جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر آسیب‌‌شناسی دوستی با کفار در جامعۀ اسلامی و راه‌های برون‌‌رفت آن براساس سوره ممتحنه و با روش تحلیل مضمون می‌باشد. برای کشف مضامین سوره با روش تحلیل محتوا، با مراجعه به آیات و واژگان آن،‌ مضامین پایه، مضامین سازمان‌‌دهنده، مضامین عام و مضمون نهایی، استخراج گردیده و مشخص شد که مضامین عام و حاکم بر سوره، عدم دوستی با کفار و پیروی از احکام الهی در روابط با آنان و مسلمانان بوده و برگرفته از همین مهم،‌ مضمون نهایی آن، خودباوری و عدم اعتماد به دشمن معرفی شده است. لذا جامعۀ اسلامی در همین راستا و با توجه به زمینه‌‌ای چون برائت‌‌جویی، در فرایند شکل‌‌گیری دارای آسیب‌‌های اخلاقی متفاوتی مانند غلبه روابط عاطفی در برائت و افراط در برائت‌‌جویی در عرصة سیاسی- اجتماعی بوده است که خدای متعال برای رهایی جامعة اسلامی از آنها، راهکارهایی مانند الگوگیری از حضرت ابراهیم(ع) و عدالت‌ورزی برای برون‌‌رفت از آنها را بیان کرده است.

دغدغه اصلی، این مقاله آن است که آسیب‌های اخلاق اجتماعی ناظر به سورۀ بقره چه بوده و برای برون-رفت از آن‌ها چه راهکارهایی پیشنهاد شده است. در فرضیه بر این امر تاکید شده است که با رجوع به آیات سوره بقره، می‌توان در‌یافت که عمده‌ترین آسیب اخلاقی در جامعة اسلامی مدینه در فرایند شکل‌گیری ، عهدشکنی بوده که آسیب‌های اخلاقی متفاوتی دیگر مانند تعصب، لجاجت، فسادورزی، عدم اطاعت از رهبر، فسق و نفاق را در پی‌آورده است. لذا خدای متعال در روند نزول آیات، گام به گام و تدریجاً در پی شناسایی آن آسیبها برآمده و راهکارهایی مانند تذکر و یادآوری نعمتهای الهی، بردباری، برپایی نماز، انفاق و گسترش تقوا در جامعه اسلامی برای برون‌رفت از آنها را بیان کرده است. در این روند تلاش شده است تا زمینه‌های شکل‌گیری آسیب‌ها، شناسایی آنها و راههای برون‌رفت از آنها معرفی شود و در نهایت گامهای آغازین حرکت جامعة اسلامی به سمت جامعة مطلوب، فراهم گردد. یافته‌های تحقیق نشان از آن دارد که عهدشکنی می‌تواند به آسیب‌های اخلاقی متفاوتی در عرصة فردی، سیاسی و اجتماعی از جمله نفاق و تخلف از دستور رهبر جامعة اسلامی، منجر شود. این پژوهش باروش توصیفی-تحلیلی سامان یافته است.

پرسش اصلی این نوشتار این است که اهداف و کارکردهای قدرت سیاسی مطلوب از منظر قرآن کریم چیست. در پاسخ به این سؤال، بر این امر تأکید شده است که قدرت، اعم از مطلوب یا نامطلوب، کارکردهایی چون ایجاد نظم و امنیت، حل و فصل اختلافات، ساماندهی امور جامعه و بازدارندگی دارد. قدرت مطلوب کارکردهای خاصی دارد که به واسطه آنها از قدرت فاسد تمییز می‌یابد و جدا میشود. این کارکردهای مطلوب را می‌توان در اموری چون آماده‌سازی بسترهای رشد جامعه و اصلاح امور آن ردیابی کرد. اهداف قدرت مطلوب شامل مواردی چون اقامه حدود الاهی، برپایی عدالت و هدایت انسان به جایگاه شایسته میشود. قدرت مطلوب در جهت سعادت و کمال انسانی حرکت میکند و فرایندی متفاوت از قدرت نامطلوب دارد.

