جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث جدی قرن 21م درخصوص شروع جنگ‌ها توسط دولت‌ها عادلانه یا ناعادلانه بودن آن است. کما اینکه از بُعد نظری از گذشته‌های دور در بین اندیشمندان مطرح و تا حال حاضر نیز ادامه داشته است. برای پی بردن به تغییرات ایجاد شده در این اندیشه‌ها و نیز تفاوت آن در میان آباء کلیسا و فقهای شیعه؛ پژوهش پیش رو به مقایسه جنگ عادلانه در اندیشه‌های سنت آگوستین، مایکل والزر و فقهای شیعه معاصر پرداخته است. پژوهش حاضر ازنظر ماهیت، نظری – کاربردی و ازلحاظ روش مطالعه، توصیفی – تحلیلی است. روش جمع آوری اطلاعات به اتکاء به دو روش کتابخانه‌ای و پرسشنامه، انجام گرفته است. برای این منظور دیدگاه‌های یازده فقیه و مرجع تقلید بر اساس پرسشنامه و آثار مکتوب آنها بررسی گردیده است. نتایج پژوهش نشان داد بین دیدگاه‌های فقهای شیعه و اندیشه‌های سنت آگوستین اشتراکات بیشتری به نسبت اندیشه‌های والزر درخصوص جنگ عادلانه وجود دارد. در عین حال هر سه اندیشه در بُعد اهداف جنگ عادلانه و موضوع کمک به ملت‌های تحت ستم بیشترین شباهت و درخصوص شروط جنگ عادلانه و دلایل مشروعیت بخش بیشترین اختلاف را با یکدیگر داشتند. همچنین یافته‌ها نشان دادند درحالی‌که آگوستین و فقهای شیعه حاکمان و خدا را مقام‌های تصمیم گیرنده درباره جنگ عادلانه معرفی می‌نمایند، والزر بر نقش افکار عمومی، مردم و شورای امنیت سازمان ملل به عنوان عناصر تصمیم گیرنده تاکید دارد.

شاعران ایرانی از دیرباز از ارکان اصلی و واسطه ای میان مردم و دستگاه حاکمیّت بوده اند و به خاطر ارتباط مستقیم با حاکمیّت، نحوه معاش و گذران زندگی آنها همیشه از این ارتباط تأثیر پذیرفته است. حافظ به عنوان یکی از چهره های شاخص ادبیّات ایران، نه تنها از این قاعده مستثنی نیست، بلکه زندگی او عجیب با تحولات زمانه و جابه جایی حاکمان گره خورده است. پرسش اصلی پژوهش این است که این تحولات چه تأثیری بر اندیشه سیاسی حافظ گذاشتند و حافظ راه رهایی از مشکلات زمانه را در چه می دید؟ برای پاسخ به پرسش یادشده با به کارگیری نظریّه «اسپریگنز» (مشکل شناسی، علت شناسی، جامعه آرمانی، راه حل) و روش توصیفی - تحلیلی، ویژگی های اندیشه سیاسی حافظ توضیح داده شده است. طبق چارچوب نظری، یافته های پژوهش نشان می دهد که حافظ مشکل سیاسی جامعه خود را در قتل، زندان، تکفیر، تهمت، فساد، ناامنی و بی ثباتی می دید. او در مقام علت یابی تزویر و ریا، سوء استفاده از مقام و موقعیت و ظلم را عامل بسترساز بروز اعتراضات در جامعه می دانست. همچنین جامعه آرمانی حافظ در حوزه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، ویژگی هایی همچون پرهیز از بدگویی، ریا، انجام کار بد و تأکید بر ساده زیستی و قناعت، بی اعتنایی به حسودان و دل نبستن به دنیا و قدرت داشت. از نگاه حافظ، راه حل فائق آمدن بر این مشکلات در اصلاح گری، پرهیز از ظلم، تسامح و مدارا، عبرت گرفتن از تاریخ و پندپذیری بود.

