جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ماهیت مجهول حروف مقطعه قرآن دست بشر را از رسیدن به معانی حقیقی این حروف کوتاه کرده است؛ ازاین‌رو فرضیه و دیدگاه‌های متعددی درباۀ معانی آنها مطرح شده است. در این میان مستشرقان با ارائه فرضیاتی که برگرفته از مبانی و پیش‌فرض‌های آنان در شناخت قرآن است که قرآن را از منشأ غیروحیانی می‌دانند، دیدگاه ایشان به نسبت دیدگاه و فرضیه‌های مفسران فریقین بررسی می‌شود و با تطبیق دیدگاه مستشرقان و مفسران فریقین تا حدودی با معانی این حروف آشنا می‌شویم. روش تحقیق به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد تطبیقی است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دیدگاه مستشرقان درباۀ علامت اختصاری بودن این حروف برای صاحبان مصاحف، نظریه اقتباس از آیین یهود و علامت اختصاری برای بسمله با دیدگاه مفسران فریقین ناهمخوانی دارد. این امر نشان می‌دهد که ادله مستشرقان درباۀ معانی این حروف غیرمستند است. از موارد تشابه دیدگاه مستشرقان درباۀ معانی این حروف با مفسران فریقین نیز می‌توان به ارتباط معنوی این حروف با محتوای آیات، بیان رمزآلود این حروف، و ارتباط این حروف با واژه کتاب که از اندیشه‌های مشترک درباۀ معانی حروف مقطعه میان مفسران فریقین و مستشرقان است. مستشرقان به پنج دیدگاه کلی و مفسران نیز به یازده دیدگاه در این باب اشاره کرده‌اند که نمی‌توان معنای جامعی از این دیدگاه‌ها کسب کرد. در اندیشه رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) نیز ارتباط رمزگونه‌ای بین این حروف و قرآن کریم وجود دارد؛ زیرا در غالب آیات بعد از این حروف، سخن از قرآن به میان آمده است. دیدگاه اصلی معظم‌له درباۀ این حروف نشان‌دهنده این است که این حروف معجره هنری قرآن هستند و دلالت بر عظمت مصدر و منشأ قرآن کریم دارند.

«تلاوت قرآن» از شئون پیامبر اکرمk و از برترین عبادات و روش‌های تبلیغ معارف قرآن کریم است که در آیات و روایات نیز به آن سفارش شده و‌ نباید جایگاه آن به صرف هنر آوازخوانی تقلیل داده شود. قاری قرآن باید به‌گونه‌ای آیات قرآن را تلاوت کند که آموزه‌های قرآن به مخاطب منتقل شود و بر او اثر مثبت بگذارد. ازاین‌رو لازم است تلاوتگر قرآن با «تلاوتی معنامحور» آموزه‌های قرآن را به مستعمان منتقل کند. تلاوت معنامحور، تلاوتی است که محور آن از جهات گوناگون، معنای آیات و بر اساس سیر مفهومی آن تنظیم و اجرا می‌شود. در این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف بیان مولفه‌های تلاوت معنامحور، از منظر ‌آیت‌الله خامنه‌ای، پس از تبیین معنا و ماهیت این نوع تلاوت، به مولفه‌های آن در دو بخش «مولفه‌های پیش از تلاوت» و «مولفه‌های حین تلاوت» اشاره و در هر بخش به سخنان ‌آیت‌الله خامنه‌ای استناد شده و به کمک نظرات اساتید فن و آیات و روایات، تقریر و تکمیل گردیده است. از مهم‌ترین نتایج مقاله این است که قاری قرآن برای اثرگذاری بر مخاطب باید پیش از تلاوت، مقدماتی نظیر «آشنایی با ترجمه و تفسیر آیات» و «آشنایی با مواضع وقف و ابتدا» را مد نظر قرار دهد و هنگام تلاوت نیز، از مهارت‌هایی مانند «اجرای نغمات متناسب با معنا» و «به‌کارگیری اختلاف قرائت‌ها در خدمت القای معنا» استفاده کند و با این مهندسی تلاوت، حق قرائت قرآن را ادا نماید‌

