جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح محبت‌نامه جامی اثر محمدبن غلام بن محمدگهلوی، از نویسندگان شبه قارة هند در اوایل قرن سیزدهم هجری است. اگرچه از آثار دست‌دوم فارسی است اما به دلیل داشتن دانش و اطلاعات عرفانی حائز اهمیت است. در شرح محبت‌نامه جامی، جوهر و روح تعلیم صوفیه انعکاس دارد. آنچه از این نسخه استنباط می‌شود شارح محبت‌نامه نه‌تنها مردم را به انزواطلبی و دوری از اجتماع و مدنیّت ترغیب نکرده است بلکه به‌عکس در ساماندهی حیات بشری و حدومرز حضور مدنّی انسان‌ها در جامعۀ انسانی توجه داشته است. او افقی وسیع‌تر به نام خدمت و شفقت بر خلق پیش روی آدمیان می‌گشاید. افکار گهلوی از جامی نشأت گرفته است. او در مقدمۀ شرح محبت‌نامه بیان می‌کند که دل سراپردۀ عشق است و آن دلی که از عشق بی‌بهره است جسمی بی حیات است و جهان و هرچه در اوست از نفحۀ عشق آفریده‌شده است. این پژوهش با هدف تبیین جایگاه و تأکید بر اهمیت شناخت شرح محبت‌نامه جامی در ادب فارسی، نخست به معرفی کوتاهی از این اثر و موضوع آن پرداخته، سپس به جستجوی اندیشه‌های عرفانی و اجتماعی محمدبن غلام گهلوی و بازیابی این اندیشه‌ها در عرصه‌ها و حوزه‌های گوناگون می‌پردازد.

پیدایش تصوف و عرفان و ورود معانی، تجربه ها و آموزه های عرفانی به حوزه زبان منجر به شکلگیری زبانی خاص با نام زبان عرفانی شد. این زبان به دو قسم زبان عبارت و زبان اشارت تقسیم می شود. عارف در جریان سیر و سلوک خود به اندیشه ها، حقایق و تجربه هایی دست می یابد که چگونگی بیان آن در قالب الفاظ، به دلیل ماهیت این گونه معارف، به سادگی امکان پذیر نیست. اما عرفا با به کارگیری همه ظرفیت های زبان، دریافت های عرفانی خود را در قالب محدود لفظ و کلام به دیگران منتقل کرده اند. عین القضات همدانی، عارف بزرگ قرن ششم هجری، به عنوان یکی از پیشروان تصوف اسلامی در آثار ارزشمند خود، اندیشه ها و مواجید عرفانی را با تعابیر و تفسیرهای بدیعی ارائه می کند. در این پژوهش می کوشیم دیدگاه های وی را درباره زبان و نحوه بیان بررسی کرده و آثار او را از لحاظ زبانی تحلیل و تبیین کنیم. حاصل بررسی ها نشان می دهد، قاضی همدانی از همه ظرفیت های زبان- زبان اشارت و زبان عبارت- برای تبیین آراء و عقاید و بیان تجارب عرفانی خود سود جسته است.