جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

(خوانش فرادینی از سوره‌ی حمد، برای بهره‌های درون دینی) در نشست اول رازآمیز بودن “حقیقت مطلق” را با تکیه بر “الحمدلله” و مرور قرآن و برخی گفته‌های درون‌دینی و فرادینی دراینباره بحث کردیم. در نشست دوم، و بر همان منوال نشست اول، آن افقی از هستی را که حمد در سوره‌ی فاتحه به آن نظر دارد جستجو و بحث کردیم. در نشست سوم (آخر) به مفهوم تعبد پرداختیم و آن را از نگاهی درون‌دینی و نیز فرادینی واکاوی کردیم. در پایان سعی کردم به پرسش‌های شرکت‌کنندگان پاسخ دهم.

توضیح: آن‌چه می‌خوانید متن تنقیح‌شده و بسط ‌یافته‌ی بحثی است که در اینستاگرام دین‌آنلاین به تاریخ ۲۶ مرداد ۱۴۰۰ انجام شد. در نسخه‌ی نوشتاری بحث، زبان محاوره حفظ شده است، هم‌چنین برای حفظ یک‌دستی بحث، گفتگو با میزبان برنامه که تنها در بحث زنده کاربرد داشت حذف شده است. برای پرهیز از طولانی شدن متن بخش پرسش و پاسخ نیز حذف شده و تنها پاسخ به یک پرسش در پاورقی آمده است. توضیحات بیشتر برای تبیین بهتر بحث یا مستندسازی ادعاها نیز در پاورقی‌ها اضافه شده‌اند. عنوان بحث الهیات اندوه است. وقتی می‌گویم الهیات اندوه در واقع منظورم این است که نسبت اندوه با آن تصویری که ما از خداوند در ادیان ابراهیمی داریم چگونه است. فکر می کنم که اگر بتوانیم نسبت خداوند با اندوه را بحث و تبیین کنیم، می‌توانیم ادعا کنیم که الهیات اندوه را، اگر هم کاملا نفهمیده باشیم، حداقل راجع به آن صحبت کرده‌ایم. صحبت من سه بخش خواهد داشت. بخش اول بخش طولانی‌تری خواهد بود و در آن مستقیما سعی میکنم به این مسأله بپردازم که با پرسش الهیات اندوه چه می‌توان کرد و نسبت خداوند با اندوه چیست. در بخش دوم بر پایه‌ی نتایج بخش اول سعی می کنم بحث کنم که معنی عملی الهیات اندوه برای انسانی که خود را بنده‌ی آن خداوند می داند چیست. در بخش سوم طبعا به مناسبت این روزها و این شب‌ها بحث را می‌رسانم به ماجرای امام حسین و عزاداری برای او.

در عنوان این نوشتار، و نیز در متن، ضمیر متکلم وحده را هدف‌مند انتخاب کرده‌ام تا از همین آغاز ادعای تعیین تکلیف برای دیگران یا دعوی طرح نظریه‌ای علمی در گستره‌ی کلام، دین یا معرفت‌شناسی دینی را نفی کنم و فروتنانه بیان کنم که آنچه در پاسخ به پرسش‌های بالا می‌نویسم دیدگاه من بر مبنای فهم من از دین و قرآن است، فهمی شخصی که با آن اندیشه و دلم آرام گرفته است. همچنین امیدوارم که این عنوان روشن کند که بنای این نوشتار نقد یا دفاع یا پاسخ به هیچ‌یک از سخنان و نوشته‌های اندیشمندان حوزه‌ی دین و معرفت‌شناسی دینی در این موضوع خاص نیست و منظور تنها مطرح کردن دیدگاهم است برای علاقه‌مندان تا شاید در کنار دیدگاه‌های متفاوت و متنوع دیگر، این را نیز در گوشه‌ای از رواق اندیشه قرار دهند. دیگر اینکه اگرچه بیشتر منطقی می‌نماید که نخست به “ضروری اسلام را چه می‌دانم” بپردازم و سپس به “چرا مسلمانم”، اما چون این سطور را به عنوان یک مسلمان و برای خواننده‌ی مسلمان نوشته‌ام به نظرم می‌آید که ترتیب حاضر تناسب بهتری دارد.

