارد بر هرمنوتیک گادامری و دیدگاه سروش، بر دیدگاه شحرور نیز وارد خواهد بود.