جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با فرارسیدن عصر غیبت، شیعیان در منابع و روش استنباط احکام شرعی به دو دسته اخباری و اصولی تقسیم شدند اخباریان با انحصار منابع استنباط در احادیث امامان (ع) و مخالفت با روش اجتهاد خود را تعریف کردند در مقابل، اصولیان معتقد به منابع چهارگانه: قرآن، سنت، اجماع و عقل با روش اجتهاد هستند. مکتب اخباری به اصطلاح امروزی در قرن یازدهم هجری توسط ملامحمدامین استرآبادی احیا شد و حدود دو قرن به عنوان اندیشه مسلط بر جامعه شیعی مطرح بود؛ تا اینکه این اندیشه با پیروزی آیت الله وحید بهبهانی و شاگردانش رو به افول نهاد. با پیروزی اصولیان و قدرت یافتن اجتهاد و نیز اهمیت یافتن عقلانیت، زمینه ورود علما به سیاست فراهم شد که محصول آن با پیروزی انقلاب‌اسلامی جلوه یافت. وجود علمای اصولی با روش اخباری، ظاهرگرایی و سطحی نگری، تأکیدات مقام معظم رهبری بر ضرورت انقلابی ماندن حوزه‌های علمیه، کاهش استنادات به قرآن کریم در کنار سایر شواهد بر بازتولید اندیشه اخباری‌گری در عصر انقلاب‌اسلامی دلالت دارند. علاوه بر آن فعالیت جریان‌های متاثر از اخباری‌گری مانند مکتب تفکیک، انجمن حجتیه و تجدد ستیزان بازتولید این اندیشه را دوچندان کرده است. دال مرکزی گفتمان انقلاب‌اسلامی را «اسلام ناب محمدی» تشکیل می‌دهد که بر اساس آن سایر دال‌ها مفصل‌بندی شده‌اند. مهمترین مولفه اسلام ناب محمدی، رابطه دین و سیاست، ضرورت تشکیل حکومت اسلامی توسط فقیه جامع الشرایط و استکبارستیزی است. مهمترین پیامد سیاسی بازتولید اندیشه اخباری ترویج اندیشه جدایی دین از سیاست است که می‌تواند به تزلزل اندیشه تشکیل حکومت اسلامی، تضعیف جایگاه ولی فقیه و انحراف در اصل استکبارستیزی منجر شود.

هدف پژوهش حاضر تبیین اندیشه سکولاریستی نهضت آزادی در مواجهه با گفتمان انقلاب اسلامی با تأکید بر اندیشه مهندس مهدی بازرگان بود. در این راستا، مؤلفه‌های سکولاریسم در اندیشه بازرگان شامل ملی­گرایی، مخالفت با اصل ولایت ­فقیه، تفسیر دین براساس لیبرالیسم، مخالفت با تشکیل حکومت دینی، مخالفت با اجرای احکام دینی بررسی شد. همچنین اسلام ناب محمدی و مواجهه اندیشه نهضت آزادی با گفتمان انقلاب اسلامی از دیگر مباحث مورد بحث در این پژوهش بوده‌اند. یافته­های تحقیق حاکی از آن است کهبر اساس روش تحلیل گفتمان، «ملی­گرایی با نگرش حداقلی به دین» دال مرکزی نهضت آزادی و اساس مفصل­بندی سایر مفاهیم این اندیشه محسوب شده و این نگرش حداقلی، در حیطه سیاست منجر به سکولاریسم می­شود. ماهیت نگرش نهضت آزادی با گفتمان انقلاب اسلامی در تضاد قرار دارد؛ چرا که در گفتمان انقلاب اسلامی، اسلام ناب با نگرش حداکثری به دین، دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی را تشکیل می‌دهد و سایر دال­ها توسط این نگرش مفصل­بندی می­شود. بنابراین نوع مواجهه این دو اندیشه کاملا در تضاد یکدیگر ارزیابی می­شود.