در این نوشتار به دنبال آوردن یک جستار پژوهشی نیستم. رویکرد من به این پرسش‌ها رویکردی فردی و درون‌نگراست، یعنی اگر این اقبال را داشتم که با اندیشمند گرامی ملکیان در قهوه‌خانه‌ای هم‌کلام ی ‌ای می‌شدم و اگر او من را با این پرسش‌ها به چالش می‌کشید، من در گفتگوی صمیمانه‌ای که با او داشتم چه پاسخی به این پرسش‌ها می‌دادم. فراوانی ضمیر متکلّم در این نوشتار و ارجاع مکرّر به نوشته‌ها و گفتارهای خود، و کم‌شماری ارجاع به منابع دیگر از همین رویکرد نشأت می‌گیرد. من از طرف کسی یا برای کسی به این پرسش‌ها پاسخ نمی‌دهم. دیدگاهی را مطرح خواهم کرد که پیش از این نیز در نوشتارها و گفتارهایی به سویه‌های گوناگونِ آن پرداخته‌ام، و نیک می‌دانم که هم در باور سنتی و هم در نواندیشی دینی نقدهای فراوان به دیدگاه‌های اینگونه مطرح می‌شود. باور دارم که طرح دیدگاه‌های ناهمسان، به شکل پرسش یا پاسخ، به پرمایگی اندیشه دینی یاری می‌دهد. در این مقدمه همچنین خواستم بیان کنم که از کدام منظر به دین نگاه می‌کنم، درون‌دینی یا برون‌دینی. واقعیت این است که از زمانی که دل‌بسته کثرت‌انگاری دینی و وحدت‌گراییِ معنویت‌خواهی ادیان شده‌ام، در اینکه دیدگاه خود را درون‌دینی بنامم یا برون‌دینی درمانده‌ام. با نگاه درون‌دینی، نیم‌نگاهی نیز به برونِ دین دارم و با نگاه برون‌دینی همچنان امتداد نگاهم به درون دین است. این نوشته نیز بر مبنای همین رویکرد پیوسته در بین درون و برون دین در آمد و شد است. ده پرسش ملکیان به یکدیگر پیوند دارند و همانگونه که ایشان توضیح دادند، هر پرسش به فرض پاسخ یافتنِ پرسش‌های پیشین آمده است. من در هنگام اندیشیدن در پاسخ‌هایی برای این پرسش‌ها آسان‌تر یافتم که پرسش‌های ده‌گانه را به چهاردسته تقسیم کنم و به هر دسته عنوانی بدهم. به همین سبب ترتیب پرسش‌ها از یک تا ده نخواهد بود. برای هر دسته از پرسش‌ها، پیش‌فرض یا پیش‌فرض‌هایی را که به نظر سنگ‌بنای آن دسته پرسش است آورده‌ام. می‌دانم که ملکیان نیز کاملاً به این پیش‌فرض‌ها آگاه است. در ادامه این نوشتار این چهاردسته پرسش را یک به یک مطرح می‌کنم. برای اطمینان از دقت در برداشت این پرسش‌ها، عین کلمات ملکیان را، با حفظ شکل محاوره‌ای آنها، همراه با یادداشتی از دقیقه آغاز مطرح کردن هر پرسش می‌آورم. دقیقه‌ها بر مبنای فایل صوتی منتشر شده در کانال تلگرامی دین‌آنلاین است.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

این نوشتار نقدی است بر مقاله اخیر دکتر آرش نراقی، پژوهشگر محترم دین و فلسفه، در باب انحصارگرایی در دین.[۱] نراقی در مقاله خود نخست نسخه‌ای از انحصارگرایی دینی را، که از دید او قابل دفاع است، مطرح و تبیین می‌کند، سپس به نقد کثرت گرایی دینی می‌پردازد. در بخش نخست این نوشتار فرضیات و استدلال‌هایی که بر مبنای آنها نراقی انحصار گرایی را تبیین می‌کند به چالش می‌کشم. در بخش دوم به دفاع از کثرت‌گرایی در برابر نقدهای هشت گانه نراقی می‌پردازم. این بحث دنباله‌ای نیز دارد که در نوشتاری دیگر ارائ‍ه خواهم کرد. در آن نوشتار به این پرسش می‌پردازم که آیا قرآن به انحصارگرایی دینی نزدیک‌تر است یا به کثرت‌گرایی دینی.

سخنرانی فرهاد شفتی در عید سعید فطر ۱۳۹۹ با عنوان «ما و خدای رازآمیز قرآن»

یادداشتی از فرهاد شفتی با عنوان «پیش‌نقدی به بحث «دین و قدرت» دکتر سروش» منتشر شده است که در ادامه می‌خوانید .