این مقاله در برابر شبهه‌ای که اخلاق قرآنی را یکسره مبتنی بر ترس از جهنم و شوق بهشت و فاقد پشتوانۀ عقلی می‌داند، سامان یافته است. این پژوهش با واکاوی آیات انگیزشی قرآن کریم و بررسی دیدگاه مفسران، با رویکردی روان‌شناسانه به کشف و استخراج ابعاد انگیزشی این نظام همت گمارده و کوشیده است نسبت و جایگاه بهشت و جهنم را در این میان به دست آورد. نتایج پژوهش نشان داد این شبهه با استقرای ناقص از آیات قرآن سامان یافته و سیری در آیات قرآن، می‌تواند مجموعه‌ای قاعده‌مند و رو به تعالی از انگیزه‌های فعل اخلاقی را بازنماید. گرایش‌های فطری، باورهای دینی، مقبولیت اجتماعی، پاداش‌های دنیایی و آخرتی، رفتار عادلانه و در نهایت حبّ عبودی، مهم‌ترین عوامل انگیزشی از منظر قرآن کریم است که در این مقاله استخراج و تبیین شد؛ در عین حال که بیم و امید نیز از ذاتیات انسان بوده، کارکردهای قابل توجه در منظومۀ انسان‌شناسی دارد.

هنگام تفسیر قرآن برخی اطلاعات در ذهن مفسر وجود دارد که نمی‌توان منکر این اطلاعات و محفوظات شد. این اطلاعات دارای تأثیراتی در هنگام تفسیر بر روی مفسر هستند. این نوشتار به روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به بررسی مجاری تأثیر پیش ­دانسته‌های مفسر در تفسیر قرآن پرداخته و دستاوردهایی را به دنبال داشته است؛ به این صورت که بعد از بررسی‌های صورت گرفته، دانسته شد که پیش­ دانسته‌های مفسر به چند دسته تقسیم می‌شوند: برخی از آن­ها بدیهی‌اند، برخی دیگر غیربدیهی. برخی دیگر هماهنگ با ظواهر قرآن هستند یا ناهماهنگ‌اند. اما دراین ‌بین برخی از پیش ­دانسته‌های موجهی هست که تأثیراتی بر مفسر دارند؛ از قبیل اینکه ابزار و لوازم تفسیر آیات‌اند یا اینکه مبانی تفسیر و اصول و قواعد را در اختیار مفسر قرار می‌دهند و دیگر اینکه باعث مسئله‌سازی و باز نمودن دید مفسر شده و محتوای آیات را تأیید و تبیین می‌کنند.

رهبران با استفاده از شاخص‌های معنویّت در سازمان، نوعی انگیزش درونی برای خویش فراهم نموده و از طرفی با جهت دهی به رفتارهای پیروان خود و تعمیق ارزش‌های درونی ایشان، زمینه‌ای برای انگیزش بیرونی زیرمجموعه خود فراهم می‌آورند. از این روی با توجّه به توانایی و ظرفیت بالقوه موجود در سیره امام علی علیه السلام و به خصوص در نهج‌البلاغه ، می‌توان به آموزه‌هایی متمایز درباره مؤلفه‌های رهبری معنوی دست یافت.از این رو، در این مقاله با مداقّه درسیره و سخن حضرت علی علیه السلام با روش توصیفی- تحلیلی، مؤلفه‌های رهبری معنوی در سازمان، استخراج، تحلیل و استنباط شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مؤلفه‌های رهبری معنوی در آموزه‌های امام علی علیه السلام همچون ابعاد مربوط به بینش انسان در محورهای باورها، عقلانیت و تخصص‌گرایی؛ در ابعاد نگرش انسان در دو محور عاطفی و فرهنگ سازی و در ابعاد کنش انسان در دو محور رفتاری و هدایت‌گری است.‬ و از آنجا که معنویّت در کنار بعد مادی، یکی از ابعاد وجودی انسان و یک نیاز فطری است، در صورتی که نسبت به این بعد غفلت ورزیده شود، برون‌داد آن، گمراهی و ظلم و ستم به خویشتن و دیگران و محرومیت و درماندگی می‌شود.

