جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در یک تصور رایج، عصر سیطره اخباریان، دوره رکود علومی مثل اصول فقه، درایه الحدیث، رجال، فلسفه و ... تلقی می‌شود. این تصور به‌رغم صحت آن، هرگز به معنای رکود مطلق و بی‌توجهی تام به این علوم نیست و این علوم در این اعصار همچنان در میان عالمان تشیع طرفداران خود را داشتند که موجب تداوم حیات علمی باریک آنان می‌شد. یکی از این علوم درایه الحدیث است که در سده‌های یازدهم و دوازدهم و با سیطره اخباریان بر محافل فقهی امامیه، رو به افول گذاشت؛ امّا این هرگز به معنای نادیده گرفتن این علم و رکود مطلق درایه الحدیث و اصطلاحات چهارگانه حدیثی در این عصر نیست. نگارنده در این اثر به تبیین این مهم پرداخته و نشان داده که در عصر سیطره اخباری‌گری، از یک‌سو اخباریان معتدل (مثل مجلسی اول، علامه مجلسی، محدث بحرانی و ...)، با دلایلی از قبیل انس اذهان مردم با تنویع رباعی حدیث و نیز کارآمدی این اصطلاحات چهارگانه هنگام حل تعارض اخبار، از آن بهره ‌برده و نسبت به آن اهتمام داشتند؛ و از سوی دیگر نیز پیروان مکتب اجتهاد (شیخ بهایی، میرداماد، حسین بن رفیع الدین، محقق خوانساری و فرزندش، محقق شیروانی، فاضل هندی و ...)، به‌رغم اینکه در ضعف به سر می‌بردند، ولی همچنان رویکرد پیشینیان خود را ادامه می‌دادند، امّا هرگز رویکرد افراطی حلقه فکری محقق اردبیلی را ادامه نداده، و حتی برخی از آنان (نوه شهیدثانی، فاضل تونی، محقق سبزواری و ...) تاثیراتی را از اخباری‌گری نیز پذیرفته و در پذیرش روایات توسعه بیشتری را قائل شده بودند.