جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

يکي از مباحث مهم در رابطة علم و دين، کيفيت پيدايش انسان است. از منظر علمي، نظرية تکامل به اين بحث پرداخته است و از نظر ديني اين بحث تحت عنوان خلقت حضرت آدم و حواء مطرح شده و در زمينة نسبت اين دو، ديدگاه‌هاي متعددي مطرح شده است. بيشتر آثاري که از سوي انديشمندان مسلمان در اين زمينه نوشته ‌شده، با توجه به آيات قرآن بوده و به روايات در اين زمينه توجه لازم نشده است. درحالي‌که در روايات اهل‌بيت بحث پيدايش انسان با تفصيل بيشتري بيان شده و ابعاد جديدي را در اختيار ما مي‌گذارد. از منظر علمي انسان‌هاي نخستين بسيار قبل‌تر از زماني که براي خلقت حضرت آدم(ع) در نظر گرفته شده بر روي زمين موجود بوده‌اند؛ و درصورتي‌که آدم و حوا به‌عنوان نخستين انسان‌ها بر روي زمين دانسته شوند، اين موضوع يکي از تعارضات علم و دين قلمداد مي‌شود. اما با توجه به روايات حضرت آدم و حوا نخستين آدميان نبوده‌اند؛ بلکه قبل از آنها نيز موجوداتي آدم‌نما يا انسان‌نما بر روي زمين زندگي مي‌کردند. بحث از اصل وجود و بيان خصوصيات اين موجودات در روايات در حل اين تعارض نقش اساسي دارد. در اين نوشتار با روش کتابخانه‌اي روايات ناظر به آدم‌نماها جمع‌آوري و مورد بررسي قرار مي‌گيرد و زمينه را براي بررسي‌هاي تطبيقي ميان علم و دين فراهم مي‌کند. با تحليل روايات در اين موضوع اصل وجود آدم‌نماها و برخي از ويژگي‌هاي آنان، مانند خصوصيات ظاهري و اخلاقيات‌شان مشخص مي‌شود. همچنين در مورد انقراض آنان نيز با توجه به روايات مي‌توان گفت که يک امري مسلم بوده است.

نظريۀ طراحي هوشمند به‌عنوان نظريه‌اي علمي که منتقد نگاه‌هاي دارويني به مسئلۀ چگونگي پيدايش موجودات زنده است، از سوي افرادي همچون استيون مَير، ويليام دِمبسکي و مايکل بِهي در اواخر قرن بيستم مطرح شد. اين جريان، که هم روش مطالعه و سبک بيانِ ادعا و هم نحوۀ استدلال‌آوري‌اش، همان روش رايج علمي است، توانسته در قرن حاضر طرفداران قابل‌توجهي در سرتاسر عالم بيابد. براساس مدعاي طرفداران اين نظريه، وقتي به ابعاد مختلف طبيعت نگاه مي‌کنيم، مي‌يابيم که پيچيدگي‌هاي تقليل‌ناپذير يا تعيين‌شده‌ در ساختار زيستي جانداران وجود دارد؛ پيچيدگي‌هايي که بدون در نظر گرفتن مؤلفه‌هاي «هدف»، «طراحي»، «عامل شخصي هوشمند» و... نمي‌توان با روش صحيح علمي آنها را توضيح داد. هدف از اين پژوهش، آشنايي مخاطبان ـ به‌ويژه مخاطبان رشته‌هاي الهياتي ـ با اين ديدگاه علمي ضد نظر تکامل دارويني است. ازاين‌رو، پژوهش حاضر با استفاده از روشي توصيفي، ابتدا به‌طور مختصر ديدگاه داروين را ارائه مي‌کند؛ سپس نظريۀ طراحي هوشمند و مؤلفه‌هاي مهم اين ديدگاه دربارۀ منشأ پيدايش موجودات زنده را، براساس گفته‌ها و استدلال‌هاي دانشمندان مطرح آن تبيين مي‌کند؛ در پايان نيز ميزان سازگاري اين دو ديدگاه بررسي مي‌شود.

بی‌گمان، نظریه تکامل داروین از نظریه‌های علمی‌ای است که توانسته تأثیر شگرفی در حوزه‌های گوناگون دانش بشری بگذارد و در رشته‌های مختلفی از قبیل فلسفه دین و الهیات به بحث پردامنه‎ای تبدیل شود. این نظریه از مؤلفه‌های گوناگونی شکل یافته که فهم نادرست آن، در بسیاری از موارد به جدال‌های بیهوده منتهی شده ‌است؛ از جمله این مؤلفه‌ها می‌توان به «تصادف و شانس» اشاره کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که برای این واژه‎ها (تصادف و شانس) معانی گوناگونی همچون «پدیده بی‌علت، پدیده مجهول‌العله و پدیده‌ برآمده از فاعل بی‌هدف» ارائه شده است و هر کس بر اساس یکی از این معانی به اظهار نظر پرداخته ‌است. به‎علاوه اینکه مؤلفه تصادف از سوی زیست‌شناسانی چون «داوکینز» بهانه‌ای برای انکار خداوند نیز قرار گرفته است. در مقابل، فیلسوفان اسلامی بر اساس ارزیابی این سه معنا، تصادف زیستی به معنای دوم و سوم را ممکن دانسته و از نگاه فلسفی تبیین‌پذیر می‌دانند. اما بر این نکته پافشاری می‌کنند که پذیرش تصادف به این دو معنا هیچ‌گاه در مقابل خداباوری نیست. بنابراین می‌توان به جهانی دو سطحی باور داشت که خداوند در طول آن قرار دارد و رویدادهای تصادفی در عرض آن در حال شدن هستند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.