جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رسول خدا  در احادیث فراوانی از جانشینان پس از خود سخن رانده‌ و برای معرفی آنان از واژگان مختلفی بهره جسته‌اند. کلمه «خلیفه» یکی از واژگان مورد اشاره در احادیث نبوی ثبت شده در کتاب‌های فریقین برای معرفی جانشینان ایشان است که به صورت مطلق بر خُلَفا تطبیق شده است. شناسایی جانشینان پیامبر  مبتنی بر شناخت ویژگی‌های جانشین است تا در نتیجه بتوان جانشینان حقیقی را از دیگر مدعیان خلافت جدا کرد. رابطه معنایی یک واژه با واژگان مرتبط آن شامل مترادف، متضاد، مشابه، اعم، اخص و دیگر موارد می‌شود. نگاشته حاضر به روایات مشتمل بر واژه خلیفه و مشابه‌های آن می‌پردازد. روایات دارای واژه خلیفه و مشابهاتش، هر چند توسط دانشمندان بررسی شده اما تاکنون همه این واژگان با استفاده از گونه‌های ارتباطات معنایی کلمات با یکدیگر بر مصادیق حقیقی خود تطبیق نشده است. واژگان مشابه خلیفه مانند «امام» در واقع، مقام‌های جانشینان رسول خدا  است. بررسی لغات مورد بحث از کتاب‌های معتبر اهل لغت مثل العین و معجم مقاییس اللّغه صورت می‌گیرد. واکاوی کلمات مورد اشاره، نتایج دیگری را نیز در مباحث «امامت» در بر دارد و آن این است که ویژگی‌های خلیفه را روشن می‌سازد. نتایجی که به طور مشخص، منصوص‌بودن خلیفه، عصمت، علم و افضلیت اوست؛ بنابراین، خلیفه مطلق پیامبر  دارای این ویژگی‌ها نیز هست. در نهایت با توجّه به مباحث لغوی و نتایج آن در فصل دوم و سوم و همچنین احادیث رسول خدا  در تعیین خلفای خود در فصل چهارم، امامان دوازده گانه شیعه  مصادیق جانشینان واقعی ایشان هستند.

احادیثی با مضمون سخن‌گفتن خداوند با عقل و اطاعتش از خدا، از معصومان  صادر شده است. خداوند در روایات مذکور به عقل فرمان می‌دهد «اَقبِل: روبیاور» و عقل نیز رو می‌آورد: «فَاَقبَل». احادیث یادشده به مدح عقل پرداخته و آن را ملاک ثواب و عقاب می‌شمارد ولی با اینکه در کتب حدیثی به صورت فراوان نقل شده، مقاله‌ای یافت نشد که احادیث «اَقبِل فَاَقبَلَ» را به صورت مستقل تخریج کرده و اعتبار حدیثی‌اش را بیان کرده باشد. کثرت اسناد متفاوت یا مشترک و صحّت آن، سبب اطمینان به صدور حدیث می‌شود. نوشتار حاضر با هدف بیان حکم اسناد و اعتبارسنجی روایات «اَقبِل فَاَقبَلَ» به نگارش درآمده و ذکر متون مختلف احادیث از فواید آن است. این مقاله از سه بخش تشکیل شده و در مجموع به 55 سند مستقل و غیر مستقل از احادیث مذکور در کتاب‌های حدیثی فریقین و زیدیه دست یافته که تواتر آن را ثابت می‌کند.