جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیا امکان اثبات حکومت فقیه از دیدگاه میرزای قمی وجود دارد؟ در نوشته پیش‌رو، با این سؤال اصلی و با روش تحلیل متن، به سراغ نامه میرزای قمی به آقامحمدخان قاجار موسوم به «ارشادنامه» رفته‌ و به تقسیمی ابتکاری از حکومت دست یافته‌ایم؛ تقسیمی که مکمل تقسیم‌بندی بسیط میرزا از حکومت است، به دو نوع استحقاقی (حکومت کسانی که مستحق دریافت حاکمیت‌ جامعه‌اند؛ هم‌چون حکومت پیامبران الهی و اهل‌بیت) و امتحانی (حکومت کسانی که خداوند حاکمیت جامعه را از باب استدراج و امتحان به ایشان واگذار کرده است؛ هم‌چون حکومت فرعون و نمرود). این تقسیم‌بندی نوآورانه، در نهایت پژوهش‌گر را به دو نکته مهم در اندیشه سیاسی مرحوم میرزا رهنمون می‌شود: یکی، امکان حکومت فقیه که از جمله انواع حکومت استحقاقی از دیدگاه میرزای قمی به شمار می‌آید و دوم، اثبات مشروعیت سلطنت پادشاهان که در یکی از حالت‌ها، حکومتی ملحق به حکومت استحقاقی و مشروع خواهد بود.

جعفر خُلْدی (ف. ۳۴۸) یکی از شاگردان جُنَیْد بغدادی و یکی از عارفان بزرگ مکتب بغداد است که تاکنون در پژوهش‌های مربوط به تصوف و عرفان اسلامی نادیده انگاشته شده است. او آثار متعددی داشته که پاره‌ای از آن‌ها چاپ شده و برخی دیگر تاکنون به صورت خطی باقی مانده است. خُلْدی از جنبه‌های متعددی در مطالعات تاریخ تصوف و عرفان اهمیت دارد. نخست اینکه وی افزون بر اینکه از بزرگانِ مکتب بغداد است، اوج و افول این مکتب را زیسته است و در دوره افول این مکتب، شیخ المشایخِ صوفیه به شمار می‌رفته است. دوم اینکه خُلْدی بزرگ‏ترین حکایتگر صوفیه در دوره خود به شمار می‌رود و بخش مهمی از میراث صوفیه به واسطه او به نسل‌های بعدی منتقل شده است. سوم اینکه شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد خُلْدی یکی از بزرگ‏ترین مفسّران زمان خود بوده است، ولی در طیّ زمان تفسیرِ او سرنوشت خاصی پیدا کرده و گویا تمامیِ آن یا بخش‌هایی از آن به نام دیگران قلمداد شده است. چهارمین و مهم‌ترین ویژگیِ خلدی که تاکنون کاملاً‌ از دید محققان به‏دور مانده است، گرایش متشیعانه جعفر خُلْدی است. وی بر اساس آثارش اولاً به اهل‌بیت ارادت بسیار خاص داشته است و ثانیاً بر برخی از آموزه‌های تشیع، از قبیل وصایت و جانشینیِ بلافصلِ حضرت امیرالمؤمنین و نیز انحصار اهل‌بیت در اصحاب کسا تأکید کرده است. در مقاله حاضر به این پنج ویژگیِ مهمّ جعفر خُلْدی پرداخته‏‌ایم.

المختار من مناقب الأخیار، کتابی است در شرح حال بیش از 585 نفر از صحابه و تابعان و بزرگان محدث و به ویژه صوفی پس از ایشان، نوشته مفسر و محدث و فقیه و اصولی و نسب شناس و لغوی بزرگ، مجدالدّین ابوالسّعادات مبارک بن محمّد بن محمّد بن عبدالکریم شیبانی جزری موصلی شافعی (544-606 ق، 1149-1209 م.) که به همت سه تن از محققان معاصر، مامون الصاغرجی و عدنان عبدربّه و محمد ادیب جادر، با استفاده از سه نسخه خطی (نسخه احمدیه 1 و 2، و نیز نسخه لیدن) از سوی مرکز الزاید للتّراث و التّاریخ در العینِ امارات متحده عربی تصحیح و چاپ شده است. البته این ابن اثیر را نباید با دو برادر کوچک ترش، یکی تاریخ نگار معروف، عزّالدین ابوالحسن علی بن محمّد (555-630 ق.) صاحب الکامل فی التّاریخ و اللُّباب فی تهذیب الأنساب و أُسد الغابة فی معرفة الصَّحابة، و دیگری ضیاءالدین ابوالفتح نصراله (558-637 ق.) صاحب المَثَلُ السّائر فی أدبِ الکاتب و الشّاعر و الوَشیُ المرقومُ فی حَلِّ المنظومِ اشتباه گرفت.