آنومی ازجمله مفاهیم کلان در آسیب‌های اجتماعی است که یکی از علل مهم شکل‌گیری این آسیب‌ها را تبیین می‌کند. آنومی به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن، فرد قطعیت‌های گذشته را ازبین‌رفته می‌یابد و وجدان جمعی توانایی پشتیبانی و راهنمایی اخلاقی او را از دست می‌دهد. شناخت عوامل آسیب‌های اجتماعی، نقش مهمی در پیشگیری و درمان آنها دارد. سئوالی که وجود دارد این است که آیا قرآن – به‌عنوان مهم‌ترین منبع معرفتی مسلمانان - به مفهوم آنومی در جامعه اسلامی توجه داشته است. هدف این تحقیق، آشکارکردن توجه قرآن به مفهوم آنومی است. آشکارکردن توجه قرآن به این مفهوم، مقدمه بحث از راهکارهای قرآن برای مقابله با این وضعیت است. روش تحقیق، تحلیل محتوای کیفی با رویکرد ترکیبی است. یافته‌ها نشان می‌دهد که عواملی که منجر به وضعیت آنومی در ابتدای حکومت اسلامی در مدینه شده‌اند عبارتند از: مرجعیت علمی اهل کتاب، القائات اهل کتاب، تغییر قبله و نومسلمانی. ازجمله آثار آنومی که در قرآن بازتاب یافته‌اند، عبارتند از: ضعیف‌شدن اعتبار باورها، ارزش‌ها، هنجارهای اسلامی، شکل‌گیری دلبستگی‌ها و آگاهی‌های دوگانه، سرگردانی افراد در انتخاب نظام‌های اعتقادی و ارزشی موجود و متزلزل‌شدن آنان در عمل‌کردن یا پایبندماندن به باورها، ارزش‌ها و هنجارهای اسلامی.

زیارت قبور صالحان و اولیای الهی همواره مورد توجه بوده، تا جایی که بسیاری از علما زیارت قبور را سنت شمرده‌اند و بر جواز آن ادعای اجماع کرده‌اند. از سوی دیگر، ابن‌تیمیه و برخی دانشمندان اسلام، با پیروی از آیات قرآن و روایات، زیارت قبور را تجویز کرده‌اند و سیرة مسلمانان در طول تاریخ اسلام همواره بر مشروعیت، بلکه استحباب سفر برای زیارت مشروعیت سفرهای زیارتی را زیر سؤال برد و به حرمت آن فتوا داد و به تبع او، وهابیان و برخی از سلفیان به ترویج افکار و آرای وی پرداختند؛ از جمله، محمد رشیدرضا است که در موارد متعددی از تفسیر المنار، به دفاع از دیدگاه‌های وی پرداخته‌است. این پژوهش با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و با رویکرد انتقادی به دیدگاه‌های صاحب تفسیر المنار و نیز تأکید بر مبانی و اندیشه‌های علامه طباطبائی به این نتیجه رسیده‌ که مشروعیت زیارت قبور، مبتنی بر شواهد قرآنی، روایی و عقلی بوده‌است و اتهامات صاحب المنار مبنی بر تکفیر و مشرک خواندن شیعیان و بدعت شمردن زیارت اهل قبور، با ظواهر و محتوای آیات قرآنی و روایی همخوانی ندارد و چنین نسبت‌ها و تشکیک‌های مذهبی، ناشی از عدم درک صحیح نسبت به مبانی اعتقادی توحیدی شیعه و خلط اوصاف اولوهیت حق تعالی با واسطه‌ها و جلوه‌های الهی در عرصة تکوین و تشریع نظام هستی و پیروی متعصبانه از مبانی ابن‌تیمیه و مکتب سلفیه می‌باشد و زیارت اهل قبور از مصادیق یادکرد و بزرگداشت بزرگان دین و اهتمام به شعائر دینی و تجلی عبودیت پروردگار می‌باشد و مستندات قرآنی، روایی و شواهد تاریخی فراوانی، مؤید آن وجود دارد.

بازگشت به قرآن یکی از نظریه‌های اجتماعی اندیشمندان اسلامی است که در دو سده اخیر برای رهایی از انحطاط و عقب‌ماندگی جوامع اسلامی مطرح‌شده است. برای ایجاد چنین جنبش و حرکتی در سطح جامعه اسلامی، نیازمند راهکارهایی هستیم که بتوانیم با کاربست آن به معنای حقیقی به قرآن بازگردیم. رهبر معظم انقلاب در دوران معاصر به‌عنوان یکی از سردمداران این جنبش و حرکت بیدارگرانه، راهکارهایی را از جنبه علمی برای بازگشت به قرآن توصیه کرده‌اند که توجه به چنین راهکارهایی در توسعه فرهنگ قرآنی مؤثر بوده و باعث بازگشت به قرآن در سطح جامعه خواهد بود. روش تحقیق در این مقاله به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد تاریخی با استفاده از اسناد کتاب‌خانه‌ای است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد: راهکارهای مقام معظم رهبری (دامت‌برکاته) برای این منظور عبارت‌اند از: ارائه تفسیر صحیح و همه‌فهم از قرآن، ایجاد رشته‌هایی جهت ورود به عرصه تفسیر اجتماعی قرآن، اسلامی سازی علوم انسانی بر اساس مبانی قرآنی، ایجاد بسترهای لازم جهت نظریه‌پردازی قرآنی در علوم انسانی و ایجاد آموزش‌وپرورش قرآنی

