جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چرا برخی سیاست‌های فناوری موفقیت‌آمیزند و برخی دیگر خیر؟ گرچه این پرسش یکی از پرسش‌های اصلی در سیاست علم، فناوری و نوآوری محسوب می‌شود، می‌توان از منظر فلسفۀ فناوری نیز به آن پاسخ گفت. هدف مقالۀ پیشِ رو بررسی این مسأله و پاسخ به آن با توسل به رابطۀ ارزش و فناوری است که در دهه‌های اخیر به یکی از درون‌مایه‌های اصلی فلسفۀ فناوری تبدیل شده است. امروزه نه تنها ادعای ارزش‌باریِ فناوری چندان چالش‌انگیز جلوه نمی‌کند، که چگونگی جا‌ی‌گیری ارزش‌های اخلاقی در فناوری است که به مسألۀ اصلی بدل گشته است. به‌عنوان نمونه، ‌فان دو پول اخیراً مسألۀ چگونگی جای‌‌گیری ارزش‌ها در سیستم‌های هوش مصنوعی به‌مثابۀ سیستم‌های اجتماعی – فنّی را بررسی و شرحی از آن ارائه کرده است. در این مقاله از این شرح استفاده می‌شود تا پرسشی مرتبط با سیاست فناوری در ایران تبیین شود: چرا سیاست‌های ایجاد و توسعۀ پیام‌رسان‌های بومی و عدم استفاده از پیام‌رسان‌های غیربومی به‌‌منظور تحقق ارزش نظم عمومی موفق نبوده‌اند؟

مطابق تعریفی ابتدایی از فیزیکالیسم، جهانْ نخست از هویاتِ مفروضِ فیزیک و دوم از هویاتی تشکیل شده است که به‌نحوی به این هویات مربوط‌اند. رابطۀ مذکور میان هویات دستۀ اول (هویات فیزیک) و هویات دستۀ دوم (هویات فیزیکی) تقارنی نیست؛ چنان‌که هویات فیزیک بر هویات فیزیکی اولویت متافیزیکی دارند یا به‌عبارتی «بنیادی‌تر» از آنها هستند. هدف پژوهش حاضر، نشان‌دادن این موضوع است که فیزیکالیسمِ مبتنی بر این رابطۀ یک‌سویه، که از آن با نام «رابطۀ بنیادینگی» نام برده می‌شود، با توجه به تصویر فیزیک جدید از جهان پذیرفتنی نیست. برای رسیدن به این هدف، به‌ویژه استدلال خواهد شد که با توجه به دوگانگی‌ها در نظریۀ میدان‌های کوانتومی، بنیادینگی رابطه‌ای نسبی است. همچنین، استدلال خواهد شد که اگر ساختارهای تقارنی پیشنهادیِ نظریۀ کوانتوم در رابطۀ بنیادینگی وارد شود، آنگاه فیزیکالیسم نظریه‌ای نامنسجم می‌شود. این موارد در کنار سایر استدلال‌های مطرح در مقاله نشان می‌دهند که فیزیکالیسم به صورتی دیگر نیاز دارد. در انتهای مقاله برخی از این صورت‌ها به ‌بحث گذاشته می‌شوند.

هدف این مقاله ارائۀ طرحی نو از تمایز پژوهش پایه/ پژوهش کاربردی است که در اغلب اسناد سیاستی بنابر مدل خطی از نوآوری ترسیم می‌شود. طرح جدید که شرح کارکردگرایانه نام گرفته بر مدل کارکردگرایانه از تمایزِ علم محض/ علم کاربردی و خصوصاً دو مفهومِ بازنمایی علمی و نقشۀ طراحی استوار است. شرح کارکردگرایانه تقدّم تولید معرفتِ علمی بر کاربرد را، که با وجود پیشنهاد مدل خطی نمونه‌های ناقض فراوانی در تاریخ دارد، کنار گذاشته و به جای آن بر جنبۀ اجتماعی، زمینۀ فهم و کاربرد خروجی پژوهش اصلی و پژوهش‌های میانی تأکید می‌کند. در ادامۀ مقاله سعی می‌شود با مرور مختصر برنامۀ پژوهشی نیمه رسانا، که در میانۀ قرن بیستم در آزمایشگاه‌های تلفن بل در جریان بود و به ساخت ترانزیستور انجامید، تأییدی برای شرح کارکردگرایانه فراهم شود. سرانجام، چندین استلزامِ مدل کارکردگرایانه برای سیاست پژوهش و آموزش برشمرده می‌شود.

