جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رهبران شیعی همواره در تنگنای فراگیر دوران قرار داشته و به منابع بنیادین قدرت مانند: حکومت و اقتصاد دسترسی نداشته‌اند؛ بنابراین پاسخ به این مساله که «مهم‌ترین مؤلفه‌های امامان برای امتداد حیات اجتماعی شیعه چه بوده است؟» استفهام مهمی است که این مقاله بر اساس منابع تاریخی و با بهره‌گیری از روش تحلیلِ محتوایِ سخنانِ باقی‌ماندهِ از امامان معصوم علیهم السلام در پی پاسخ به آن می‌باشد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد؛ مهم‌ترین راهبرد ایشان برای خروج از این وضعیت، «اقتدارفرهنگی» بوده است که «مرجعیت علمی» و «سرمایه‌گذاری فرهنگی» از مهم‌ترین ارکان آن به‌شمار می‌آیند و در اثر آن، تقویت و استمرار حیات شیعه خارج از دایره قدرت و غلبه بر گفتمان اکثریتِ حاکم، حاصل شده است؛ تا جایی‌که ایشان با اتخاذ این راهبرد حیاتی توانستند، جانِ تازه‌ای به کالبد نیمه‌جان شیعیان بخشیده و علاوه بر اثرگذاری عمیق بر دیگر فرهنگ‌ها، توسعه نفوذ قلمرو جغرافیایِ فرهنگی تشیع؛ به اوج اقتدار حقیقی دست یافته و فراتر از قلمرو سیاسی حاکمان، به قدرت اجتماعی تبدیل شوند تا امتداد اجتماعی خود را نیز تضمین نمایند. بدیهی است به‌‌کارگیری این بنیادهای حرکت‌‌آفرین، می‌تواند چراغ راه شیعه در جهانی‌سازیِ فرهنگِ تشیع و نقش‌آفرین در ارتقای اقتدار اجتماعی آنان در مسیر شکوفائی تمدن نوین اسلامی باشد.

مناسبات اجتماعی ‌سازنده، از شروط تداوم حیات ‌انسانی و از عوامل مؤثر در دست‌یابی به اهداف یا برون‌رفت از معضلات زندگی جمعی است. در اقلیت ‌بودن ‌شیعه، در کنار دور نگه‌داشتن آنها از صحنه قدرت ‌سیاسی و اقتصادی، رهبران ‌شیعه را ناگزیر به استفاده از تدابیر فرهنگی به ‌مثابه قدرت ‌نرم شیعیان برای رهاسازی پیروانشان از گرفتاری‌هایِ ‌شدیدِ سیاسی‌اقتصادی کرد تا ضمن حفاظت از اقلیت ‌شیعه، آنها را به گروه‌ اجتماعی منسجم، پویا و مؤثری تبدیل کند. مهم‌ترین راهبرد امامان ‌شیعه برای دست‌یابی به چنین موقعیتی مسئله این پژوهش است؛ کوششی که درصدد است بر اساس منابع تاریخی و با رویکردی توصیفی‌تحلیلی بر «سازواری اجتماعی» به عنوان تدبیر راهبردی امامان (ع)، شاخصه‌ها و پیامدهای آن تأکید کند. «تقویتِ همبستگیِ درونی» و «افزایش همگرایی بیرونی» از جمله پشتوانه‌های‌ اجتماعی ساخت داخلی و خارجی موجودیت و قدرت است که از رهگذر حفظ وحدت‌ اجتماعی، گسترش زندگی نیک‌خواهانه و ارتقای شأن‌ اجتماعی شیعیان موجبات تمایز بیرونی و گسترش‌ تدریجی حوزه نفوذ اجتماعی ایشان در جغرافیا و تاریخ گسترده‌تری را فراهم آورد.

نوشته پیش رو قصد دارد به واشکافی رفتارهای مختلف مسلمانان در حساس ترین دوره تاریخ اسلام «حجه الوداع تا سقیفه» ، که اتفاقا آکنده از پیچیدگى، پنهان کارى و شتابزدگی می باشد با رویکردی تاریخی ، کلامی، حدیثی و باروش کتابخانه ای ، به صورت توصیفی - تحلیلی بپردازد .تصمیم پیامبرخدا ?برای جلوگیری‌از‌فروپاشی تمدن نوپای اسلامی ومعرفی رسمیلایق ترین جانشین ، در اجتماع بی سابقه مسلمانان ودر آفتاب سوزان بیابان تفتیده غدیر،با واکنش های متفاوتی همراه شد ؛ عده ای که منافع خود را در نادیده گرفتن این نصب می دانستند از همان هنگام ، رفتارهای ابهام انگیزی از خود بروزدادند و هر چه به زمان رحلت پیامبر نزدیک تر می شد ، مخالفت خود را جدی ترکردند ، آن ها حتی از رفتن به سپاه اُسامه شانه خالی کردند و از نوشتن هدایت نامه توسط پیامبر نیز پیشگیری نمودند.همین گروه منسجم یعنی «قریش با نفوذ»، بلافاصله پس از رحلت پیامبر? ودر آن وضعیت غبار آلود مدینه، با حضور به موقع در محل نشست سران قبایل جاهلیت «سقیفه بنی ساعده» ونه در مسجد پیامبر ، درمسابقه رقابتِ برای تصاحب مقام جانشینی آخرین پیامبر? ، مخالفت خود را کاملا علنی کردند وبا شکار فرصت طلائی موجودو مهارت کامل توانستند پیروز آن فضای بحرانی شده ، مردم را غافلگیر نموده و مدیریت رفتارشان را در اختیار بگیرند و با بیعت اجباری وسرکوب ، مخالفان را مطیع و حکومت خود را تثبیت کنند.این رفتارکینه ورزانهِ اطرافیانِ دیروز پیامبر ، باعث تغییر مسیر طبیعی جامعه اسلامی و منتقل شدن مرجعیت سیاسی ، علمی و مذهبی از جانشین منتخب پیامبر به دیگران شد و باگسترش اختلاف بین اصحاب ، آینده ای تاریک برای جامعه اسلامی رقم خورد تا همواره از اقتدار مسلمان کاسته و بر ستیز و جدائی آن ها افزوده شود .