یکی از امور تأکید شده در آموزه‌های اسلامی، تبلیغ دین است. در جریان پیروزی انقلاب اسلامی نیز توجه ویژه‌ای به موضوع تبلیغ و رسالت مبلغان شده است. در این راستا مقام معظم رهبری (دامت‌برکاته) در موارد متعددی در سخنانشان ویژگی‌های مبلغان قرآنی را یادآوری کرده‌اند. این تحقیق که با روش توصیفی ـ تحلیلی نگاشته شده است، ویژگی‌های مبلغان قرآنی را در اندیشه مقام معظم رهبری (دامت‌برکاته) با تأکید بر بیانیه گام دوم موردبررسی قرار داده است. برخی از ویژگی‌های مبلغ مربوط به استفاده از امکانات و مهارت‌ها، مانند مهارت‌آموزی تبلیغ، دانستن روان‌شناسی، آشنایی با فضای مجازی و آشنایی با زبان‌های خارجی است که در کنار موارد ذکرشده، رفتار مبلغان از اهمیت خاصی برخوردار است. ازجمله نتایج دیگر تحقیق این است که در کلام مقام معظم رهبری (دامت‌برکاته) به مواردی مانند ادب و مهربانی با مردم، استقامت و پایداری، تأیید گفتار مبلغ با اعمالش اشاره شده است. ازجمله وظایف یک مبلغ قرآنی، ترویج فضایل اخلاقی، اخلاص، ساده‌زیستی، پرهیز از تجملات و توجه به رشد و ترقی مخاطب؛ و از ویژگی‌های گفتاری یک مبلغ، بیان مستدل و معقول و استفاده از الگوهای دینی است.

«تفسیر معاصرانه قرآن کریم»، یکی از جدیدترین تحقیقات قرآنی در غرب است که با عنوان «The study Quran» در سال 2015 در سان‌فرانسیسکو، با سرویراستاری دکتر سید حسین نصر به چاپ رسید. با توجه به اینکه این تفسیر در جهان غرب نگارش یافته است، ضرورت نقد و بررسی آن و توجه به روش تفسیری مورداستفاده در این تفسیر حائز اهمیت است. با اینکه عنوان ترجمه این تفسیر، «تفسیر معاصرانه قرآن کریم» است؛ اما نمی‌توان این تفسیر را تفسیری عصری و روزآمد از قرآن کریم دانست. این تحقیق با استفاده از منابع کتاب‌خانه‌ای و به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی درصدد بررسی روش‌شناسانه این تفسیر است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد: این تفسیر با استفاده از روش سنت‌گرایانه به نقل‌قول‌های مفسران متقدم فریقین پرداخته است. مهمترین شاخصه‌های تفسیر اجتماعی قرآن که عبارت‌اند از: توجه به آیات قرآن درصدد حل مسائل اجتماعی، تطبیق آموزه‌های قرآنی و پاسخ درخور برای رفع شبهات اجتماعی، توجه به آموزه‌های تربیتی قرآن، استفاده از بیانی رسا و همه‌فهم، توجه به عقل‌گرایی، توجه به علوم قطعی در تفسیر آیات قرآن، پرهیز از پرداختن به تفسیر مبهمات قرآن، پرهیز از طرح گسترده بحث‌های کلامی، ادبی، فقهی و اختلاف قرائات، پرهیز از ورود روایات جعلی و اسرائیلیات؛ این تفسیر فقط به سه شاخصه: استفاده از بیانی رسا و همه‌فهم، پرهیز از پرداختن به تفسیر مبهمات قرآن و پرهیز از طرح گسترده بحث‌های کلامی، ادبی، فقهی و اختلاف قرائات پایبند بوده است. ازاین‌رو، چنین تفسیری با رویکرد سنت‌گرایانه برخلاف عنوان معاصرانه، باعث مهجوریت قرآن در جهان غرب شده و مانع از رسیدن آموزه‌های تربیتی، هدایتی و اجتماعی قرآن به گوش شیفتگان قرآن در جهان غرب می‌شود.