جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرفان، از ارکان اساسی ادبیّات فارسی و ادبیّات عرفانی از شاخه­های اصلی آن است؛ از این رو شاعران، چه آن­ها ­که به معنای واقعی، عارف بوده­اند و چه کسانی که تظاهر به تصوّف کرده­اند؛ اصطلاحات عرفانی را در شعر خود به­کاربرده­اند. ویژگی اصلی سبک هندی، تصویرسازی است. یکی از قابل­دسترس­ترین عناصر در زندگی مردم که شاعر می­تواند با آن به تصویرسازی دست بزند سفالینه­ها می­باشند. حزین لاهیجی با بهره­گیری از سفالینه­ها و گره زدن آن با اصطلاحات عرفانی، تصاویر پویا و مضامین انتقادی- اجتماعی مؤثّری را به­منظور تشویق مخاطب به روی­آوردن به عشق و حقیقت، توبیخ زاهد برای ترک ریاکاری و نفاق و درنهایت روشنگری مردم خلق­کرده که بیانگر اهمیّت بالای سُفالینه­ها در بازتاب عرفان حکیم لاهیجی است. بسامد بالای این تصاویر و مضامین در دیوان حزین به اندازه­ای زیاد است که از آن می­توان به­عنوان مشخّصۀ سبک شخصی شعر حزین یادکرد.

عرفان در شعر سبک هندی نمودهای متفاوتی دارد؛ از طرفی عرفان بیدل دهلوی را داریم که عمیق و رازآمیز است و از طرفی عرفان صائب را که به درک و دریافت عامۀ مردم نزدیک شده‌ است و جنبۀ اجتماعی دارد. صائب نیز همانند دیگر شاعران این سبک از مشهودات و محسوسات پدیده‌های عالم هستی برای بیان اندیشه‌های خود سود می‌برد و از هر عنصر مضمون‌سازی که به تقویت ساختار ادبی و بلاغی شعرش کمک کند، مدد می‌جوید. سفالینه‌ها از محسوسات قابل دسترس زندگی عامۀ مردم عصر صائب است. صائب با دست‌مایه قرار دادن انواع سفالینه‌ها و به یاری مشاهدات اجتماعی و تجربیات شخصی، آموزه‌های عرفانی را به مردم عادی کوچه و بازار ارائه و از این رهگذر به اجتماعی کردن عرفان در جامعه کمک کرده‌ است. یافته‌های این تحقیق که از شیوۀ ساختارگرایی کمک گرفته است، نشان می‌دهد صائب با ایجاد ساختاری قابل معنی میان ظروف سفالی و مایعات و اصطلاحات عرفانی به اجتماعی کردن و در نتیجه فهم و درک عامه از عرفان کمک کرده‌ است.