جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ویس و رامین فخرالدّین اسعد گرگانی منظومه‌ای است رئالیستی و مبتنی بر داستانی کهن، بازمانده از روزگار اشکانیان به زبان پهلوی که در قرن پنجم هـ . ق. منظوم گشت. از آن­جایی­که این منظومه مربوط به دوران پیش از اسلام است، چندان انتظار نمی‌رود که در آن به مفاهیم قرآنی اشاره شده‌باشد؛ در حالی که شاعر در آن از واژگان و مفاهیم قرآن کریم در تبیین گزاره‌ها و نظم ابیات به­وفور بهره گرفته‌است. پژوهش حاضر بر آن است تا منظومه­ی مذکور را براساس پیوندش با آیات و مضامین قرآنی و برپایه­ی نظریّه­ی بینامتنی مورد نقد و بررسی قرار دهد. شیوه­ی پژوهش براساس روش تحلیلی- توصیفی است و مبانی نظریِ آن نیز بر پایه­ی آرای نظریّه­پردازان بینامتنی است تا افزون بر نشان­دادن ساختار منسجم ابیات، آشکار گردد که شاعر با چه ترفندهای ادبی­ای، این مضامینِ وحیانی را در مثنوی خویش ­ به‌کاربرده‌است. برآیند تحقیق حاکی از آن است که با وجود ادبیّات خاصّ غنایی حاکم بر متن و جلوه‌گری عشق و غنا در آن، شاعر تحت تأثیر حقایق قرآنی و عقاید اسلامی، از گزاره­های قرآنی به­طور مشهودی بهره برده‌است؛ به­گونه‌ای که این اثر را افزون بر منظومه‌ا‎‌ی غنایی، به مجموعه‌ای از باورهای اسلامی و دینی شاعر در ذهن مخاطب جلوه‌گر می‌سازد.

تأملات حکمی و اخلاقی حکیم نظامی در باب تربیت نفوس انسانی و گرایش به سیر و سلوک معنوی وی مقولهای انکارناپذیر است. در پژوهش حاضر که با رویکرد تعلیمی- تربیتی سامان » پنجگنج « در یافتهاست، با هدف تبیین اندیشههای تربیتی حکیم نظامی، نقش و جایگاه زبان بهعنوان ابزاری سودمند یا زیانبخش در تهذیب نفس بررسی میشود. اهمّیت پژوهش در آنجاست که همسویی اهداف تربیتی شاعر را با آموزههای اسلامی و نیز، پیوند شعر و ادب را با حوزة تعلیم و تربیت اسلامی برای مخاطب بازمینماید. یافتههای تحقیق نشان میدهد که زبان در نگاه نظامی دو جنبۀ خیر و شر دارد؛ از یک سو، علمدار دیوان سخن و ابزار تسبیح و تحمید و سخنپروری است و از دیگرسو، پارهگوشتی است که چون بیهنگام به جنبش درآید، مستمع را به ملال آورده و گوینده را در دام آفاتی چون غیبت، دروغ، سخن- چینی و دیگر گناهان زبان گرفتار میکند. توجه به تربیت نفس در پرتو شناخت فواید و آسیبهای ناشی از گفتار در رابطه با خود و دیگری نیز، نکتهای است که نظامی بدان روی آوردهاست. وی منشأ برخی گناهان زبانی را در ابتلای صاحب آن به حسادت، تندخویی، بیآزرمی، جهالت و حتی تأثیر مثبت یا منفی طبع و گوهر میداند؛ بنابراین،آنچه شاعر در اینباره بدان توصیه میکند، رعایت اقتضای حال و مقام و اعتدال و میانهروی در کاربست زبان است.

در این مقاله برآنیم تا به بررسی جایگاه سخنان عارفانه و مفاهیم اخلاقی در اشعار هوشنگ ابتهاج (1306) بپردازیم.انسان کامل از نظر ابتهاج آن عاشقی است که به تعبیر او ایمان خلیلی دارد. از مرگ نمی ‌هراسد و در بلای عشق و پیمانی که روز الست با او بسته اند، ثابت قدم و صبور باشد.تجلی خداوند متعال در همه پدیده ها و دریافت اسم اعظم در هر موجودی، نکته ای است که در سخنان ابتهاج یافت می شود. این گفته نشان دهنده آن است که جهان را از دیدگاه عارفان و حکیمان مظهر اسماالله بدانیم.اهمیت دادن به دل و تهذیب آن از رذایل، قطع تعلقات نفسانی و دنیوی، دوری از خلق و خلوت گزینی برای دریافت تجلی خداوند متعال دردل، نکته در خور توجه دیگری است که ابتهاج بدان نظر داشته است. وی دل را بهترین مرید و راهنمای سالک در مسیر سلوک معرفی می کند و بر آن است که از طریق راز و نیاز و اشک و آه، می ‌توان دل را مصفا ساخت و به دیدار دلدار راه یافت.این بررسی با توجه به مجموعه آثار ابتهاج تا پایان دفتر سیاه مشق (4) انجام پذیرفته است.