رساله ی حاضر در جستجوی«نظم مطلوب سیاسی در اندیشه سیاسی سید حسین نصر» است. پرسش اصلی پژوهش این است که«زمینه‌های عینی و ذهنی شکل‌گیری اندیشه‌های سیاسی سید حسین نصر کدامند؟» و «رابطه سیاست و دین در اندیشه سید حسین نصر و رویکرد وی به حکومت چگونه است؟»از این رو پاسخ به چنین پرسشی ضرورت و اهمیت دارد که گفتمان سنت‌گرایانه سید حسین نصردر کنار دو گفتمان ولایت مطلقه فقیه و لیبرالیسم، متفکران و ناقدان بسیاری دارد. در بررسی اندیشه فیلسوفان و روشنفکران می‌توان از روش‌های گوناگون استفاده نمود. در این رساله، سعی بر آن شده با استفاده از روش هرمنوتیک اسکینر، به نظم مطلوب سیاسی در اندیشه سیاسی سید حسین نصر پی برده شود و بر اساس همین روش پنج فصل و نتیجه‌گیری پی‌ریزی شده است. در فصل اول به طرح تفصیلی موضوع پژوهش از جمله بیان حدود و ثغور مسأله، سابقه پژوهش، علت انتخاب موضوع و اهمیت و فایده آن پرداخت شده است. در فصل دوم سعی شده است که روش اسکینر و مفاهیم عمده آن توضیح داده شده است که بر دو عنصر«قصد و زمینه» در بررسی آثار متفکران تأکید دارد. همچنین سعی شده است دورنمایی از امکانات روش فوق برای بررسی اندیشه سیاسی نصر ترسیم شود و گذری بر مفاهیم لغوی و اصطلاحی سنت، از نصر دارد. فصل سوم به بررسی زندگی سید حسین نصر با عنوان« بررسی شرایط و زمینه های شکل‌گیری اندیشه‌های سیاسی» از تولد تا هم اکنون اشاره دارد. در این بررسی ضمن بیان روند رشد و شکوفایی وی به تحلیل زمینه‌های اجتماعی و سیاسی این دوره پرداخته شده است. فصل چهارم به بررسی رویکرد نصر نسبت به سیاست و مبانی فکری وی در ترسیم نظم ایده‌آل می‌پردازد. در این قسمت به مدرنیته از یک سو و دین از سوی دیگر به عنوان دو پایه و دو رکن اساسی اندیشه سیاسی وی اشاره شده است و همچنین بیان می‌شود که سنت‌گرایان دین را از سیاست جدا نمی‌دانند و به انتقادات آنان نسبت به سیاست مدرن اشاره می‌شود، در انتهای فصل به بررسی معنای سلطنت به صورت لغوی و در فقه شیعه می‌پردازیم و ارکان سیاسی حکومت نصر را مورد بررسی قرار می‌دهیم. فصل پنجم به چالش‌های نظم ایده آل نصر؛ الگوی نظام فقاهتی و دموکراسی اشاره دارد. در این فصل ابتدا به بررسی دیدگاه های طرفداران ولایت مطلقه فقیه به صورت کلی و حضرت امام به صورت جزئی گذری می‌شود و سپس به مبانی اختلافی هر دو نظریه پرداخته شده است و در ادامه به بررسی نقاط اختلافی اندیشه سیاسی نصر در مقابل لیبرالیسم و مدرنیته می‌پردازیم و این نتیجه گرفته شده است که از منظر آنان، میان انسان‌ها در ابعاد و ساحات مختلفی تمایز وجود دارد و بر همین اساس به ویژگی بعدی در نظام سیاسی مطلوب آنان اشاره می‌شود که مبتنی بر حقانیت رژیم سنتی است و که بر اصل عدم برابری استوار است و سپس به آرای نصر در انکار مشروعیت نظام‌ها و رژیم‌های سیاسی مدرن و معیوب اشاره می‌شود و در پایان در بخش نتیجه‌گیری نتایج بدست آمده بررسی خواهد شد.