شاخص‌های علم در سیاست‌گذاری علم به‌عنوان ابزارهای اندازه‌گیری پیشرفت علمی استفاده می‌شوند و فلاسفۀ علم، نظریه‌های مختلفی را در باب پیشرفت علمی طرح کرده‌اند. هدف اصلی این مقاله پاسخ به این پرسش است که: «آیا شاخص‌های علم نشان‌‌دهندۀ پیشرفت علمی، آنچنان‌ که این نظریه‌ها مطرح کرده‌اند، هستند؟». این مقاله می‌کوشد تا نشان دهد که اگر پیشرفت علمی به معنای معرفتی و اگر معرفت علمی به معنای بسط‌یافته اجتماعی فرض شود، آنگاه شاخص‌های علم ابزارهای «مناسبی» برای اندازه‌‌گیری معرفت علمی و پیشرفت علمی هستند. در این مقاله، بخش نخست به نقش شاخص‌های علم در حوزۀ سیاست‌گذاری علم می‌پردازد؛ بخش دوم، به رابطۀ میان شاخص‌های علم و پیشرفت علمی از دیدگاه سیاست‌گذاری اختصاص دارد؛ در بخش سوم، با اشاره به سه دسته نگرش فلسفی در باب پیشرفت علمی، نشان داده می‌شود که نگرش یا شرح معرفتی از پیشرفت علمی با معنای مورد نظر سیاست‌گذاران از پیشرفت علمی مطابق است و دو شرح دیگر با معنای یادشده ناسازگار هستند؛ بخش چهارم، به معرفت علمی اجتماعی و شرح بسط‌یافتۀ اجتماعی از آن اختصاص دارد و در بخش پنجم نیز استدلال می‌شود که شاخص‌های علم، معرفت علمی بسط‌یافتۀ‌‌ اجتماعی را نشان می‌دهند و در نتیجه، بازنمای پیشرفت علمی هستند.

یکی از مشکلات فراراهِ واقع‌گرایی ساختاری هستی‌شناختی حذف‌گرا مسألۀ رابطۀ بدون مربوط است: از یک‌سو، مطابقِ این نوع واقع‌گرایی، جهان صرفاً از ساختارها و روابط قوام یافته و تهی از اشیاء منفرد است، و از سوی دیگر، مطابق با فهم برآمده از ریاضیات، ساختارها و روابط به اشیاء منفرد به‌مثابۀ مربوط تکیه دارند. استیون فرنچ در مقام مدافع این نوع واقع‌‌گرایی چنین پاسخ می‌دهد که فرضِ وابستگی رابطه به مربوط به منبع بازنمایی باز می‌گردد، در حالی‌که واقع‌گرایی فوق مدعی‌ست که رابطه در هدف بازنمایی موجودی خودایستاست. در این مقاله نشان داده خواهد شد که این پاسخ همراه با نظر وی در مورد معناشناسی جملاتِ ظاهراً ناظر بر اشیاء منفرد نامنسجم است.

وجود پاسخ های متعدد به پرسش واحد انتخاب در زیست شناسی تکاملی، واقع گرایی علمی را در دو سطح با مشکل مواجه می کند: سطح روش شناختی و سطح هستی شناختی. در این مقاله نشان داده می شود که راه حل الیزابت لوید، که مبتنی بر دیدگاه سمانتیکی در مورد نظریه های علمی است، می تواند مشکل روش شناختی را حل کند، اما مشکل هستی شناختی را باقی می گذارد. در ادامه مقاله، بر اساس واقع گرایی ساختاری هستی شناختی و با کنار گذاشتن متافیزیک جزء شناختی، راه حلی برای مشکل هستی شناختی پیشنهاد می شود.