جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم‌ترین مسائل معرفتی، شناخت حق‌تعالی است که در مکتب عرفان نظری، وجود حق تعالی، وجود بسیطی معرفی شده است که جای برای غیر نگذاشته است و ماسوای او، اطوار و شئون وی محسوب می‌شوند که اصطلاحاً بدین نظریه، نظریه وحدت شخصی وجود می گویند. جمهور قائلند نخستین کسی که نظریه وحدت شخصی وجود را در یک نظام‌واره علمی مطرح نموده است، ابن ‌عربی است. ولیکن در این مقاله ثابت می شود که شیخ اشراق نخستین شخصی است که مبانی این نظریه را در حکمت خویش، تبیین نموده است.

یکی از مهم‌ترین مسائل معرفتی، پرداختن به مسأله وحدت تشکیکی و وحدت شخصی است. البته این مسأله می‌تواند از زوایای متعددی مورد پژوهش واقع شود. در این مقاله، ابتدا از این موضوع سخن به میان آمده که نظریه وحدت تشکیکی و وحدت شخصی، علاوه بر نظام حکمت صدرایی، در نظامات فلسفی ابن‌سینا و شیخ اشراق نیز مطرح شده است. در ادامه نیز به سنجش مسائل حکمی در ساحت وحدت تشکیکی و وحدت شخصی نظر شده که محور اصلی مقاله می‌باشد. در این مقاله، از تفاوت‌های اساسی‌ای مانند مطرح شدن واجب به عنوان وجود به شرط لا در ساحت وحدت تشکیکی و و جود « لابشرط مقسمی» در ساحت وحدت شخصی، نظام «علّی و معلولی» در ساحت وحدت تشکیکی و نظام «شأن و تشأن» در ساحت وحدت شخصی، طرح «وجوب و امکان» در ساحت وحدت تشکیکی و طرد آن در ساحت وحدت شخصی، حمل «حقیقت و رقیقت» در ساحت وحدت تشکیکی و حمل «هو هو» در ساحت وحدت شخصی و دیگر مسائل بحث شده است

یکی از اساسی­ترین مباحث فلسفه، بحث از اصالت وجود و اعتبارات ماهیت است که فهم دقیق آن می‌تواند زمینه فهم وحدت شخصی وجود را فراهم سازد. صدرالمتالهین در نظام فلسفی خویش در راستای اعتباریت ماهیت چهار مرحله را طی نموده است. در مرحله اول ایشان بنا بر فهم متعارف قائل به اعتباریت وجود و اصالت ماهیت بوده و در مرحله دوم تأصل ماهیت را در عالم خارج مطرح می‌کند. در مرحله سوم ماهیت را در خارج اعتباری دانسته و بساط ماهیت را از عالم عین برمی‌چیند و در مرحله پایانی بساط ماهیت را از عالم ذهن نیز بر چیده است. مقاله حاضر به سیر تطور ماهیت در نظام فلسفی صدرالمتالهین می پردازد.

بی‌شک یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی و عرفانی، شناخت وجود در نظام هستی است. در علم عرفان، وجود در نظام تکوین به ‌نحو وحدت شخصی لحاظ شده است. بدین‌معناکه وجود منحصر در حق‌تعالی است و ماسوای او اطوار و شئون وی محسوب می‌شوند. مشهور قائلند اولین کسی که وحدت شخصی وجود را در یک نظام‌واره علمی مطرح نمود، ابن ‌عربی است و سپس کسانی مانند قونوی و قیصری و ترکه و ابن‌ ترکه و فناری و صدرالمتألهین به تبیین فلسفی آن پرداخته‌اند. لیکن نگارنده قائل است شیخ اشراق نخستین شخصی است که پیش از همه به تبیین فلسفی وحدت شخصی وجود پرداخته است. اما پنداشت اصالت ماهیت از اعتباریت وجود در نظام اشراقی منجر به آن گردید که معارف عالیه شیخ اشراق از جمله تبیین وجدت شخصی وجود در حجاب اصالت ماهیت محجوب واقع شود. در این مقاله با بررسی نظام اشراقی اثبات خواهد شد که شیخ اشراق نخستین کسی است که به تبیین وحدت شخصی وجود پرداخته است.