این نوشته در پی آن است که به آسیب شناسی قدرت سیاسی از منظر قرآن کریم بپردازد. دین در نگاهی واقع‌بینانه قدرت را یکی از نعمت‌های الهی می‌داند، اما همانند دیگر نعمت‌ها همواره در معرض آسیب قرار دارد. شناسایی آسیب­ها از منظر قرآن کریم در آینۀ رفتارها و گفتارهای قدرتمندان صالح و ناصالح می­تواند برای همۀ آنان که دغدغۀ کاربری شایستۀ قدرت را دارند، مفید باشد؛ زیرا که این کتاب منبع بنیادین اندیشۀ سیاسی اسلام به شمار می­رود. قدرت مطلوب برای آنکه نامطلوب نگردد، به‌ناچار باید به آسیب­های قدرت ناشایست توجه کند تا گرفتار آنها و انحراف از مسیر الهی نگردد. فرضیۀ نوشته آن است که از منظر قرآن کریم امکان دارد قدرت در عرصۀ نفسانی به آسیب­هایی چون خودشیفتگی، نقدناپذیری و در عرصۀ عملی به آزار و شکنجه شهروندان، محدودسازی آزادی و نقض‌ حقوق‌ مخالفان و طغیان و سرکشی دچار گردد.

بندگی و عبادت خداوند آیا موجب نفی آزادی سیاسی انسان نمی گردد، آیا بندگی خداوند با روح آزادی منافات ندارد؟. این تحقیق در جستجوی این امر بنیادین است که چه رابطه ای میان آزادی و بندگی سیاسی وجود دارد. در فرضیه بر این امر تاکید شده است که با توجه به مبنای توحید و جایگاه خلیفه اللهی انسان و آفرینش آزاد و برابر انسانها، بر اساس منطق و آیات قرآن کریم، بندگی خداوند آغازین گام در جهت آزادی و رهایی سیاسی تلقی شده لذا هیچ کس حق ندارد تا در عرصۀ سیاسی، دیگران را پیرو محض خود خواهد و به بندگی درآورد. لذا بندگی خداوند انسان را دارای روح آزادگی ساخته و مسیر او را به سوی آزادی سیاسی بازمی کند، مسیری که در آن اطاعت طاغوت، رد و انکار می شود

از منظر قرآن و مفسران شیعه و سنی، عدالت و آزادی، دارای ارزشی هم‌سنگ بوده و همواره این دو مفهوم کلیدیدر کنار یکدیگر، حضوری همیشگی و مکملداشته‌اند. در قرآن که سرچشم? حرکت تمدنی و پویایی اجتماعی در میان مسلمانان است، عدل و آزادی، به جدّ مورد توجه قرار گرفته است. کار پیامبران الهی، برداشتن بار گران از دوش انسانها است و زنجیرشان را مى‏گشاید؛ دربار? فلسف? بعثت انبیاء می‌خوانیم که هدف ارسال رسل، آن است تا مردم به برپایی قسط و عدالت برپاخیزند. دغدغ? اصلی این رساله پرداختن به رابط? میان عدالت و آزادی از منظر مفسران فریقین است، در پاسخ به این دغدغه، سعی شده است تا بنیادهای نظری تعامل عدالت و آزادی و جلوه‌های پیوند این دو، از منظر مفسرین شیعه و اهل سنت، واشکافته شود وارتباط دقیق و سنجیده آن دو بررسی گردد. برای رسیدن به تحلیلی در این باره، می‌توان این رابطه را از سه منظر بیان کرد، رابط? تکمیلی؛ چالشی و مفهومی- مصداقی.گاهی اوقات، آزادی در برخی امور مانند آزادی توهین به مقدسات یا پذیرش سلطه کافران یا آزادی انتخاب دین غیر الهی با عدالت اجتماعی، دچار چالش می‌شود و طبعا در این موارد، عدالت، مقدم است؛ از دیگر سو، می توان از رابط? مصداقی میان عدالت و آزادی نیز سخن به میان آورد، به آن معنا که این دو مفهوم در مصادیقی چون مشورت، آزادی بیان، آزادی تجمعات و...حضور همزمان دارند؛ به نظر می‌رسد که رابط? تکمیلی، اهمیتی بیشتر دارد، به این معنا که با حضور عدالت در جامعه، افراد می‌توانند به حقوق بایست? خویش دست یابند و یکی از آن حقوق، آزادی است، آن گونه که با آزادی در جامعه، بستر برای رسیدن جامعه به عدالت و حقوق افراد فراهم می‌شود.