جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رازی را نمی­توان از مفسرانی دانست که اغلب از نص و معنای ظاهری آیات قرآنی فرا می­گذرند و متمایل به تاویل هستند. او در خصوص آیات پنج گانه وسع که به محدود بودن تکالیف در حد وسع دلالت صریح دارند خود را ناگزیر از تاویل می­بیند. موضع نادر وی عوامل و دلایلی دارد. وی پنج دلیل می­آورد و آن­ها را حکم قطعی بر تحقق تکلیف فراتر از وسع می­داند. بررسی عامل گرایش وی به تاویل در این آیات، مساله تحقیق حاضر است. فرضیه تحقیق مبنای کلامی رازی در تفسیر انتساب فعل انسان است. تفسیری که بر اساس آن هرگونه مبدء درونی فعل در انسان انکار می شود و تنها به حالتی نزد شخص به هنگام فعل«کسب» بسنده می­شود. این مبنای معرفتی رازی خود دارای عوامل است. یکی از این عوامل تفسیر قدرت الهی است.

مقاله حاضر به تحلیل مفهومی شاکله به مثابه امری واسطه‌ای بین انسان و کنش او می‌پردازد. واژۀ «شاکله» در آیه 84 سوره اسراء مطرح شده است. دربارۀ چیستی شاکله و شاکله‌مندی رفتار در طول تاریخ تفسیر فرضیات متفاوتی بیان شده است. برخی از مفسران شاکله را جوهر و ذاتی انسان، برخی اکتسابی و جوهری انسان و برخی باتردید به صورت فصلی بین این دو دانسته‌اند. تبیین مفهوم شاکله‌مندی رفتار و تأثیر آن در نظام‌های تربیتی و اخلاقی بسیار ضروری است. در این تحقیق، آیه همچون نموداری خطی فرض شده و جایگاه شاکله با کلمات قبل و بعد خود در این نمودار بررسی می‌شود. از طریق تحلیل پیوند شاکله با انسان و رفتار انسان به مفهوم جامع و جدیدی می‌توان دست یافت. شاکلۀ هرانسانی برآیندی از جوهر انسان و ملکاتی که جوهری او هستند و مجموع دارایی‌های اکتسابی اوست که رفتارش را شکل می‌دهد.

مسأله این تحقیق بررسی جنبه‌ها و پیامدهای اخلاقی تکلیف در حد وسع است. فرضیه نخست تحقیق این است که تکلیف در حد وسع شامل توصیه‌ها و فرمان‌های اخلاقی نیز می‌شود. فرضیه دوم نقش تکلیف در حد وسع به مثابه یک اصل راهبردی در پیشگیری از آسیب‌ها در نظام‌های اخلاقی و تربیتی است. فرضیه سوم نقش سنجش‌گری و روش‌شناختی این اصل در کارآمدی و اثربخشی نظام‌های اخلاقی و تربیتی و ارزیابی اخلاقی نظام‌های حرفه‌ای و نظام‌های حقوقی است. تحقیق برمبنای موضع اندیشمندان شیعی در چالش‌های تکلیف فوق طاقت است. دو تفسیر از وسع نزد آنان وجود دارد: وسع به معنای توان و وسع به معنای کمتر از طاقت. فرضیه‌های تحقیق با توجه به این دو تفسیر و با پیش‌فرض عدم جواز تکلیف فوق طاقت و انتفاء هرگونه تکلیف فوق طاقت به روش تحلیل منطقی ـ انتقادی بررسی می‌شود. هدف از تحقیق کاربست انتقادی اصل تکلیف در حد وسع در حوزه‌های گوناگون اخلاق کاربردی است.