جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نهج ­البلاغه از دیرباز تا کنون، مورد توجه عالمان و ادیبان مسلمان واقع شده است. تلاش برای تکمله­ نویسی بر نهج­ البلاغه مدتی بعد از تدوین آن جلوه­‌گر شده است تا جایی که امروزه شاهد انباشت آثاری با عنوان «مستدرکات نهج­‌البلاغه» هستیم. مستدرک «مصباح­‌البلاغة فی مشکوة الصیاغة» اثر محمدحسن میرجهانی از نمونه‌هایی به شمار می­‌رود ‌که در اواخر دهه 40 شمسی به نگارش درآمده است. اگرچه واژه «مستدرک» در همه این آثار دیده می­‌شود، ولی با واکاوی انگیزه­‌های مولفان و معیار انتخاب­های کلام امام علی علیه السلام در مستدرکات، می­‌توان به تفاوت­هایی در نوع رویکرد ایشان پی­برد. در خصوص مستدرک میرجهانی، واکاوی جریان­های سیاسی و مذهبی دوره او، می­‌تواند زوایای دیگری از لایه‌­های پنهان کتاب را فراروی مخاطب بگشاید. انگیزه محوری میرجهانی در تدوین چنین اثری، احتجاج با جریان­های غیرشیعی اعم از اهل سنت، بهائیت و ... بوده است. با تکیه بر تحلیل جریان­های عصر میرجهانی و تلاش بر بازخوانی کتاب او، شاهد نوع جدیدی از مستدرک نهج­ البلاغه با رویکرد احتجاجی می­‌باشیم.

چکیده:جهت کشف معنای سنت از دو راه تاریخ انگاره و معناشناسی اقدام گردیده و تلاش شده از برآیند این دو روش به معنای مقصود از مفهوم دست پیدا کرد. معناشناسی سنت با توجه به کاربردهای روایی و قرآنی و بر اساس روش جانشینی و همنشینی صورت پذیرفت. واژه سنت در روایات به معانی قانون و ضابطه، نظر و عقیده، سیره نهادینه شده در میان آحاد اجتماع در روایات وارد شده است. البته سنت در سه مورد در تقابل معنایی با واژه ای دیگر قرار گرفته است که این خود در فهم معنایی سنت موثر است که عبارتند از: سنت در مقابل بدعت، سنت در مقابل واجب، سنت در مقابل کتاب. این واژه در کاربردهای قرآنی خویش در معانی قانون(طریقه و روش)، آداب و رسوم زندگی، امری ثابت و تکرار پذیر نیز استعمال شده است.در نگاه انگاره ای به مفهوم سنت و تطابق معنای آن با قبل از اسلام دریافتیم سنت همان قانونی است که بر اثر توافق همگانی که در میان افراد جامعه ایجاد می کند بستری برای دوام و استمرار آن حکم را در درون جامعه مهیا می سازد. سه مولفه معنایی سنت که عبارتند از:قانون، شفاهی بودن و ثابت بودن در هر دو نظام (قبل و بعد از اسلام) مشترک می باشند. به هر روی، معنای برداشت شده از سنت نبوی با لحاظ اینکه مسلمانان موظف بودند بر اساس این سنت عمل کنند، اگرچه در عمل عدول از سنن جاهلی محسوب می شود، ولی در معنای سنت، نشان دهنده حفظ کلیت آن معناست.تغییرات معنایی سنت در بستر بوم های حدیثی مدینه، مکه، بصره و کوفه شکل گرفت. نخستین معنای سنت توسط اصحاب اثر مثابه سخنان پیامبر(ص) و صحابه و تابعین وسیره مسلمانان(بلاغات) معنا کردند. اصحاب حدیث گسترده بودن و نظام گسیختگی این معنا را درک کرده و به محدود نمودن دایره سنت پرداختند. سپس با ظهور اصحاب ارایت، سنت به معنای ایجاد فقهی تقدیر گرا و نظام مند شکل گرفت. در ادامه اصحاب رای کوشیدند با تکمیل کار ناتمام اصحاب ارایت،سنت را به معنای نظام فقهی تدوین یافته با گرایش به رای گرایی پایه گذاری نمایند. در پایان نیز شافعی با گرایش به اصحاب حدیث توانست با در هم شگستن نظام بوم گرایی، سنت را به معنای احادیث مرفوع تغییر دهد.امام صادق(ع) به جهت همزمانی با جریانات مذکور، به نقد هر دو دیدگاه اصحاب حدیث و اصحاب رای پرداخته و نقاط ضعب مکاتب ایشان را گوش زد نموده و معنای صحیح از سنت را بیان نموده اند.کلیدواژه‌ها: سنت، قانون، اصحاب حدیث، اصحاب رأی، بوم

با وجود اینکه ابوبکر محمد بخاری کلابادی (حدود 385ه.ق) صوفی و فقیه حنفی قرن چهارم شخصیتی صوفیانه دارد، اما در کتاب «التعرف لمذهب اهل التصوف» ضمن پرداختن به مباحث تصوف، نگاهی ویژه به طرح مباحث کلامی و اعتقادی داشته است؛ به عنوان نمونه مباحثی همچون رؤیت خداوند و قضا و قدر را همسو با ابوالقاسم حکیم، سردمدار مکتب اهل سنت و جماعت، مباحث مربوط به ایمان را متأثر از مکتب عرفانی عراق و جنید بغدادی، و مباحث مربوط به اثبات قدرت و اراده خداوند را همسو با مکتب اشعری و ماتریدی بیان کرده است. پای‌گیری مکاتب کلامی در عصر کلابادی باعث شد تا التعرف به نوبۀ خود تحت تأثیر هر یک از آن‌ها باشد که شخصیت چندوجهی کلابادی نیز در هضم و پذیرش نگاه‌های گوناگون فکری در این راستا اثرگذار بوده است. به هر تقدیر، این اثرگذاری ضمن پردازش به اصول اساسی تصوف، باعث به وجود آمدن نظامی جدید از مفاهیم کلامی و اعتقادی در این کتاب شده است. نگارندگان این مقاله کوشیده‌اند تا ضمن شناسایی جریان‌های کلامی موجود در جهان اسلام؛ که عبارت‌اند از: طیف‌های گوناگون مکتب اهل سنت و جماعت (ماتریدی و ابوالقاسم حکیم سمرقندی)، مکتب اشعری، مکتب عراق و جنید بغدادی، ردّ پای هر یک از تفکرات کلامی و اعتقادی آن‌ها را در باب‌های گوناگون التعرف نشان دهند.