جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل در خورِ اهمیت ضمن بررسی نظام اخلاقی یک مکتب، ارائه‌ی تصویری روشن از نسبت انسان و اخلاق در آن خواهد بود؛ لذا بررسی حقیقت انسان، مقدمه‌ای برای بررسی نظام اخلاقی در هر مکتبی به‌شمار می‌رود. به بیان دیگر، هر نظام بر مبنای نوع انسان‌شناسی خود، هدف و غایت اخلاقی خویش را معین می‌کند. با بررسی انجمن فکری و اخلاقی اخوان‌الصفا می‌توان گفت که صاحبان رسائل، تحت تأثیر آموزه‌های قرآن، انسان را خلیفه‌الله معرفی کرده و دلیل این انتساب را جایگاه والای نفس انسان و بهره‌مندی روح او از نفخه‌ی الهی دانسته‌اند. رویکرد اخلاقی اخوان‌الصفا تحت تأثیر گفتمان اخلاقی اسلام و ادیان توحیدی تدوین شده-است. این اخلاق بر مبنای اصولی از قبیل تقوا، کرامت و اعتدال بنا شده‌است؛ به‌عبارتی می‌توان گفت که اعتقاد به وجود خدا، دو بعدی بودن انسان، اصالت و بقای نفس او، جملگی مستلزم ایجاد مسئولیت در رفتار شخص شده و این مهّم، مورد توجّه اخوان‌الصفا بوده‌است. اخلاق مورد نظر اخوان متأثر از تفکر فلسفی و نیز اشراقی و دینی ایشان درباره حقیقت انسان است؛ زیرا اخلاق منهای انسان و بررسی رابطه‌ی شناخت انسان با اخلاق از دیدگاه اخوان‌الصفا، بدون توجّه به حقیقت وی بی‌معناست، به این دلیل که محور و موضوع اخلاق، انسان است. به طور کلی می‌توان هدف اخوان‌الصفا از اخلاق و توصیه‌های اخلاقی ارائه‌شده در رسائل را قرب الی الله معرفی کرد و ابزاری که برای وصول به این هدف در نظر گفته‌اند، تعلیم و تربیت است. باید گفت که توجّه به اندیشه‌های اخلاقی و انسان‌شناسی صاحبان رسائل و ارتباط آن‌ها با هم، حرکتی در راستای بازشناسی یکی از اندیشه‌های اصیل شیعی در نظام‌های فکری متعارف است که علی رغم اهمیت بسیار آن، متأسفانه از سوی محققان در شناسایی اندیشه‌های ایشان در این زمینه، کاستی‌ شده‌است و حتّی نوع رویکرد ایشان به مباحث اخلاقی که مقدماتی‌ترین مسأله در معرفی یک نظام فکری محسوب می‌شود، در هیچ نوشته‌ای بررسی نشده-است؛ لذا این امر انگیزه‌ای شد تا به نگارش این پایان‌نامه همت گماریم. در این پژوهش سعی بر آن است تا با رویکردی توصیفی-تحلیلی و ارائه‌ی تصویری کلّی از انسان در نگاه صاحبان رسائل و استخراج نظام اخلاقی ارائه شده در نظر ایشان، به بررسی نسبتی که میان انسان و اخلاق از منظر ایشان وجود دارد، بپردازیم.

اقناع، فرایندی است که برای تغییر نگرش مخاطب انجام می گیرد و اندیش? مخاطب را در جهت اهداف مورد نظر به تکاپو و تفکر وا می‌دارد. در این فرآیند از فنون و شیوه‌های مختلف استفاده می‌شود. از آن‌جا که در عصر حاضر، اقناع‌های مداوم در ساخت فکر و اندیشه انسانی صورت می گیرد و تفکر مخاطبان پیوسته در حال جهت‌دهی در چارچوب اهداف اقناع کنندگان است، بررسی این مسئله بر اساس منابع اسلامی به خصوص طبق دیدگاه امام علی (ع) ضروری است، تا در صحنه‌های جدید مواجهه، که از آن به جنگ نرم یاد می شود، الهام گرفته شود. هدف از این نوشتار، بررسی شیوه اقناعی حضرت علی(ع) در نهج البلاغه است، که در شرایط گوناگون به مخاطبان مختلف عرضه شده است. نوشته حاضر با رویکرد دینی و با روش توصیفی – تحلیلی انجام شده که طبق بررسی‌های انجام شده چنین به دست می‌آید که امام علی (ع) در سخنان خویش از انواع فنون و شیوه‌های اقناع در دو قالب تعقلی مانند: حکمت، موعظه و خطابه، و شیوه استشهادی مانند: تداعی و یادآوری نعمت، پرسش و پاسخ، تاریخ، ضرب المثل،طنز و تصویرآفرینی برای قانع ساختن مخاطب استفاده نموده‌اند و با توجه به این‌که هر کدام از این روش‌ها در جای خود و به موقع مورد استفاده قرار گرفته‌اند، نهایت تأثیر خود را بر مخاطب داشته‌اند. هم‌چنین امام علی(ع) در کلام خود در راستای اقناع مخاطب بر معیارهایی همچون آزاد اندیشی، هدفداری، حقوق مداری و عدم دروغ پردازی و فریب کاری و... توجه داشته‌اند.