جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جایگاه و نقش مراجع دینى در جامعه اسلامى و روابط آنها با طبقه حاکم و مردم از مباحث مهم تاریخ ایران دوره اسلامى- به ویژه در دو قرن اخیر- است. بیدارى و هوشیارى مراجع در برخورد با جریان هاى سیاسى زمانه و واکنش به کارکرد حکومت در سیاست گذارى هاى داخلى و خارجى و تاثیر و اهمیت بسزاى روحانیت در جامعه و سیاست، مهم ترین انگیزه در بررسى حیات مراجع دینى در دوره قاجار و مشروطیت به شمار مى آید. از جمله روحانیان موثر در روند سیاسی دوره قاجار آخوند خراسانی است که با دخالت مستقیم در نهضت مشروطیت ایران و حکم به وجوب آن، هم به رهایى مردم از فلاکت زندگى در زیر بار حکومت استبدادى، مدد رساند و هم حکومت مشروطه را ازعناصر غربزده و ضد مذهبى تصفیه کرد. ایشان با دخالت مستقیم در متن نهضت مشروطیت، سایه روحانیت تشیع را در سراسر پهنه انقلاب مشروطه گسترد و اندیشه هاى روحانى و مذهبى خود را بر آن تحمیل کرد و مانع آزادى عمل انقلابیون غربزده ضدمذهب شد. هدف از انتخاب این موضوع، بررسی نقش کلیدی آخوند خراسانی در تحولات مذهبی و سیاسی مشروطیت و عملکرد ایشان در مقام مرجعیت شیعی و فعالیت های سیاسی ایشان در بین روحانیان و متفکران سده اخیر است و همچنین نقش رهبری آخوند خراسانی در اوضاع سیاسی نهضت مشروطه و اقدامات ایشان مبنی برعدم حضور استعمارگران بیگانه که از نکات ویژه ایشان به شمار می رود.این پژوهش از نوع توصیفی می باشد که پژوهشگر از کتب، مقالات، نشریات و اسناد مختلف به جمع آوری اطلاعات پرداخته است.

سلاطین قاجار درصدد آن بودند تا با القاء سایۀ خدا بودن خود در زمین، سال‌ها در پوشش مذهب، جان و مال و سرزمین مردم را به نام دفاع از مذهب، مِلک شخصی خود تلقی کنند. علمای مشروطه خواه همچون نائینی با تکیه بر عناصر عقل، اصول فقه، قرآن و سنت، به اجتهاد در مفاهیم جدید گفتمان غربی در قالب نظام مشروطه پرداختند تا سازگاری کیش شیعه را با مفاهیم عقلی و تناسب شرع را با بعضی از اصول عقلی گفتمان غربی مانند آزادی، برابری، پارلمان، اکثریت آرا، رفراندوم و نظایر آن نشان دهند؛ بنا بر این، تحولات تفکر دینی بر جنبش مشروطه حاکم شد و دولت مدرن بر پایه آموزه­های دینی در ایران شکل گرفت و توسط رهبران روحانی چون علامه نائینی تثبیت شد میرزای نائینی با حمایت از نهضت مشروطه الگوی شکل حکومت را برای جلوگیری از استبداد قاجار، طراحی کرد. او استبداد دینی-مذهبی را خطرناک‌تر از استبداد برآمده از دربار تشریح کرد. او بر این باور بود که با قانون‌گذاری، مشارکت مردم و شورا، می‌توان از توانایی مذهب در عرصۀ سیاسی و اجتماعی رونمایی کرد. جستار حاضر در پژوهشی توصیفی – تحلیلی به بررسی تأثیر گذاری افکار نائینی می­پردازد. ایشان با تفکیک مفهوم آزادی از رهایی، در مقابل کسانی که آزادی را در تعارض با مذهب می‌پنداشتند این تحول را رقم زد که تصورِ دین و مذهب بدونِ آزادی، جفا به مذهب و برداشت نادرست از دین است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که میرزای نائینی با طرحِ اصلِ مساوات که احکام و قوانین برای فقیر و غنی، رعیت و ارباب باید به تساوی اجرا شود، بانیِ تحول دیگری در عصر مشروطه شد.

یافته های پژوهش حاکی از آن است که، شيعيان امامى مذهب كه در دوره‏ى سيطره خاندان بويه از آسايش نسبى و اقتدار حكومتى برخوردار بودند، در پى يورش سلجوقيان سنى به بغداد و بر افتادن حاكميت بویيان، دوران سختى را تجربه كردند. سلجوقيان، آنان را از مناصب ادارى راندند؛ پيشواى دينى آنان شيخ طوسى مجبور به ترك بغداد شد و در پى سركوب شورش بساسيرى شيعيان ساكن شهر كرخ، مورد حمله سنيان قرار گرفتند. اما اين وضع پايدار نماند و در طى سلطنت سلجوقيان، شيعيان به تدريج مواضع قدرت را مجدداً اشغال كردند. در اين پژوهش با اشاره به وجود اميران و وزيران شيعى مذهب در ايران از برخورد متقابل شیعه و دستگاه خلافت، آگاهی از فعالیت ها و پیشرفت های علمی و فرهنگی و چگونگی حضور شیعیان در امورات مهم دولتی در دوره سلجوقی بحث می شود. محدوده ی زمانی که این پژوهش را در برمی گیرد، تقریباً از اوایل قرن پنجم(485-430 هـ ق)یعنی دوره ی تسلط حکمرانی سلجوقیان در ایران می باشد. اين پژوهش با استفاده از منابع اسنادی وکتابخانه ای و به روش توصيفي، تحليلي وبا هدف بررسی مناسبات و تعاملات شیعیان امامیه در ایران با حاکمان عصرسلجوقی نگارش یافته است.