بررسی چالش‌های دولت‌های اسلامی همواره یکی از موضوعات مورد توجّه پژوهشگران، صاحب‌نظران و تحلیل‌گران حوزه‌ی مطالعاتی علوم سیاسی بوده است و هر یک از زاویه‌ای خاص به بررسی راهکارهای آن پرداخته‌اند. امام خمینی به عنوان یکی از رهبران بزرگ قرن بیستم و شخصیتی که در حوزه‌های فقه، عرفان، فلسفه و کلام اسلامی صاحب‌نظر بودند دیدگاه‌های خاصی دراین‌باره ارائه کرد که در نوع خود بدیع و قابل توجّه است. پژوهش حاضر تلاش نموده است تا به بررسی چالش‌های دولت‌های اسلامی و آینده‌ی آن‌ها از منظر امام خمینی(ره) بپردازد. فرضیه‌ی اصلی پایان‌نامه به این نکته اشاره دارد که با توجّه به باور امام به جامعیّت دین اسلام در تمامی ابعاد جوامع بشری حل چالش‌های مسلمانان در گرو عمل به دستورات اسلام بوده و بیداری مسلمین جهان در پرتو اتحاد در حوزه‌های عمومی و سیاسی می‌باشد. برای این منظور از نظریه‌ی بحران توماس اسپرینگز استفاده شد و تلاش گردید تا داده‌های پژوهش در قالب نظریه‌های فوق تحلیل گردد. بر این اساس شرایط و زمینه‌های شکل‌گیری اندیشه‌ی امام خمینی(ره) بررسی گردید و تحلیل شد که چگونه شرایط داخلی دنیای اسلام و ایران، شرایط بین‌المللی و نیز مبانی اعتقادی و هستی‌شناسی امام(ره) در نوع نگاه ایشان به چالش‌های دولت‌های اسلامی تأثیرگذار بوده است. از منظر ایشان مهم‌ترین چالش جهان اسلام در بعد فرهنگی وابستگی فکری، روحی، خودباختگی و فراموشی امر به معروف و نهی از منکر و فرهنگ جهاد و شهادت و از بعد اقتصادی غارت و استثمار منابع کشورهای اسلامی است. ایشان مهم‌ترین بحران سیاسی دولت‌های اسلامی را عدم درک صحیح از احکام اسلامی، وجود حاکمان دست‌نشانده، دوری از اسلام اصیل و ناب، تفرقه در میان مسلمین جهان و اغفال آن‌ها نسبت به مسأله فلسطین می‌دانند. بدین ترتیب در جهت درمان چالش‌های موجود وحدت، استکبارستیزی، عدالت‌طلبی، بیداری حاکمان اسلامی و برقراری عدل اسلامی در دولت‌های اسلامی را پیشنهاد می‌کنند. اجرای پیشنهادات فوق که برگرفته از کلام سیره‌ی امام خمینی(ره) است آینده‌ی روشنی را پیش روی مسلمانان جهان و منطقه ترسیم می‌نماید.

یکی از مسائل مورد بررسی در حوزه اندیشه سیاسی، توجه به انسان‌شناسی و نقش آن در شکل دادن به آراء سیاسی متفکران و فیلسوفان است. در این میان مصباح یزدی و مجتهد شبستری به‌ عنوان دو تن از برجسته‌ترین متفکرانی که آراء سیاسی‌شان فضای سیاسی کشور را متاثر از خود کرده است، مورد توجه قرار گرفته‌اند. بنابراین، سوال اصلی‌ که پژوهش حاضر قصد دارد به آن بپردازد این است که، انسان‌شناسی این دو شخصیت چه تاثیری بر آراء سیاسی آن‌ها داشته است؟ فرضیه رساله بر این اساس استوار است که، مصباح یزدی در چارچوب فلسفه اسلامی و مشخصا فلسفه متعالیه به ارائه یک انسان‌شناسی دینی - فلسفی مبادرت ورزیده‌ و سپس بر اساس نوع نگاه خود درباره انسان و عقل، به ضرورت وحی و نبوت و از دریچه آن به رابطه دین و سیاست پرداخته است. شبستری نیز با پذیرش گفتمان مدرنیته، عقلانیت مورد تاکید در این گفتمان را وجهه همت خود قرار داده و سپس به تبیین رابطه دین و سیاست توجه کرده است. برای بررسی این فرضیه از روش هرمنوتیک فلسفی هانس گئورگ گادامر یعنی توجه به نقش پیش‌فهم‌ها و پیش‌فرض‌ها در فهم متن استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که تاکید بر وجه کمال‌طلبی حقیقت وجودی انسان (روح) و عدم کفایت عقل وی برای تامین کمال موردنظر در اندیشه مصباح، راه را برای حکومت ولایی در اندیشه ایشان باز نموده است، این در حالی است که مبنا بودن عنصر آزادی برای تعریف انسان و در نظر گرفتن سطحی از عقلانیت برای وی در اداره امور دنیوی خویش در اندیشه شبستری به گرایش او نسبت به یک نظام سیاسی دموکراتیک انجامیده است.