جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این رساله تبیین و نقد تأثیر مبانی حکمت صدرایی بر تفسیر المیزان در حوزه‌ی مبدأ و معاد است. تحلیل نتایج این بحث در گستره‌ی دانش هرمنوتیک ارزیابی می‌شود. بر اساس این تحقیق می‌توان گفت: علامه طباطبایی از ‌اصل اصالت وجود،‌ تشکیک خاصی حقیقت وجود صرافت و بساطت حقیقت وجود، رابط بودن وجود معلول نسبت به علت و قاعده‌ی مهم بسیط الحقیقه در تفسیر آیات راجع به خداشناسی اعم از اثبات ذات و صفات کمالیه، عینیت ذات و صفت، احدیت ذات، توحید در مالکیت،‌ الهیت، ربوبیت و تشریع، بیان علم ازلی حق به جزییات عالم ماده، تبیین نسبت جهان به خداوند و نفی هرگونه استقلال در ذات و فعل از غیر خدا،‌ درعین پذیرش تأثیر غیر استقلالی برای اشیاء، با بیان احاطه‌ی قیومیه‌ی حق استفاده کرده و در نقد دیدگاه‌های کلامی معتزله و اشاعره برهمین اصول تکیه کرده است. علامه همچنین در تفسیر معانی آیات معاد از مفاهیم نفس شناسی صدرا؛‌ مانند جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء بودن نفس، حرکت جوهری نفس از انطباع در ماده تا تجرد تام و تجسم و عینیت ملکات نفسانی در قالب عذاب ها و پاداش‌های اخروی، محالیت رجوع فعلیت به قوه در نفی تناسخ، فنا ناپذیری نفس و مثلیت جسم و عینیت روح در تبیین معاد جسمانی بهره برده است علامه در بحث معاد با تصریح به این که نظام تجسم اعمال منافاتی با قرآن ندارد احتیاط کرده و بر اساس ظواهر آیات،‌ نظام پاداش و عقاب را در کنار نظام تجسم اعمال ذکر می‌کند. بررسی و ارزیابی براهین علامه (نقد) تحت عنوان تحلیل و بررسی در هر بحث جداگانه ذکر شده است و می‌توان گفت با توجه به دیدگاه معرفت شناسی علامه در حجیت برهان استفاده از مبانی حکمت متعالیه منافاتی با شیوه‌ی تفسیر قرآن به قرآن ندارد.

عصمت پیامبران صرف نظر از اختلافات اندکی که در باره حد و گستره آن وجود دارد، اعتقاد مشترک اکثر قریب به اتفاق فرق کلامی مسلمان و بسیاری از معتقدین به دیگر ادیان الهی است و به همین جهت اهمیت و جایگاه ویژه ای در میان مباحث کلامی دارد. در میان اندیشمندان شیعه نیز متکلمین بزرگ اعم از متقدم نظیر شیخ مفید و یا متاخر نظیر علامه طباطبایی به ابعاد گوناگون این مبحث پرداخته اند. علامه طباطبایی با التزام به براهین عقلی ، عصمت از سهو و نسیان و خطا در دریافت و ابلاغ و تبلیغ و تبیین وحی را از لوازم نبوت می شمارد و عصمت از گناه را به پرهیز از ترک واجب و انجام حرام، یعنی فعلی که مخالف مقام بندگی و مولویت حضرت حق باشد، معنا می کند. ایشان نفی خطا و اشتباه در ادراکات حسی و علوم اعتباری و تشخیص صلاح و فساد امور تکوینی را خارج از حوزه عصمت پیامبران می داند و لذا برهانی هم بر آن اقامه نمی کند. و اما شیخ مفید با برتر دانستن عصمت پیامبر اکرم(ص) از سائر پیامبران، به عصمت آن حضرت از مطلق سهو و نسیان و کبیره و صغیره عمدی و سهوی، از اول تولد تا هنگام مرگ قائل است وبرای سایر پیامبران به جز رسول اکرم (ص ) صغیره غیر عمد که موجب سبکی فاعل نشود را تا قبل از رسالت ایشان جایز می داند. این مقاله قصد دارد باروش کتابخانه ای و براساس تحلیل محتوا به تبیین و مقایسه دیدگاه و براهین این دو اندیشمند در باب عصمت پیامبران بپردازد و مهمترین دستاورد مقاله نشان دادن اتفاق نظر دو متکلم گرانقدر در عصمت مطلق جمیع انبیا درحوزه مربوط به وحی و رسالت و در دوران نبوت ایشان و اختلاف نظر آنها در امور خارج از حوزه رسالت و دوران قبل از نبوت است.

تشكيك خاصي حقيقت وجود، يكي از پايه‌هاي مهم حكمت متعاليه است كه صدرالمتألهين بعد از مبرهن ساختن آن، تبيين و اثبات مسائلي چون وحدت وجود در عين كثرت، حركت جوهري، برهان صديقين و مسائل فرعي ديگري را بر آن مبتني ساخته است. منطقيين و حكماي پيشين تشكيك مفهومي وجود را پذيرفته بودند؛ به اين معنا كه مفهوم وجود بر مصاديق غير يكسان حمل ميشود و مصاديق وجود به تقدم و تأخر، شدت و ضعف، بيشي و كمي، اولويت و عدم اولويت، با هم اختلاف دارند. آنچه ملاصدرا اثبات كرد اين بود كه حقيقت وجود ـ‌بوحدته و بالذات‌ ـ منشأ كلية آثار، از جمله اين اختلافات تشكيكي است. بر اين مبنا، وجود، حقيقتي ذومرتبه است كه يك مرتبة آن واجب‌الوجود و بقية مراتب ـ از صادر اول تا هيولي ـ افراد و مراتب همان حقيقتند. در اين نوشتار، سابقة تاريخي بحث تشكيك نزد ابن‌سينا و شيخ اشراق و بررسي اجمالي براهين هريك، داوري ملاصدرا بين طرفين، پايه‌ها و مباني بحث تشكيك ـ‌يعني اشتراك معنوي و اصالت وجود ـ و براهين ملاصدرا در اثبات تشكيك مورد بررسي قرار گرفته و با دفاع عقلي و تحليلي از موضع حكمت متعاليه سعي شده برخي انتقادات به مباني و استدلالهاي ملاصدرا پاسخ داده شود.