جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

براساس روايات، موافقت با قرآن موجب اعتباربخشي به حديث فاقد سند معتبر مي‌شود. در اين صورت اين سؤال مطرح مي‌شود که چنين حديثي تا چه ميزان معتبر خواهد بود: همة‌ محتوا همراه با جزئيات آن، يا فقط مقداري از محتوا و جزئياتي که موافقت آن با قرآن احراز شود؟ استفاده از تفسير «الميزان» به‌خاطر به‌کارگيري گستردة‌ عرضة‌ احاديث به قرآن، مي‌تواند نقش مهمي در روشن کردن اين مسئله داشته باشد. «روشن شدن اعتبار بسياري از جزئيات روايات فاقد سند»، «افزايش دقت در به‌کارگيري اين روايات در تفسير قرآن»، «بديع بودن نظرات تفسير الميزان در اين زمينه» و نکاتي مانند آن ايجاب مي‌کند ابعاد اين مسئله با دقت بررسي شود. بررسي «تحليلي ـ انتقادي» چند حديث در «الميزان» نشان مي‌دهد: با وجود موافقت محتواي کلي اين احاديث با قرآن، همه‌ جزئيات آنها مورد تأييد قرآن نيست و فقط ميزاني از محتوا معتبر است که موافقت آن با قرآن ثابت شود. با ضميمه کردن قاعده‌ «حُكم الأمثال فيما يجوز و فيما لايجوز واحد» به اين بررسي، مي‌توان اين نتيجه را به تمام احاديث فاقد سند موافق با قرآن تعميم داد.

برخی محققان بر این باورند که خداوند در داستان ملکۀ سبأ هیچ انتقادی به حکومت‌داری وی نکرده است؛ از این­رو حکمرانی وی مورد تأیید است؛ زیرا قرآن­ کریم هنگام نقل سخن یا رفتار منفی، بلافاصله تذکر می­ دهد. در مقابل، برخی دیگر از محققان با وارد کردن اشکالات متعددی از قبیل عدم استناد مسلمانان به این داستان، اخباری بودن لحن قرآن در نقل داستان و غیره، حکمرانی ملکه را مورد تأیید خداوند ندانسته­ ا ند. روشن شدن ابعاد مختلف این داستان و توسعۀ ادلۀ قرآنی احکام فقهی ایجاب می­کند این داستان از این زوایه مورد بررسی قرار گیرد. بررسی تحلیلی- انتقادی نظرات موافقان و مخالفان نشان می­دهد اولاً: نقل بدون اعتراض مطلبی در قرآن می‌تواند نشانۀ تأیید آن باشد (وجود مقتضی)؛ ثانیاً: با وجود وارد نبودن بسیاری از اشکالات مخالفان، اما برخی از آن­ها صحیح هستند (وجود مانع). از این­رو علی­رغم وجود مقتضی، نمی­توان حکومت ­داری ملکه را مورد تأیید خداوند دانست.

به‌رغم ارائه حدود 26 مصداق برای «کوثر» در تفاسیر مختلف، سید محمدحسین طباطبایی مصداق انحصاری آن را کثرت ذریه پیامبر اکرم| دانسته است. بررسی مستندها نشان می‌دهد این دیدگاه با وجود نقاط مثبت فراوان، نقاط مبهمی نیز دارد. از این‌رو اهمیت علمی تفسیر المیزان و رجوع گسترده محققان به آن، ایجاب می‌کند نقاط مثبت و مبهم این دیدگاه به‌طور دقیق تبیین شود. تحلیل این دیدگاه نشان می‌دهد رکن اصلی استدلال علامه طباطبایی ظهور «ابتر» در معنای «فرد بدون نسل» است و با توجه به همین نکته، روایات سبب نزول را تقویت و سایر احتمال‌ها را نفی می‌کند. توجه به صدر و ذیل سوره، توجه به واقعیت خارجی در مصداق‌شناسی «کوثر» و ... جزء نکات مثبت این دیدگاه است؛ اما عدم توجه به واقعیت خارجی در مورد بدون نسل شدن شماتت‌کنندگان پیامبراکرم|، عدم قدرت دفع احتمال‌های رقیب و ... از نقاط مبهم این دیدگاه است.

یکی از مسائل چالشی مطرح شده در قرآن کریم، برخورد تند حضرت‌موسی۷ با حضرت‌ هارون۷ بعد از گوساله‌پرست شدن بنی‌اسرائیل است، تا کنون توجیهات زیادی در تحلیل این برخورد ارائه شده است؛ اما آیة‌الله معرفت، با اثبات درجاتی از کوتاهی برای هارون۷ تلاش کرده‌اند این رفتار را تحلیل کنند. ایشان با اثبات طبیعی بودن غضب موسی۷، تلاش‌های آن حضرت را در راستای مجازات و اصلاح بنی‌اسرائیل توصیف می‌کند. آن حضرت، در راستای کشف عوامل پدیدآورنده این انحراف، ابتدا ملامت خود را متوجه هارون۷ می‌کند، زیرا ایشان در زمان وقوع این انحراف، رهبر بنی‌اسرائیل بود و هر مسئولی در این‌گونه موارد باید پاسخ گو باشد. ‌هارون۷ نیزاگرچه عذر خود را بیان می‌کند، اما این عذر نمی‌توانست وی را به‌طور کامل تبرئه کند، از این‌ رو، برای وی از خداوند طلب مغفرت کرد. این دیدگاه دارای نقاط مثبتی، از جمله: توجه به شخصیت زمامدار بودن ‌موسی۷، طبیعی بودن غضب ‌آن ‌حضرت و قلمداد کردن اقدامات ایشان ‌در راستای مجازات و اصلاح بنی‌اسرائیل است، اما مهم‌ترین ابهام آن اثبات کوتاهی برای هارون۷ با توجه به طلب مغفرت حضرت موسی۷ برای ایشان است.

يکي از وقايع نقل شده در قرآن کريم، گوساله پرست شدن بني اسرائيل در زمان غيبت موسي عليه السلام است. ازآنجا که اين واقعه در زمان رهبري هارون عليه السلام به وقوع پيوست، يکي از پرسش هاي مطرح در اين زمينه اين است که آيا آن حضرت در برابر اين انحراف، وظيفة رهبري خود را به بهترين شکل انجام داد؟ اگرچه از نظر برخي مفسران هارون عليه السلام در اين واقعه در انجام وظيفة رهبري خود مرتکب کوتاهي شد، (علاوه بر پيش فرض پذيرفته شدة عصمت انبيا) تحليل عملکرد آن حضرت و بررسي شواهد ثابت مي کند که ايشان در برخورد با اين انحراف، بدون هيچ گونه کم کاري به بهترين شکل و در بهترين زمان وظيفة خود را انجام داد، اما بر اثر فشار بني اسرائيل، به سبب پيروي از دستورهاي موسي عليه السلام و حفظ وحدت بني اسرائيل از اقدام عملي مثل قيام عليه آنان خودداري کرد.

از مسائل مطرح شده در قرآن کریم، برخورد تند حضرت موسی(ع) با حضرت هارون(ع)، بعد از گوساله پرست شدن بنی اسرائیل است. تاکنون توجیهات زیادی در تحلیل این برخورد، ارائه شده است. اما علامه طباطبایی، با اثبات کبرای کلی «اختلاف سلیقه انبیا در نحوه اجرای احکام»، این برخورد را یکی از مصادیق آن می داند. در این ماجرا، حضرت موسی(ع) به طور مطلق به ایشان دستوراتی داده بود، اما درعین حال معتقد بوده که این حکم باید با به کارگیری تمام توان، برای مقاومت در برابر بنی اسرائیل اجرا می شد، اما حضرت هارون(ع) آن را با نرمش و عدم مقاومت اجرا کرد. ازاین رو، چون حضرت هارون(ع) برطبق سلیقه و مشی حضرت موسی(ع) عمل نکرده بود، این برخورد، برای تأدیب وی بود. این درحالی است که در این ماجرا، حضرت هارون(ع) مرتکب هیچ گناه یا کوتاهی نشده و حق به جانب وی بود. این مقدار از اختلاف سلیقه چون خارج از حکم الله است، ضرری به عصمت انبیا نمی زند.اگرچه کبرای کلی مورد بحث، امری قابل اثبات است، ولی انطباق این ماجرا، بر آن امری مشکل است.

آیات 150 سوره اعراف و 92 و 93 سوره طه به بیان برخورد تند حضرت موسی (ع) با حضرت هارون (ع) پس از گوساله پرست شدن بنی اسرائیل می پردازد. این آیه حاوی یکی از چالشی ترین مسائل مطرح شده در قرآن است. گرچه تاکنون توجیهات زیادی در تحلیل این برخورد ارائه شده است اما به نظر می رسد این برخورد در راستای بیدار کردن بنی اسرائیل انجام یافته است. بن مایه این تحلیل روش عقلایی «به در بگو تا دیوار بشنود» است. این تحلیل افزون بر در نظر گرفتن تمام جوانب این برخورد از جمله: شخصیت حضرت موسی و هارون (ع)، اطلاعات حضرت موسی قبل از بازگشت به میان بنی اسرائیل، شخصیت سامری، عکس العمل بنی اسرائیل در برابر حضرت موسی پس از بازگشت به میان آنان، به سوالات مطرح شده پیرامون این برخورد به خوبی پاسخ می دهد و با ظاهر آیات قرآن و عصمت انبیا نیز سازگار است.

تفسیر»اضواءالبیان فی ایضاح القرآن بالقرآن« ،از تفاسیری است که به روش قرآن به قرآن در سدە اخیر نگاشته شده است.پدید آورندە این تفسیر،تا سوره حشر، »محمد امین شنقیطی«بوده و ادامه تفسیر،ازسوی شاگرد وی،»عطیه محمد سالم« با توجه به درس های استاد تکمیل شده است.اگرچه روش اصلی این تفسیر،»قرآن به قرآن«می باشد،اما مفسر درکنار این روش،از روش تفسیر روایی نیز بهره برده است.گفتنی است که وی،از روش تفسیر عقلی،باطنی،علمی،هیچ استفاده ای نکرده است. در زمینه گرایش باید گفت که گرایش فقهی،کلامی و ادبی،مهم ترین گرایش هایی است که در این تفسیربدان پرداخته شده و نسبت به گرایش های اجتماعی و فلسفی بی اعتنا بوده است.